1865 TARİHLİ BİR KİTAPTAKİ BİLGİLER IŞIĞINDA, AYVALIK'taki TİCARET HAYATI

(foto.01) Commercial Reports'un ilk sayfası.

kaynak: Ayvalık Bibliyografyası

 

Birleşik Krallık, 1800'lerin başından itibaren bir çok ülkede ve o ülkenin bir çok şehrinde konsolosluklar kurdu. Kurduğu bu konsolosluklar bugünkü büyükelçiliklerden biraz farklıydı. Görevleri, o zaman için bir tür "tüccarlara yönelik kolaylaştırıcılık, ticari mümessillik" olan bu kurumlarda görev yapan konsoloslarından ayrıca, görev yaptıkları ülkelerin "ticaret kapasiteleri" hakkında yıllık rapor hazırlamalarını da istemekteydi. 

Bu raporların bir çoğu bugün tercümesi yapılarak yayımlandı ve üzerinde de çok başarılı sayısız analitik çalışmalar yapıldı. 

Daha önce Ayvalık'ta açılan "konsolosluklar" üzerine çalışmalar yapmış ve yayınlamıştım (Köksal,2022;Köksal,2024). Ayvalık kısmının tercümesini yeni yaptığım 1866 "ticari raporu" da bu çalışmalarda birisidir (foto.01). Ayvalık Bibliyografyası'na 00988-01261 numara ile kayıtlı olan bu yayın, "Commercial Reports received at the Foreign Office from her Majesty's consuls during the year 1865" [1] adını taşımaktadır (foto.02) (Commercial,1866).

(foto.02) Commercial Reports'un Ayvalık'ı içeren sayfası.
kaynak: Ayvalık Bibliyografyası

Kitabın "918-920" sayfalarında yer alan Ayvalık'ın 1864 ve 1865 yılları hakkında bir takım "özet" bilgiler de öğrenmekteyiz. Örneğin; 1864 yılında "Geçtiğimiz yıla kıyasla, yağ mahsulündeki azalma nedeniyle nakliye miktarında büyük bir düşüş" yaşanmıştır (Commercial,1866:918).

Bir başka konu ise, 1864 yılında -belki bir iki yıl öncesinde- "limanın derinleştirilmesi meselesidir". Dalyan ve Dolap boğazlarının "temizlik ve derinleştirilmesiyle ilgili teknik şartname ve antlaşmanın" ele alındığı bir çalışmayı, Akbüber ve Köken yapmışlardı (Akbüber ve Köken,2022).

Aşağıda bu ticari raporun ilgili sayfalarının tercümesini bulacaksınız...

---

1865 yılı içerisinde 

Majestelerinin konsoloslarından 

Dışişleri Bakanlığı'na gelen ticari raporlar. 

(Temmuz 1865'e kadar sunulan Raporların devamı niteliğindedir.)

    Majestelerinin emriyle, Şubat 1866'da Parlamento'nun her iki Meclisine [de]             sunulmuştur.

LONDRA:

HARRISON AND SONS TARAFINDAN BASILMIŞTIR.

1866

sf. 918-920

TÜRKİYE.

AYVALIK.

Sayın Konsolos yardımcısı Marato'nun 1864 Yılı Ticareti ve Ayvalık Ticareti Hakkındaki Raporu.

SEYİR VE ULAŞIM.

Bu liman İzmir'den yaklaşık yüz mil [2] uzaklıktadır; ancak zemin son yıllarda çok yükseldiği için ağır tonajlı gemilerin ve vapurların girmesi imkansızdır, bu nedenle ulaşım, küçük tekneler ve kayıklarla sınırlıdır. Ürünlerin çoğu yerel tüketim için İzmir ve İstanbul'a götürülür, ithalat [da] buradan sağlanır ve dolayısıyla bu limanlardan gelen iadeler [o limanların listelerinde] görünür.

Geçtiğimiz yıla kıyasla, yağ mahsulündeki azalma nedeniyle nakliye miktarında büyük bir düşüş vardır.

Son iki yıldır seyir ve ticaret şu şekilde olmuştur:-

Bu yıl ithalatın niteliği ve miktarı şu şekilde olmuştur:-

 

Bu bölgede, büyük ölçüde zeytin ağacı yetiştiriciliği yapılmaktadır; elverişli bir mevsimde 45.000 cwt yağ ve 50.000 cwt sabun üretilmektedir.

Çok az mısır yetiştirilmektedir, hatta bölge sakinleri için bile yeterli değildir. Pamuk yetiştiriciliği çok artmıştır ve başarılı olma olasılığı yüksektir. Mısır tohumu toprağa en uygun olanıdır. Bu yılın tahmini ürünü yaklaşık 45.000 balyadır. Bu pamuğun çoğu develerle İzmir'e taşınmaktadır, bu nedenle bu bölgenin ihracatında yer almamaktadır.

Nüfus. 

Ayvalık'ın nüfusu yaklaşık 34.000 kişidir. Çok az Avrupalı vardır. Bölge sakinlerinin çoğu zeytin sıkma ve sabun yapma işiyle uğraşmaktadır. 97 yağ değirmeni ve 30 sabun işletmesi vardır.

Uygun tarım aletleri, çırçır makineleri ve yağ presleri konusunda büyük bir eksiklik vardır, ancak yerlileri eski sistemlerini değiştirmeye ikna etmek zordur.

Ayvalık, 5 Ağustos 1865

---

DİPNOTLAR

[1] 1865 yılı içerisinde Majestelerinin konsoloslarından Dışişleri Bakanlığı'na gelen ticari raporlar.

[2] 1 mil = 1,609344 kilometredir.

[3] cwt., centum weight (centum ağırlığı) anlamına gelen Latince bir kısaltmadır. 1 ton = 2.000 libre = 20 cwt. dir. Centum weight (cwt.), ABD'de 100 libre 45,5 kg ve Birleşik Krallık'ta 112 libre yaklaşık 50 kg kabul edildiği için farklılık taşır. Buradaki cwt., Birleşik Krallık içindir.

[4] Kraliyet galonu olarak da bilinir. Sıvı veya kuru için bir ayrı yoktur. 1 galon = 4,54609 litredir.

[5] Yarda veya yard olarak anılır. Birleşik Krallık'ta kullanılan bir uzunluk ölçüsü birimidir. 1 yarda 3 fit ya da 36 inçtir ve 91.44 cm. uzunluğa karşılık gelir.

[6] 1 kile = 36,5 kilogramdır.

[7] £, "pound" işaretidir. Pound, Birleşik Krallık'ta kullanılan para birimidir. 1 pound 1 İngiliz Sterlini'ne eşittir. Ayrıca 1 pound 20 İngiliz Şilin'ine de eşittir. 

[8] s. (1/- olarak ta gösterilir), Birleşik Krallık "şilin'inin (shilling)" kısaltmasıdır. 

[9] d. Birleşik Krallık "peni'sinin (pence)" kısaltmasıdır. 

---

KAYNAKÇA

----, -. (1866).

Commercial Reports received at the Foreign Office from her Majesty's consuls during the year 1865, Londra : Harrison and Sons.

Akın Akbüber, B. ve Köken, T. (2022).

19. yüzyıl Ayvalık ekonomik hayatının gelişimine etki eden olaylardan biri: Dalyan ve Dolap Boğazlarının derinleştirilmesi, Balıkesir : Geçmişten Günümüze Balıkesir’in Kültürel Mirası - 3.

Köksal, H.K. (2024).    

Şark tıcaret yıllıklarındaki Ayvalık konsoloslukları, 16 Mayıs 2024.

son erişim tarihi: 3 Mart 2025.

Köksal, H.K. (2022).

Şark ticaret yıllıklarındaki bilgiler ışığında Ayvalık ve yakın çevresi (1881-1922), sf:151-187, Ayvalık tarihi üzerine : akademik çalışmalar seçkisi, (yay. haz.) Berrin Akın Akbüber, Ayvalık : Ayvalık Belediyesi Kültür Yayınları.