 |
| (fotoğraf.01) Gümüşlü Fabrikas'nın bugünkü görünümü. (kaynak: Efe vd,2013:150-151) |
Bu rapor, 31 Mayıs - 1 Haziran 2024 tarihlerinde yapılan bir "saha çalıştayı" için hazırlanmış ve mimar Nurdan Topoğraf'a gönderilmiştir. "GÜMÜŞLÜ FABRİKASI TARİHİ" hakkında hazırlanan ve aşağıda sunulan bu raporun "pdf kopyası"nı aşağıdaki linkten indirebilirsiniz.
(https://kaankoksal.com.tr/web/indir/KeremkoyToplantisi_HKK.pdf)
GİRİŞKentte “olup bitenleri” zamanında öğrenmek önemlidir. Aksi durumda, sadece “yakınmadan” ibaret bir ifade gündemi kaplar. Sürekli “yakınma” ve böyle siyaset yapma, bizim Osmanlıdan devraldığımız -ve artık- “genetikleşen” durumumuzdur. İster solcu olalım ister sağcı, bu durumdan “nasibimizi” yeterince almışızdır. Üstelik böylesi çok kolaydır.
Bir yıl önce sevgili Nilgün Kaya'nın bir haberiyle konu gündemime girmişti. “GÜMÜŞLÜ FABRİKASI EL DEĞİŞTİRDİ” başlıklı haber şöyle idi:
“... Eminzade ailesine ait Gümüşlü Sabunhanesi’ni, Alaçatı’da ilk sörf okulunu açan ve yıllardır Ayvalık’ta yaşayan Tunç Cecan şubat ayında satın aldı.
Sakarya Mahallesi Gümüşlü mevkindeki fabrika, 1938 yılında Mehmet Eminzade tarafından tekrar işletmeye açıldı. Mehmet Eminzade’nin vefatından sonra kızının yönetiminde 1 yıl daha faaliyete devam eden fabrika kapılarını 70’li yılların başında kapattı. Ayvalık’ın zeytin endüstri yapıları arasında önemli bir yeri olan Gümüşlü Sabunhanesi’nin kent yaşamına yeniden kazandırılması gündemde.
“KAÇ SENEDİR ÇİVİ ÇAKILMAYAN BİR YER AYAĞA KALKACAK”
Fabrikanın da bulunduğu arazi ile birlikte toplam 72 dönümlük alanın uzun yıllardır satılık olduğunu ifade eden Eminzade ailesinden Arda Kaynak, “Söz konusu araziler annem ve kardeşleri ile birlikte toplam üç kişinin üzerine kayıtlı. Aileyi temsilen satış işlemleri ile ben ilgilendim. Satılık olan alan içerisinden Gümüşlü eski Zeytinyağı-Prina Fabrikası ve Sabunhanesinin bulunduğu parsel ile karşı tarafında bulunan ve eskiden fabrika çalışanlarının kaldığı yapıların yer aldığı toplam 29 dönümlük, iki parselin satışı yapıldı. Satın alan kişi de Türkiye çapında tanınan bir ailenin üyesi olan Tunç bey. Şunu belirtmeliyim ki; 6.5 ay süren bir satış süreci oldu. Bu kadar büyük ve tarihi değeri olan bir yerin satışında iki tarafın da güven sağlaması ve satış işlemleri için ciddi ve yorucu bir süreç yaşandı. Ancak her iki taraf da anlayış çerçevesinde sabır ile hareket ederek, çıkarılan zorlukları aşmayı başardı. Tunç Bey, belirttiğim gibi arsanın tamamını değil sadece fabrikanın bulunduğu ön iki araziyi, şu an sahibi olduğu Ayvalık At Çiftliğini arka parsele taşımak ve ön tarafı yani esas fabrika binasının bulunduğu alanı Ayvalık’a geri kazandırmak amacıyla satın aldı. Fabrikayı Tunç bey gibi birisi aldığı için memnunuz. Kaç senedir alanın büyüklüğü, restorasyon masrafı ve anıtlar kurulu ile yaşanan sıkıntılı süreçler nedeiyle yıllardır çivi çakılmayan bir yeri ayağa kaldıracak.” dedi.
“MÜZE OLMASINI İSTERDİM”
Eminzade ailesi üyelerinden olan Yakup İçten, gerek babasının fabrika müdürü olması gerekse fabrika binasında doğduğu için Gümüşlü Fabrikası’nın kendisi için de çok özel bir yer olduğunu ifade ederek, “Döneminde Ayvalık’ın en büyük zeytinyağı fabrikalarından biriydi. Babam fabrikanın müdürüydü. Fabrikanın giriş bölümünde yaşıyorduk, ben o fabrikada doğdum. Okula başlayınca Ayvalık’a taşındık. Ben de yeni yetişme çağımda yaz aylarında fabrikada çalışırdım. Fabrika 70’li yılların başında ne yazık ki kapılarını kapadı. Şimdi satılmış. Fabrikayı alan Tunç bey ile tanıştım. Bende bulunan eski fotoğrafları götürdüm. Fabrikanın yeniden yapılması çok zor, çok büyük bir yapı ancak restore edilerek bir müze olmasını isterdim. Ayvalık’ta müze eksikliği var ve kentimize çok yakışır.” dedi.
“FABRİKAYI YAŞAYAN BİR MÜZE GİBİ
AYVALIK’A GERİ KAZANDIRMAYI AMAÇLIYORUM”
Tanınmış su altı belgeselcisi Haluk Cecan ve SİPA Press’in kurucusu gazeteci Gökşin Sipahioğlu’nun yeğeni, İstanbul’da en eski galerilerden Tem Sanat Galerisi sahibi Besi Cecan’ın oğlu olan Tunç Cecan’ın İzmir Asfaltı Ayvalık girişinde bir at çiftliği bulunuyor. Cecan, bu at çiftliğini, Gümüşlü Fabrikası’nın arka tarafında yer alan, içinde 4 kagir bina, sebze bahçesi ve müştemilatı olan toplam 19 bin 262 metre karelik alana taşımayı planlıyor. 9 bin 851 metre kare alanda kurulu zeytinyağı, prina fabrikaları ile sabunhaneden oluşan tarihi yapı kompleksini ise Ayvalık’a geri kazandırmayı amaçladığını ifade eden Cecan, “Bu fabrika benim gözümde sadece mimari değil, tarihsel ve sosyolojik açıdan da bir değer. Fabrikanın Ayvalık merkeze olan uzaklığı, çalışanların sosyal yaşamlarına ve ihtiyaçlarına yönelik hizmetlerin fabrika kompleksi kapsamına alınmasında çok etkili olmuş. Bu sayede bu fabrika kompleksi yıllarca sayısız çalışan ve aileleri için yaşamın merkezi olmuş. O dönem için sadece kamu kuruluşlarında görülen sağlık ocağı, ayakkabı tamircisi, alışveriş kantininin de fabrika içinde yer alması beni çok etkiledi. Yıllardır Alaçatı ve Bozcaada’daki mekanlarımda Halk Eğitim Merkezleri bünyesinde yerel halka hizmet veren geleneksel el sanatları kurslarını, Ayvalık’ta ki at çiftliğimle beraber böyle tarihi bir mekanda açabileceğimi hayal bile edemezdim. Fabrikayı yeniden yapılandırırken, geçmişin izlerini sürüp, mekanı ruhuna uygun bir şekilde durağan değil yaşayan bir müze gibi yeniden kurgulayarak daha önce burada faaliyet gösteren tüm unsurların butik atölyeler şeklinde aslına uygun olarak yerini almasını istiyorum. Fabrikayı tekrar hayata kazandırma yolunda önümüzde çok uzun ve zorlu bir süreç olduğunun farkındayım. Hayata bakış açımdaki amatör ruhun bu süreci daha da zorlaştıracağını baştan beri biliyordum. Projenin çizim aşaması, onay kurumları, inşaat aşaması ve çevreden gelebilecek olumsuz eleştirileri ve müdahaleleri düşünseydim zaten bu fabrikayı almazdım. Binaları ayağa kaldırırken bu devasa fabrikanın yeni yetişen mimarlar, restoratörler özellikle ahşap, demir ve taş ustaları ile çırakları için eğitim alanı olmasını sağlamak benim için esas mutluluk olacak. Ayvalık Endüstri Meslek Lisesi’nde marangozluk bölümünde okuyan oğlum için de daha iyi bir deneyim düşünemiyorum.
Ne olursa olsun hedefe varmaktan çok hedefe giden yol ve bu yolda yaşananlar önceliğim olacak.” dedi.” (Kaya,2023)
Yazı yer yer yanlışlıklar içerse de, benim “ilk görüşte çarpıldığım”, atlaya zıplaya ulaşıp yanında piknik yaptığımız “o fabrika bakiyesi”, “Alaçatı’da ilk sörf okulunu açan ve yıllardır Ayvalık’ta yaşayan Tunç Cecan” tarafından “şubat (2023) ayında” almıştı.
Bina hakkında araştırmalar yapmıştım ve o günlerde bana yazan Neriman Şahin Güçhan'a Gömeç-Keremköy'ün Osmanlı dönemi hakkında bilgi verdiğimi anımsıyorum. Daha sonra, zamanın belediye başkanına iletmesi için Müge Okur'a bir yazı iletmiş ve özet bir blog da hazırlamıştım .Bina tarihi hakkında öğrendiklerimi birazdan okuyacaksınız.
Elimizde Gömeç ve ilçe bölgesi hakkında ait az veri bulunmaktadır:
- Gömeç Belediyesi yayını olan ve Keremköy'e az değinen bir sempozyum kitabı (----,2002),
- Pultar'ın editörü olduğu Barkınay'a ait denizcilik çalışması (Barkınay,2005),
- Aziz Nesin'in bir “çocuk kitabı” olarak çıkan kitabı -ilk basımı 1978 yılında yapılmış- (Nesin,2005)
- Erkmen Senan'ın [1] Gömeç'in antik dönemine değinen bir web sayfası (Senan,2010),
- Berrin Akın Akbüber'e ait doktora tezinden fabrika ile ilgiili sayfalar (Akbüber,2014),
- Taylan Köken'in bir blogu (Köken,2020),
- Gömeç Belediyesi web safası (Gömeç Belediyesi,2024),
- Benim “okuma notlarından” oluşturduğum bir blog sayfası (Köksal,2023),
- Kemal Girgin'in ulusal savaş için yazdığı bir kitap (Girgin,2023),
- Bir miktar Devlet Arşivi Başkanlığı elinde bulunan belge,
- Çoğu yanlış olan bir çok gazete haberi.
- Bilgileri tartışmalı birçok blog ve web sayfası,
- "Ali Çetinkaya"dan ve “Belediye Çeşmesi Protokol'ünden” bahseden bazı kitaplar.
Tabi bunlar, Hazerfan Ayvalık Kütüphane'sinde bulunan “Gömeç” belgeleri...
1. AYVALIK TAKIM ADALARI
Ayvalık takım adaları, Edremit (Αδραμύττιον) körfezinin güney girişinde yer alan Anadolu (Μικράς Ασίας)'nun adacık kümesidir. Balıkesir iline bağlı olan bu adalara antik dönemde Latince Hecatonnesi Helence Ἑκατόννησοι denilmekteydi. Bu adaların 22 tanesi Ayvalık'a 7 tanesi Gömeç'e bağlıdır.
Bu adaların en büyüğüne bugün Alibey adası (Cunda adası) olarak anılmaktadır. Alibey adası; Gökçeada, Bozcaada ve Uzunada'dan sonra dördüncü büyük adasıdır. Osmanlı döneminde siyasi olarak Midilli adasına (Λέσβος) bağlı olan bu adaya Türkler Yund adası, Helenler Moschonisia (Μοσχονήσια) demekteydiler.
Adalar şöyle sıralanmaktadır:
Burada adları verilen ada, adacık ve kayaların karşılığı benim hazırladığım (harita.1a) ve (harita.1b)'de verilmektedir.
 |
| (harita.1a) Ayvalık takım adaları. (geliştiren: Hayri Kaan Köksal,2023) |
 |
| (harita.1b) Ayvalık takım adaları. (geliştiren: Hayri Kaan Köksal,2023) |
2. GÖMEÇ (EMRUDABAD), ANGİSTRİ ve KEREMKÖY TARİHİ
1573 tarihli Timar ve Evkaf defterlerinde "Ådil ili nam-ı diğer Gömeç reayesinin bir bölümü Sultan II. Selim'in vakıflarının reayesi arasında yer almaktadır" notu ve kırk vergi mükellefinin bulduğu görülüyor. Defterlerden Gömeç'te tahıl üretimi yapıldığı, soğan, pamuk ve susam ekiminin yanında arıcılık yapıldığı da öğreniliyor. İsmi de bal peteği anlamına geliyor. İlçe geniş zeytinliklerle kaplı olmasına rağmen zeytinle ilgili herhangi bir tarihi kayıt bulunmuyor (Efe vd,2013:149).
Gömeç XVII. yüzyılda birkaç köyün birleşmesiyle nahiye halini aldı. XVIII. yüzyılda Balıkesir Ayvalık yolunun geçmesi ekonomik gelişimini sağladı.1864 tarihli vilayet nizamnamesinde "Hüdavendigar Vilayeti, Karasi Sancağı, Edremit kazasına bağlı Nahiye-i Emrültabat" olarak geçen Gömeç 1900'lerin başında 600 nüfuslu bir yerleşme idi.
1908 yılında II. Meşrutiyet'in ilan edildiği yıl Gömeç Nahiyesi 5.091 kişi idi Bunun 4.176 (K: 2.010, E: 2.166)'sı Müslüman, 889 (K: 404, E: 458)'u Ortodoks Rum ve 26 (K: 10, E: 16)'sı Ortodoks Ermeniydi (Salname,1908:561). 1915 yılında basımı yapılan bir eserde ayrıntılı bilgiler verilmektedir. Bu bilgiler Engin Berber'in makalesinde Türkçeleştirilerek şu şekilde verilmiştir:
 |
| (tablo.01) Keremköy ve çevresinin 1915 yılı yapı ve servet bilgisi. (kaynak: Gömeç Sempozyumu,2002:50,----,1915:248-249) |
Yaklaşık “Yunan işgalinin” son günlerinde, 1922'lerde Keremköy'ün “150 Rum, 200 Türk”den oluşan bir nüfusunun olduğunu söyleyebiliriz (Gömeç Sempozyumu, 2002:46) [2].
Bugün on bin hektarı aşkın zeytinlik alanı olması, geçen 500 yıl boyunca zeytin ağacı ekildiği ihtimalini bize söylüyor. Hakim rüzgarın poyraz olması Gömeç'teki zeytin çiçeklerinin meyveye dönüşümü ve meyve gelişimini kolaylaştırıcı etki yaratıyor. Rivayete göre ilçe sınırlarındaki Boztepe mevkii zeytinyağları, yakın zamana kadar Vatikan'ın kandil yağı ihtiyacının ana sağlayıcısıydı.
Erkmen Senan'a göre: antikçağda Argistri (Αγκίστρι), Argysri (kimi kaynaklarda Angistri) olarak adı geçen, Türkçe tercümesi “gümüş parıltısı” anlamına gelen “gizemli adanın” karşısında yer alır “Gümüşlü Sahili”... Bu adaya bugün “Çiçek Adası” denilmektedir ve ada sahile 250 mt. uzaktadır. Edremit Körfezi'ndeki Ayvalık takım adalarının, Gömeç'teki Gümüşlü Sahiline denk düşen “Gümüşlü Zeytinyağı, Sabun ve Prina Fabrikası” karayoluyla Ayvalık'a 11 km, Gömeç'e 9 km uzaklıktadır.
Çevresinde ünlü Kisthene antik kentinin bir zamanlar yer aldığı “Kız Çiftlik Höyüğü” ile yakınındaki Kuzuluçay, karşısında ünlü antik Pyrrha/Pura burnu, Gömeç Gümüşlük Sahili ve yolu, Kız-ko Sitesi, Şirinkent Sitesi, yukarıya doğru Ayvalık-Gömeç sınırında kalıntıları bulunan Keremköy yakınlarında antik Koryphantis yerleşimi, İğdeli plajı yolu, Çakalya burnunda Herakleia yerleşiminin yok olan izleri vardır.
Senan blogunda, Barkınay'dan da şu alıntıyı da yapar:
Angistri (Çiçek ) Adası: Mosko (Yund) adaları grubundan... Çiftlik burnundan 1,5 mil kıble lodos cihetinde ve şarktan garba doğru ve 5 gomina ulunde bir ada olup sahile 1/4 kulaç sığ bir su ile merbut gibidir ve sahil ile hasıl olan bu ittisalinden dolayı şark tarafında lebideryası sığlık adeta bir koycuk teşekkül etmiş gibidir. Adanınn münteha-i şimali şarkisi ve bütün muhit-i haricisi 2 ve 4 kulaç olmak üzere sığdır.. Kara ile olan ittisal kısmında ise 1/4,1/2 kulaç su vardır... Angistri adacığının garp burnundan 13 gomina burnuna cenubi garbiye doğru müstakim, fakat önü 1,5 gominaya kadar 4 kulaç olmak üzere sığ çıkaran sahil, 13. gominda denize doğru çıkmış münhat buruna (Mitralyöz Burnu) vasıl olur... Burnun civarı kayalık ve sığlıktır. 2 gomina denize doğru noktasında 3,5 4 kulaç su vardır. (Senan,2010)
Eski Edremit-İzmir karayolunun: Edremit - Kemer Edremit – Emrudabad – Adilil/Gömeç Keremköy – Gümüşlü limanı – İğdeli - Çakalya burnu - Ayvalık – Mutlu – Küçükköy Ayazment – Kabakum - Dikili – Çandarlı - Aliağa – Şakran – Foça – Güzelhisar – Menemen'i izlediğini söyleyebiliriz. Bu konuda bir çok yerde XIX. yüzyıl Osmanlı ve Alman yol haritaları ile karşılaşılmaktadır.
Çoğu belgede Ayvalık ile birlikte anılan Keremköy ise bir “karye” (bugün kavram olarak tam karşılamasa da bu yerleşim birimine köy demekteyiz) idi.
Keremköy antik dönemde Koryphas (Κορυφάς) olarak anılmaktaydı. Keremköy ilk olarak Gaius Plinius (Büyük/Yaşlı Plinius) [3]'un MS 77 yılında yazdığı, 37 ciltlik Naturalis Historia (Doğa Tarihi) kitabının 5. cildinde anılmaktadır. Ayrıca coğrafyacı Strabon [4]'da bu bölgeden “Attea” olarak anmaktadır.
3. GÜMÜŞLÜ FABRİKASI
 |
| (harita.02) Keremköy-Gümüşlü Fabrikası yolu. |
"Gümüşlü fabrikası” ile ilgili yeterli sayıda resmi belge bulunmamaktadır.
Bulabildiğim ilk "gayrı resmi" belge bir kartpostaldır. Büyük olasılıkla XX.yüzyılın ilk yıllarına ait olan ait olan bu kartpostal, Ayvalık'ta “bonmarşe”si olan ve “L'Indicateur Ottoman”ın 1904 baskısının fahri temsilcisi gözüken C.D. Contaxis (K.Δ. Κονταξης) [5] dir (Köksal,2022:156).
Contaxis kartpostalında: “Aïvaly, Guioumousli Moulin-Huilerie et Distillerie Niolaïdès et Cokkins” (Ayvalık, Gümüşlü, Nicolaïdès ve Cokkinis'in Zeytinyağı ve Damıtım Ürünleri Fabrikası) demektedir (fotoğraf.02).
Bu bilgiyi Osmanlı belgeleri doğrulamaktadır. DAB'daki bilgilere göre, fabrikada kullanılacak “alat ve edevatın resm-i gümrükden muaf” tutulması için “Yunda Ceziresi [Adası] ahalisinden Dimitri Nikolaidi” bir dilekçe vermiştir [6]. 19 gün sonra yenilediği dilekçesinde “zeytin tasiri (suyunu sıkmak) için fabrika”nın ilk kez yapılacağı bildirilmiştir [7]. Buradan yola çıkarak fabrikanın, bugün Alibey (Cunda) adası dediğimiz, “Yunda Ceziresi ahalisinden Dimitri Nikolaidi” tarafından yapıldığını söyleyebilirz.
Bu bilgiyi “L'Indicateur Ottoman”ın değişik baskıları da doğrulamaktadır.
 |
| (fotoğraf.02) Contaxis tarafından büyük olasılıkla 1900 yılı başlarında basımı yapılan kartpostal. Kartpostalın tercümesi şöyledir (özel mektup çevrilmemiştir): Ayvalık, Gümüşlü, Nicolaïdès ve Cokkinis'in Zeytinyağı ve Damıtım Ürünleri Fabrikası. C.D. Contaxis (Ιωάννης Δ. Κονταξής), Ayvalık (Anadolu) (kaynak: instagram.com) |
İlk olarak “Indicateur Orienta”in 1885-1886 baskısında, Dimitri Nikolaidi'nin Midilli sancağına bağlı bir kaza olan “Mosco-Nissa“da bir tüccar olduğunu öğrenmekteyiz (Cervati,1885-1886:468). Bu bilgi yıllığın 1889-1890 basımında yenilenmektedir (Cervati,1989-1890:695).
Geçen süre içinde Nikolaidi'ler “bir sermaye katkısı bulmuş” (belki de yıllıkta izine ratladığım Cokkins ile temas kurmuşlar) veya “büyüme planı geliştimiş” olmalılar.
Zira 1891 yıllığında Ayvalık başlığı altında:
“Zeytinyağı (Fabrika) Nicolaïdès Kardeşler ve N.Kokkini, aynı zamanda Mosconissa'da da üretim yapmaktadır. Nicolaïdès (P.) ve Ort. firması adı altında Konstantinopolis'te büro.” [8] (Cervati,1891:803)
Yıllığın 837. sayfasında yer alan “Mosco-Nissa“da da baba Dimitri Nikolaidi tüccar olarak yer almaktadır (Cervati,1891:837).
1899'daki bir DAB belgesine göre, fabrika çevresinde “Rüsumat [Vergi] Dairesi” inşasına ihtiyaç duyulmuştur. Nikolaidi Kardeşler bu vergi dairesini devlet namına yapmak için dilekçe verirler. Bundan yaklaşık iki ay önce, belki Osmanlıda ilerleyen “sanayileşme” veya “Rüsumat Dairesi” binası inşası nedeniyle, “Panagi ve Dimitron Efendiler” “Mecidi Nişanı” ile ödüllendirilmek istenmiştir [9].
Binanın teslimi yapılmıştır ve 1900 yıllı bir DAB belgesine göre “Emrudabad Rüsumat İdaresi'ne yakın Gümüşlük İskelesi'nde bir gümrük memurunun, Rüsumat İdaresi sahilini geşt ü güzar [devriye] için de bir piyade ...” istenmektedir [10].
Elimizdeki son belge 1908 tarihli bir DAB belgesidir. Buna göre Nikolaydli Biraderler fabrikayı “yenilemek” veya “fabrikaya yeni işlevler eklemek” amacıyla donanım almak istediklerini öğreniyoruz.
Ticaret nezaretine verilen dilekçe ile “alat ve edevatın gümrük resminden istisna”sını isterler [11]. 15 gün sonra bu dilekçenin bir benzerini Gümrük nezareti ile Bayındırlık nezaretine de verirler [12].
Bu dönem karışık bir dönemdir. Osmanlılar, Almanlar ile beraber “dünya savaşına” katılacak, yenilecek ve işgal edilecektir. Önce Yunan krallığı bölgeyi (İzmir-Edremit arasını) ilhak etme eylemine hazırlanacak, diğer yandan ise “ulusal direniş” başlayacaktır.
Tüm bu gelişmeler 1910-1923 yılları arasında gerçekleşecektir.
1914-1918 yılları arasında -veya sonrasında- Kırım göçmeni Eminzadeler önce Karaman'a yerleşirler. Burada yaşayamayacaklarını anlayan aile Balya (Balıkesir) Karaayıt'a yerleşir.
Eminzade Hafiz Ali, burada binlerce işçi çalıştıran Karaayıt Madenlerinde bir bakkal dükkanı açar. Bu bakkal dükkanı aileye önemli bir servet kazandırır. Dünya savaşı yılları başlamıştır. Bu zaman içinde bir çok kişi mallarını satmaktadır. Ailenin bir başka kişisi ve Hafız Ali'nin de kardeşi olan Mehmet Ağa Havran'da bir yağhane satın alır.
Anlaşılan odur ki Eminzade Hafiz Ali; 1920'li yıllarında Nikolaidi Kardeşler ve büyük olasılıkla Cokkinis tarafından terkedilmiş olan Gümüşlü fabrikasının “13 ortağından biri” olur. Bir süre sonra ağabeyi Eminzade Mehmet Ağa'nın da desteğini alarak diğer hisseleri toplar ve fabrikanın tek sahibi olur.
Keremköy Gümüşlü fabrikası toplam 8.400 m2 dir. Tayfa evleri, zeytin işleme tesisleri, zeytinyağı ve sabun üretme atölyeleri bulunmaktaydı. Bugün görülen “bakiye bina”nın batısında ayrıca bir de ek üretim tesisi vardı.
Bu bina, Eminzade Hafiz Ali ve oğlu Mustafa Doğrular (soyadı yasası sonrasında bu soyadını almış olmalıdır) tarafından yıkıldı ve molozları fabrika alanına taşındı.
Büyük olasılıkla 1940'lı yılların başında eski prina fabrikası yenilendi. Ardından Eminzade Hafiz Ali bir de un fabrikası inşa ettirdi. Aynı yıllarda kendisine ait Süreyya ve Tevfik adlı gemileri ile kendi iskelesinden taşımacılığa da başladı. Eminzade Hafiz Ali ayrıca gönderdiği yağ ve sabun yükünü taşıyan deve kervanının konaklaması İçin İstanbul Beyoğlu'nda bir han, Eminönü Yağ İskelesi'nde bir satış bürosu da açtı.
1942 yılında Gümüşlü fabrikasının bir yenilenme yaşadığını da söyleyebiliriz. Bacaya yerleştirilen “GÜMÜŞLÜ FABRİKASI-1942” yazılı mermer levha bunun göstergesi sayılabilir (fotoğraf.03).
 |
| (fotoğraf.03) Gümüşlü Fabrikas'nın 1942'deki restorasyon plaketi. (kaynak: Efe vd,2013:153) |
Bir süre sonra anlaşmazlıklar yaşanmaya başladı. Kuşak çatışması olarak yaşanan bu aile anlaşmazlıklarında, Eminzade Hafiz Ali'nin oğlu Mustafa Doğrular nafıa vekaletinde memur olmak için, yeğeni Ali Kemal İçten ise Ayvalık-Balıkesir arasında bir otobüs çalıştırmak için şirketten ayrıldı.
1950'li yıllarda Eminzade Hafiz Ali tüm yönetimi oğlu Mustafa Doğrular'a bıraktı. Bu yönetim değişikliği sonrasında Ali Kemal İçten de şirkete dönerek fabrikayı yönetmeye başladı.
Mustafa Doğrular 1961'de ölünce Ali Kemal İçten de işi bıraktı. Fabrika Süreyya Doğrular yönetimine geçti. Onun oğlu Mahir'in 1970 yılında fabrika bahçesinde geçirdiği bir kaza sonucu hayatını kaybetmesi üzerine de üretim durdu.
...Tesisin özelliklerinden biri de özel sektör kuruluşu olmasına rağmen, 1940'lı yıllarda kurulmuş kamu işletmelerinde sıkça görülen, çalışanların sosyal yaşamına yönelik hizmetlerin kompleks kapsamına alınma uygulaması. Sağlık ocağı, ayakkabı tamircisi, alışveriş kantini gibi birimlerin fabrika içinde yer alması bölgedeki diğer yağhanelerde rastlanmayan bir durum (Efe vd,2013:157).
Ayıca; Ayvalık'ta gümrük meydanındaki Eminzade İşhanı ve Eminzade Pasajı ile gümrük binasının karşısındaki 1928 tarihli Ayvalık Palas Oteli de bu aileye aittir.
 |
| (fotoğraf.04) Gümüşlü Fabrikası'nın 1950'li yılları. (kaynak: Efe vd,2013:156) |
 |
| (fotoğraf.05) Gümüşlü Fabrikası'nın bugün sağlam duran bacası. (kaynak: Efe vd,2013:154) |
4. DEVLET ARŞİVLERİNDEKİ BÖLGE
Burada incelenmesi faydalı olacağını sandığım ve Devlet Arşivleri Başkanlığında bulunan belgeler ve özetleri hakkında temel bilgiler bulunmaktadır.
Osmanlı Arşivi
16 Şevval 1159 (1 Kasım 1746)
Osmanlı topraklarında alınıp satılmakta olan beyaz ve siyah mazı, palamud, kök boyası ve yapağıya ziyade rağbet olması sebebiyle dahili piyasadaki değerlerinin yükselmesi nedeniyle ibadullaha külli zararı olup miriye menfaati kalil olması hasebiyle malikane ve mukataa kayıtlarının külliyen ref ve terkin olunması hakkında 15 Şevval 1159 [31 Ekim 1746]'da sadır olan ferman mucebince hareket olunmasını amir Kazdağı, Tuzla, Kösederesi, Edremid Kemeri, Ayvalık ve Gümüşlü kadılarına hitaben muharrer emr-i şerif.
[AE.SMHD.I./10/674]
Hüdavendigar sancağının Aydıncık (İdincik) kazasına tabi Gömeç ve Dere karyeleri ahalisinden koyunlarının adet-i ağnam resimlerini verdikten sonra tahsildarlar tarafından resm-i kolcu, huddamiye akçesi ve benzeri adlarla ziyade talep olunan akçelerin alınmamasına dair emir ısdarı zımnında tezkire itası.
[AE.SMHD.I../233/18681]
Karesi sancağının Gömeç ve Kafe karyesi maktuu akçesi olarak hazineye yapılan teslimattan silahdar mevaciplerinin ödenmesi.
[AE.SOSM.III/83/6417]
29 Zilhice 1185 (3 Nisan 1772)
Sadr-ı sabık Hali Paşzade Mehmed Bey uhdesinde olan Gömeç (Kömeç) ve Tevabii Hasları Mukataası gelirlerine ait taksidin hazineye teslimi.
[AE.SMST.III/334/26951]
15 Muharrem 1193 (2 Şubat 1779)
Seyyid Osman Ağa uhdesinde bulunan Gömeç ve Tevabii Hasları Mukataası hissesi akçesinden taksit tesviyesine dair tezkire.
[AE.SABH.I../320/21696]
27 Rabiulevvel 1197 (2 Mart 1783)
Mustafa ve Mehmed Said ağaların, Karesi sancağı İvrindi nahiyesinde iştiraken malikane olarak uhdelerinde olan Küfe, Gömeç, Sazlık ve Çay Mukataası'na yapılan müdahalenin men'i talepleri.
[AE.SABH.I../212/14019]
20 Rabiulahir 1260 (9 Mayıs 1844)
Beratlı Avrupa tüccarından Haci Yorgi'nin Edremid ve Armutova kazalarındaki ahaliden alış verişten dolayı olan alacaklarının tahsil edilmesi.
[HR.MKT./3/78]
6 Rabiulahir 1263 (24 Mart 1847)
Karesi sancağındaki Ayazmend, Armutova kazalarının Ayvalık'a ilhakının uygun olmadığına dair maliye nazırı ve kaptan paşaya gönderilen tezkire.
[A.}MKT./72/98]
14 Şevval 1264 (13 Eylül 1848)
Ayvalıklı Acıoğlu Dimitri'nin Karesi sancağının Emrudabad kazası tabi Gömeç köyünde Dülgeroğlu Süleyman adlı şahıstan buğday satın alarak Ayvalığa dönerken öldürümesi keyfiyetine ve adaletin teminine dair ariza. (6. Anadolu Katil Sirkat)
[MVL/39/56]
19 Zilkde 1264 (17 Ekim 1848)
Karesi'nin Emrudabad kazası Gömeç karyesinden buğday alan Acıoğlu Dimitri'yi yolda öldürülmesi üzerine tahkikat yapılarak katillerinin bulunması, emniyet tedbiri alınması. (6. Anadolu Katil Sirkat)
[MVL/40/6]
9 Ramazan 1272 (14 Mayıs 1856)
Emrudabad kazası Gömeç köyündeki çayırların pisliğinden şikayet edildiği; buraların sahiplerine temizletilmesi.
[A.}MKT.UM../236/89]
25 Zilkade 1278 (24 Mayıs 1862)
Hüseyin'in kızı Şerife, Gömeç karyesi ahalisinden Musaddık Hasan oğlu Osman Çavuş ile sözlü olduğu halde, kendi oğlu Ali'ye almak için bu işe müdahale eden Maz Oğlanoğlu Ahmed'in söz konusu hareketinin men'i.
[A.}MKT.DV../223/42]
16 Zilhicce 1280 (23 Mayıs 1864)
Karesi sancağında meşhur eşkiyadan Katıroğlu Ahmed'in su-i harekatına Armudova kazasının Ayvalığa ilhakı iade-i asayiş ve emniyeti müstelzim ettiğine dair Rum Patriği takriri. (23. Anadolu)
[MVL/674/26]
7 Safer 1281 (12 Temmuz 1864)
Balıkesir'in Armudova Kazası eski Müdürü Ömer Ağa'nın kayrılması. (21. İstida)
[MVL/446/92]
25 Cemazeyilevvel 1281 (26 Ekim 1864)
Karesi'de Emrudabad nahiyesinde Gömec karyeli şaki Cafer Ahmed ile Kürd Ali ve refikleri İbrahim, Halil ve Mustafa'nın istintakları. (25. Anadolu)
[MVL/684/55]
4 Rabiulahir 1289 (11 Haziran 1872)
Ayazmend ve Emrudabad nahiyelerinin Ayvalık'a ilhakı. (Hüdavendigar 1)
[ŞD./1535/31]
29 Sevval 1309 (27 Mayıs 1892)
Gömeç karyesinde ahali tarafından yaptırılacak mescid ile mektebin inşasına izin verilmesi.
[MF.MKT./141/56]
Yunda Ceziresi ahalisinden Dimitri Nikolaidi'nin, Emrudabad nahiyesinde zeytinyağı çıkarmaya mahsus inşa edeceği fabrika için Avrupadan celb edeceği alat ve edevatın resmi gümrükden muafiyeti istizanı. (Ticaret 2)
[ŞD./1196/25]
Edremid'in Kerem karyesi civarında Dimitri'nin inşa edeceği zeytin tasiri (suyunu sıkmak) için fabrikanın birinci defa tesisine mahsus alat ve edevatının resmsiz gümrükten imrarına müsaade itasına dair Şura-yı Devlet'in Meclis-i Vükela'dan müzeyyel mazbatası (eklentisi olan tutanak) takdim kılındığı. (1310Ra-03)
[İ..TNF./1/11]
29 Zilkde 1311 (3 Haziran 1894)
Bergama'ya tabi Ayazmend ve Edremid kazasına merbut Emrudabad nahiyeleriyle Yunda kazasının nahiye suretiyle idare olunmak üzere her üçünün Ayvalık kazasına rabtı. (Hüdavendigar 2)
[ŞD./1556/29]
18 Muharrem 1312 (22 Temmuz 1894)
Emrudabad ve Ayazmend nahiyelerinin heyet-i asliyeleriyle ve Midilli'ye merbut Yunda Ceziresi'nin nahiye suretiyle idaresine dair tezkire. (Hüdavendigar 2)
[ŞD./1559/9]
Emrudabad nahiyesinin Gümüşlü İskelesi'nde zeytin ve dakik fabrikaları sahibi Nikolayidi'nin oğulları Panai ve Dimitron Efendilerin Mecidi Nişanı ile taltifleri talebi.
[DH.MKT./2207/129]
Emrudabad nahiyesinde Nikolayidi oğulları Panagi ve Dimitron Efendiler tarafından devlet namına kargir bir Rüsumat Dairesi inşa edildiği. (Defter-i Hakani)
[BEO/1351/101258]
Emrudabad Rüsumat İdaresi'ne yakın Gümüşlük İskelesi'nde bir gümrük memurunun, Rüsumat İdaresi sahilini geşt ü güzar [dolaşmak, gezmek] için de bir piyade ve Çeşme kazasının Yeni nahiye mevkiinde iki nefer süvari kolcusu istihdamı. (Rüsumat; 109076)
[BEO/1515/113620]
22 Rabiulahir 1325 (4 Haziran 1907)
Burhaniye'nin Gömeç karyesinde vefat eden Yorgi Çikola veled-i Gavril'in mağazasının naib-i sabık zamanında küşad olunduğu ve mevcut palamutların alacaklılarına teslim edildiğinin anlaşıldığı.
[DH.MKT./1171/13]
15 Haziran 1323 (28 Haziran 1907)
Balıkesir'in Armutova Nahiyesi'nden Ağma Yanako veled-i Mihalik'in oğlu Yorgi'nin, Ayvalık'ta katledilip edilmediği.
[ZB./609/98]
Nikolaydli Biraderler'in Burhaniye'nin Emrudabad nahiyesinde inşa ettirecekleri fabrika alatından gümrük resmi alınmaması. (Rüsumat, Nafia)
[BEO/3446/258439]
Hüdavendigar'ın Emrudabad nahiyesinde Nikolayidi biraderler tarafından inşa ettirilen fabrikaya gerekli alat ve edevatın gümrük resminden istisnası. (Ticaret 4)
[ŞD./1225/53]
Nikolaydli Biraderler'in Burhaniye'nin Emrudabad nahiyesinde inşa ettirecekleri fabrika alatından gümrük resmi alınmaması. (Rüsumat, Nafia)
[BEO/3446/258439]
22 Safer 1330 (11 Şubat 1912)
Burhaniye kazası Emrudabad nahiyesi Gömeç karyesi Mekteb-i İbtidaisi umumi imtihan cetveli.
[MF.İBT./359/76]
21 Muharrem 1331 (31 Aralık 1912)
Karesi sancağı Burhaniye kazasının Gömeç köyünde Osman Ağa'nın mutasarrıf olduğu arazinin ifrazıyla haneler inşası. (1331/M-03)
[İ..ML../93/3]
11 Rabiulevvel 1332 (7 Şubat 1914)
Emrudabad kazası merkezinden çekilen ve öğretmen Arif Efendi hakkında şikayet konusu olan meselenin adliyeye aksettirildiği.
[MF.MKT./1194/85]
10 Ramazan 1332 (2 Ağustos 1914)
Emrudabad nahiyesi ve Gömeç karyesi ahalisinden zorla arpa alıp, hayvanlarını gezdirten jandarma neferleri karşısında ahalinin hukukunun korunması talebi.
[DH.EUM.EMN./90/3]
Karesi'nin Burhaniye kazasına bağlı Kerem ve Gömeç karyelerindeki Rüsumat idarelerine ait senetlerin deftere kayıt muamelelerinin yapıldığı. (Karesi)
[ML.EEM./1212/29]
10 Ramazan 1337 (9 Haziran 1919)
Yunanlılar'ın Ayvalık ve yöresini işgalinden sonra Karesi Mutasarrıfı'nın İngiliz ve Yunan kumandanlarıyla yaptığı mülakat ile Gömeç nahiyesi müdürünün Gömeç İskelesi'nde Yunan torpidosundaki Yunan ve İngiliz siyasileriyle yaptığı mülakata dair telgrafnamelerin müzakereleri hakkında.
[MV./216/25]
12 Ramazan 1337 (11 Haziran 1919)
Yunanlılar'ın müracaatı üzerine Ayvalık'ın umur-ı inzibatiyesi için Gömeç Nahiyesi Müdürü ile Ayvalık Mıntıka Kumandanı'nın Yunan İşgal Kumandanı ve İngiliz mümessili ile siyasi bir teahhüde girmemek kaydıyla uzlaşmaya gidilmesi.
[MV./216/32]
Karaağaç'ın doğusundaki Osmanlı askerinin bulunduğu tepeye Gömeç ve Gümüşlü iskeleleri arasında seyr etmekte bulunan Yunan torpidosu tarafından bombardımanda bulunulduğuna dair Karesi Mutasarrıflığı'ndan alınan telgraf.
[DH.ŞFR./102/317]
21 Rablulevvel 1338 (19 Aralık 1919)
Burhaniye kazasının Gömeç nahiyesi ile İzmir'in muhtelif yerlerinin Yunan askeri tarafından işgali esnasında çekirge itlaf alat ve edevatı ile diğer malzemelerin yağmalandığı.
[DH.İ.UM/19/1]
27 Cemazeyilevvel 1338 (17 Şubat 1920)
Burhaniye kazasının Gömeç nahiyesinde yağma edilen çekirge itlaf deposu levazımatı.
[DH.İ.UM/19/1]
4 Aralık 1922
Ayvalık yakınlarında Göme[ç]cikaryesinde sakin bulunan bazı İtalyan aileleriyle diğer mevkuf iki İtalyanın bulundukları mahalleri terketmeleri talebini havi İtalya Fevkalade Komiserliği'nin verdiği takririn takdim edildiği. (Osm.-Fr.)
[HR.İM./63/11]
Cumhuriyet Arşivi
18 Eylül 1924
Midilli livası Molova kazası Filya köyünden gelip, Balıkesir ili Burhaniye ilçesi Gömeç köyünde iskan edilen çiftçi Ali oğlu Mustafa'ya ait tasfiye talepnamesi.
[130-16-13-2/23/172/27]
Midilli livası Molova kazası Petre köyünden gelip, Balıkesir ili Burhaniye ilçesi Keremköy'de iskan edilen Uzun Şerif Mehmet eşi Ayşe'ye ait tasfiye talepnamesi.
[130-16-13-2/23/172/18]
22 Eylül 1924
Midilli livası Molova kazası Filya köyünden gelip, Balıkesir ili Burhaniye ilçesi Gömeç köyünde iskan edilen çiftçi İbrahim oğlu Mehmet'e ait tasfiye talepnamesi.
[130-16-13-2/23/172/2]
23 Eylül 1924
Midilli livası Molova kazası File köyünden gelip, Balıkesir ili Burhaniye ilçesi Gömeç köyünde iskan edilen Mehmet eşi Pembe'ye ait tasfiye talepnamesi.
[130-16-13-2/12/94/18]
24 Eylül 1924
Midilli livası Sarlıca köyünden gelip, Balıkesir ili Burhaniye ilçesi Armutova nahiyesi Yaya köyünde iskan edilen arabacı Mustafa oğlu Cemil'e ait tasfiye talepnamesi.
[130-16-13-2/6/37/20]
30 Eylül 1924
Midilli livası Molova kazası Petre köyünden gelip, Balıkesir ili Burhaniye ilçesi Gömeç nahiyesinde iskan edilen Ahmet Çavuş oğlu Hasib'e ait tasfiye talepnamesi.
[130-16-13-2/16/121/19]
1 Ekim 1924
Midilli livası Sarlıca köyünden gelip, Balıkesir ili Burhaniye ilçesi Gömeç (Armutova) bucağında iskan edilen arabacı Cemil eşi ve Recep kızı Emine'ye ait tasfiye talepnamesi.
Midilli livası Mandamanda nahiyesi Göle köyünden gelip, Balıkesir ili Burhaniye ilçesi Armutova Keremköy köyünde iskan edilen rençber Hasan Çavuş oğlu Ahmet'e ait tasfiye talepnamesi.
[130-16-13-2/4/27/18]
25 Şubat 1925
Balıkesir'in Burhaniye kazasına bağlı Gömeç (Armutova) nahiyesindeki Trikopis Çiftliği'nin kiracısı Hıfzı Bey'in şikayeti üzerine yapılan yazışmalara ait dosya.
[272-0-0-11/21/104/5]
18 Eylül 1925
Midilli livası Molova kazası Anamutya köyünen gelip, Balıkesir ili Burhaniye ilçesi Gömeç köyünde iskan edilen fırıncı İbrahim oğlu Musdafa'ya ait tasfiye talepnamesi.
[130-16-13-2/23/172/14]
26 Ocak 1926
Midilli livası Molova kazası Filya köyünden gelip, Balıkesir ili Burhaniye ilçesi Gömeç nahiyesinde iskan edilen İbrahim oğlu Osman'a ait tasfiye talepnamesi.
[130-16-13-2/22/164/6]
26 Şubat 1926
Midilli livası Molova kazası File köyünden gelip, Balıkesir ili Burhaniye ilçesi Gömeç köyünde iskan edilen rençber Mehmet Emin oğlu Şaban Çavuş'a ait tasfiye talepnamesi.
[130-16-13-2/14/112/18]
Midilli livası Molova kazası Petre köyünden gelip, Balıkesir ili Burhaniye ilçesi Keremköy'de iskan edilen rençber Cafer oğlu Mustafa'ya ait tasfiye talepnamesi.
[130-16-13-2/12/91/4]
26 Şubat 1926
Midilli livası Kalei Bala Mahallesinden gelip, Balıkesir ili Burhaniye ilçesi Armutova nahiyesinde iskan edilen Ahmet Şefik oğlu Şevki'ye ait tasfiye talepnamesi.
[130-16-13-2/2/7/12]
8 Mart 1926
Balıkesir-Armutova'da meskun Bosna muhacirlerinin zeytinliklerinin ellerinden alındığına dair şikayetlerinin doğru olmadığı.
[272-0-0-12/48/91/15]
26 Haziran 1926
Midilli livası Molova kazası Filya köyünden gelip, Balıkesir ili Burhaniye ilçesi Gömeç köyünde iskan edilen rençber Ahmet oğlu Ali'ye ait tasfiye talepnamesi.
[130-16-13-2/14/111/9]
26 Haziran 1926
Midilli livası Molova kazası Filya köyünden gelip, Balıkesir ili Burhaniye ilçesi Gömeç köyünde iskan edilen Cafer oğlu Halil'e ait tasfiye talepnamesi.
[130-16-13-7/2/169/3]
Midilli livası Molova kazası Petra köyünden gelip, Balıkesir ili Burhaniye ilçesi Gömeç nahiyesi Keremköy'de iskan edilen Rüstem eşi Emrullah kızı Emine'ye ait tasfiye talepnamesi.
[130-16-13-2/23/169/6]
29 Ocak 1927
Armutova nahiyesi Türk Tayyare Cemiyeti Başkanı'nın uçak meydanı açıldığı için duydukları memnuniyeti bildiren telgrafı.
[30-10-0-0/197/350/10]
27 Ekim 1927
Burhaniye Armutova nahiyesi Gömeç Muhtelit [karışık, kız-oğlan] Mektebi baş muallimi Mehmet Ferit Efendi'nin, mütekaid Mehmet Murat Bey'in, muallim Mustafa Bey'in, Abdülvali Bey'in ve Emettullah Hanım'ın sicil dosyalarının gönderildiği.
[180-9-0-0/231/1157/8]
16 Aralık 1955
Balıkesir'in Burhaniye ilçesi Gömeç ve Yaya köylerinin birleşerek Gömeç köyünde belediye kurulması.
[30-11-1-0/254/43/20]
7 Kasım 1964
Balıkesir'in Burhaniye ilçesine bağlı Gömeç bucağında su baskını sebebiyle 6746 sayılı Kanun gereğince yapılmış olan evlerin maliyet bedellerinde indirim yapılması.
[30-18-1-2/181/67/1]
5 Nisan 1966
Gömeç nahiyesi çiftçilerinden Abdurrahman Lale'nin traktör almak için kredi talebinin reddi.
[30-1-0-0/107/676/6]
20 Mart 1971
Burhaniye-Armutova Gömeç ve Fethiye Ovası yeraltısuyu sahalarının Yeraltı Suyu İşletme Sahası olarak kabulü.
[30-18-1-2/263/18/6]
---
DİPNOTLAR
[1] Senan Erkman 1958 yılında
İzmir'de doğdu. Buca Eğitim Enstitüsünde resim öğretmenliğini,
sonra İDGSA Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesini bitirdi.
Güzel sanatlar kurslarında Öğretim Görevlisi olarak görev
yaptı. Ardından Anadolu antik şehirlerinde ve höyüklerinde
incelemeler yaptı. Tarihsel coğrafya ve Anadolu uygarlıkları ile
ilgili yazılar yazdı. Arkeoloji tmalı resimler yaptı. 27 Mart
2013 tarihinde, 55 yaşında öldü. (Tatlıparmak,2009)
[2] Engin Berber'in, Notara'nın kitabından alıntı yaptığı “Gömeç”a ait yaklaşık 1922 yılına ait bilgiler şöyledir:
[3] Gaius Plinius Secundus Maior (M.S. 23 – 24 Ağustos 79) Naturalis Historia’yı yazmasıyla tanınan Romalı bilgin, yazar, doğa bilimci, komutan ve filozoftur. Gençlik yıllarında 10 yılı aşkın bir süre Roma ordusu’nda görev yapmıştır. Vespasianus döneminde Galya, Afrika ve İspanya’da praetorluk (vekillik) yapmıştır. Savaş, hitabet, gramer ve tarih konularında da eserler yazmıştır ancak o eserleri günümüze ulaşamamıştır. Günümüze ulaşabilmiş olan en önemli eseri Naturalis Historia (Doğa Tarihi) olup 37 kitaptan oluşmaktadır; eserini Titus’a ithaf etmiştir (M.S.77). Vezüv Yanardağı’nın patlaması sırasında Stabiae’da hayatını kaybetmiştir. (tr.wikipedia.org)
[4] Strabon (Στράβων) (MÖ 64 - MS 24), Yunan tarihçi, coğrafyacı ve filozoftur. Yaşadığı dönemde bilinen yerlere yapılan göçlere ve hangi milletlerin nerelerde yerleşmeler yaptığı üzerine gerçekleştirdiği çalışmalarla ün kazanmıştır. Bugünkü Amasya ili sınırları içinde dünyaya gelmiştir. Dünyanın ilk coğrafyacısı kabul edilir. (tr.wikipedia.org)
[5] 1881-1922 yılları arasında basımı yapılan “L'Indicateur Ottoman"da yayımlanan
Ayvalık bilgileri hakkında detaylı bir çalışma, 2022 yılında Ayvalık Belediyesi tarafından yayımlanan eserde bulunmaktadır (Köksal,2022:151-187). Contaxis hakkında ilk kez yayımlanan bilgiler bu araştırmada yayınlanmıştı. Buna göre:
“... Yıllığın 1904 baskısının fahri temsilcisi, meşhur Ayvalık kartpostalları editörü -yıllıktaki transliterasyon ile- Constantin D. Contaxis'dir. Adıyla ilk olarak, yıllığın 1903 baskısında karşılaşılan Contaxis, "tüccar ve komisyoncu olarak tanıtılmaktadır (Cervati, 1903:1524-1525). ❞Contaxis'in Ayvalık'taki ticari faaliyet alanlarını, yıllık fahri temsilci olduğu 1904 yılı baskısında görülmektedir. Bu faaliyet alanları içinde "züccaciye, hırdavat, tuhafiye, mücevherat, parfümeri, emaye eşya, demir eşya, hijyen ve bakım ürünleri, ihraç malı gıda maddeleri, baharat, müzik aletleri, optik gereçler, kitap, kırtasiye, resimli kartpostallar bulunmaktadır (Cervati, 1904:1534 1537). Yıllığın 1909-1912 arasındaki basım- larında ise, Contaxis, muhabir (nouveautes) ve konfeksiyoncu (habits confectionnes) olarak tanıtılmıştır. ...” (Cervati, 1909:1883,1884; Rizzo, 1912:1387,1388).
[6] DAB 10 Rabiulevvel 1310 (2 Ekim 1892) gün ve ŞD./1196/25 sayılı belge.
[7] DAB 29 Rabiulevvel 1310 (21 Ekim 1892) gün ve İ..TNF./1/11 sayılı belge.
[8] Metnin Fransızcası şöyledir:
“Huile d'olive (Fabrique d') Nicolaïdès Frères et N.Kokkini, fabrique aussi à Mosconissa. Maison à Constàntinople sous la firme Nicolaïdès (P.) et Cie.” (Cervati,1891:803)
[9] DAB 24 Muharrem 1317 (4 Haziran 1899) gün ve DH.MKT./2207/129 sayılı belge.
[10] DAB 12 Rabiulevvel 1318 (10 Temmuz 1900) gün ve BEO/1515/113620 sayılı belge.
[11] DAB 25 Şevval 1326 (20 Kasım 1908) gün ve ŞD./1225/53 sayılı belge.
[12] DAB 10 Zilkade 1326 (4 Aralık 1908) gün ve BEO/3446/258439 sayılı belge.
---
KAYNAKÇA
----,-. (1908).
Hüdavendigâr vilayeti salname-yi resmisi 1324, Bursa.
----, -. (1915).
ΟΙ Διωγμοι τών Ελλήνων εν Θράκη και Μικρασια, Atina.
----, -. (2002).
Tarihin kucağında Gömeç sempozyumu ve bildiriler, (yay haz.) Emin Berber, Adnan Kaplan ve Onur Kırlı, Gömeç: Gömeç Belediyesi.
Akbüber Akın, B. (2014).
Osmanlı’nın son dönemlerinde Ayvalık ve yakın çevresinde endüstri ve ticaret yapıları, (Tez no.:384038), [Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Doktora Tezi]
Barkınay, A.R. (2005).
Adalar deniz kılavuzu - Enez'den Marmaris burnuna kadar, (yay. hzl.) Mustafa Pultar, İstanbul: Denizler Kitabevi.
Beksaç, E. (2018).
Edremit körfezi’nin güney kesiminde ortaçağ, Meriç Uluslararası Sosyal ve StratejikAraştırmalar Dergisi (2)4, s.20-31.
Cervati, R.C. (1909).
Annuaire Oriental (ancien indicateur oriental) du commerce de l'industrie, del'administration et de la magistrature. Constantinople: Cervati Frères & Cie.
Cervati, R.C. (1904).
Annuaire Oriental (ancien indicateur oriental) du commerce de l'industrie, del'administration et de la magistrature. Constantinople: Cervati Frères & Cie.
Cervati, R.C. (1903).
Annuaire Oriental (ancien indicateur oriental) du commerce de l'industrie, del'administration et de la magistrature. Constantinople: Cervati Frères & Cie.
Cervati, R.C. (1893-1894).
Annuaire Oriental: (ancien indicateur oriental) du commerce de l'industrie l'administration et de magistrature. Constantinopolis: Cervati Frères & Cie.
Cervati, R.C. (1889-1890).
Annuaire Oriental: du commerce l'industrie de l'administration et de la magistrature. Constantinople: Cervati Frères & Cie.
Cervati, R.C. (1885-1886).
Indicateur oriental: ánnuaire-almanach du commerce de l'industrie de l'administration et de la magistrature. Constantinopolis : Cervati Frères & Cie
Efe, R., Soykan, A., Cürebal, İ. ve Sönmez, S. (2013).
Edremit yöresi yağhaneleri: geçmişten günümüze zeytin, zeytinyağı ve sabun sanayii, İstanbul: Ana Gıda Grubu Komili.
Ergül, Ö.B. (2022).
Edremit Evliyazade zeytinyağı fabrikası koruma projesi, (Tez no.:837524), [İstanbul Teknik Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi]
Girgin, K. (2023).
Milli Mücadelede Gömeç, İstanbul: Baraka Kitap.
Gömeç Belediyesi, (2024).
son erişim tarihi: 26 Mayıs 2024.
Kaya, N. (2023).
GÜMÜŞLÜ FABRİKASI EL DEĞİŞTİRDİ, 22 Ağustos 2023.son erişim tarihi: 21 Mayıs 2024.
Köken, T. (2020).
son erişim tarihi: 21 Mayıs 2024.
Köksal, H.K. (2023).
son erişim tarihi: 21 Mayıs 2024.
Köksal, H.K. (2022).
Şark ticaret yıllıklarındaki bilgiler ışığında Ayvalık ve yakın çevresi (1881-1922), sf:151-187, Ayvalık tarihi üzerine : akademik çalışmalar seçkisi, (yay. haz.) Berrin Akın Akbüber, Ayvalık: Ayvalık Belediyesi Kültür Yayınları.
Rizzo, A. (1912).
Annuaire oriental: commerce, industrie administration, magistrature de L'Empire Ottoman, Constantinopolis: The Annuaire Oriental Ltd.
Senan, E. (2010).
Argistri/Çiçek Adası, Gümüşlü yolu, Gömeç, 31 Ocak 2010.son erişim tarihi: 21 Mayıs 2024.
Nesin, A. (2005).
Borçlu olduklarımız, özel baski, İstanbul: Adam Yayınları.
Notara, I.M. (1972).
Εις την Ιωνίαν, Αιολίαν και Λυδίαν πριν πενήντα χρόνια, Atina.
Tatlıparmak, C. (2009).
Erkmen Senan, Eylül 2009.son erişim tarihi: 26 Mayıs 2024.
Uçar, H. (2014).
Ayvalık tarihinde zeytinyağı üretim, depolama ve satış binalarının yeri ve önemi, Trakya Üniversitesi Journal of Engineering Sciences, 15(2), s.19-28.
