bir zamanlar Ayvalık I... AYVALIK'ta SABUNCULUK

resim: zeytinozu.com

Bu yazıdan başlayarak, "bir zamanlar Ayvalık" adlı bir yazı dizisine başlayacağım. Bu yazı dizisi, bazı sayfalarının web yayımına ara veren "asiaminor.ehw.gr" (Δικτυακή εγκυκλοπαίδεια για την Ελληνική ιστορία και τον πολιτισμό στη Μικρά Ασία) üzerindeki Ayvalık bölümü çevirileri olacak. Çeviriler, 2013 - 2016 yılları arasında ve o günlerde "Ayvalık için birlikte yürüyeceğimize inandığım" kişilerin "manevi güçleri" ile yapılmıştı.

--  ( * ) --

SABUN YAPIMCILIĞI, AYVALIK

1. Zeytinyağı Üretimi ve Sabun yapımcılığı

Ayvalık'ın ihraç ettiği yerel ürünler içinde sabun, zeytin yağı ve işlenmiş derinin arkasından üçüncü sırada [gelirdi] ve hem üreticiler hem de sabun ticareti yapanlar için [ciddi] bir gelir kaynağı idi. [Bu] sanayi üretiminin gelişimi, ürünün hammaddesi olarak kullanılan zeytinyağının bulunduğu bu bölgedeki yağ üretiminin gelişimi ile doğrudan bağlantılıydı [1].

Daha spesifik olarak sabun imalatında, kentin özel fabrikalarında üretilen zeytinyağı işledikten sonra artan ya da yağ preslerinden çıkan artık kalitesiz yağlar kullanılıyordu. İkinci durum, manuel veya buharlı hidrolik yağ preslerinde kalan zeytin kalıntılarıydı. Bu kalıntılar, bir kez [daha] ezildikten sonra, son ürün az miktarda ekstrakte edilmeden önce fabrikalarda kimyasallar veya buhar ile karıştırılırdı. Bu şekilde elde edilen yağ sınırlıydı, çünkü zeytinden ilk önce ana ürün olan zeytinyağı elde edilirdi. Buna karşın, geniş alanlarda çok fazla zeytin üretildiği için, zeytinyağlarının en küçük miktarları bile artan sabun ihtiyacına karşılık geliyordu. Buna ek olarak, az miktarda kalan zeytin çekirdeği bile, özel fırınlarda [işleme tabi tutularak] ucuz yakıt olarak kullanılmaya da kafi geliyordu.

2. Sabun Üreticiliği ve Ticareti

19. yy sonları ile 20. yy başlarında, Ayvalık'ta köhneleşmiş sabun yapımcılığı, büyük ve modern fabrikaların inşa edilmesinden sonra özellikle gelişti. 1920'de sabun üretimi için gerekli gelişmiş teknik imkanları ile 15 büyük sabun fabrikası çalışmaktaydı ve onları 30 civarında da daha az sofistike ekipmanlarla çalışan daha küçük imalathaneler izlemekteydi [2]. Doğu'nun en tanınmış fabrikalarından birisinin sahibi Nikolaidis idi ve o, zeytin çekirdeklerinden elde ettiği yağı sabuna dönüştürüyordu. Bu spesifik fabrika, ürün talebine bağlı olarak 1.000-2.000 işçi istihdam etmiştir. Dahası, bahsedilen işletmenin, esasen Rusya'ya sabun ve tahıl taşıyan iki de gemisi vardı.

Hem iç hem de dış pazarda ürüne olan talebin artması, Ayvalık'taki zengin varlıklı bazı insanların spesifik alanlarda harekete geçip endüstriyel işletmeler kurmalarını sağladı. Bu nedenle, burada kullanılan modern üretim yöntemleri konusunda tecrübe ve eğitim almak için aileler veya ortaklıklar çalışanlarını sık sık Marsilya'ya gönderdiler. Gidenlerin çoğu, bu şehirde bulunan Rum Zafeiropoulos'un işletmesinde eğitim almıştır.

Yurtdışında kullanılan özellikle ünlü lüks beyaz sabunlar için, atık yağlar yerine taze zeytin yağı kullanıldı. Bu sabunların Rusya pazarında aranır olması önemli bir unsurdu [ve] ürünler, başta tüm uluslararası piyasalara dağıtım ve iletim merkezi olan Konstantinopolis olmak üzere çeşitli limanlardan ihraç edildiler. Son olarak, çekirdekten çıkartılan yağdan elde edilen sabunlar, ucuz olduklarından iç pazar ihtiyaçlarının karşıladıkları için üretimi yaygındı; aynı zamanda Bulgaristan'dan da çok talep edilirdi.

---
DİPNOTLAR

[1] Trakákis, G. (1920), Yunan Küçük Asyası ve Smyrna Endüstrisi, Smyrna (İzmir), ss.13-214. 

[2] Soldátos, CH. (1994), Küçük Asya Rumlarının Ekonomik Ömrü, Atina, s.192.

(çeviri: Hayri Kaan Köksal)