 |
| (fotoğraf.01) Profiti Ilias Kilisesi'nin 1900 yıllardaki fotoğrafı. (kaynak: Psarros,2017:259) |
 |
| (harita.01) Bugünkü Kurufitalya / Cennet Tepesi (Η ενορια τοy Προφητη Ηλια) haritası. (kaynak: Psarros,2017:256) |
7.260 İlyas Peygamber mahallesinin topografik planı. DEP.
1. İlyas Peygamber Kilisesi2. Kilise hücreleri3. Çan kulesi4. Kilise hücreleri5. Agia Anna Şapeli6. Mezarlık7. Değirmen8. Tsika'nın Değirmeni9. Mourlos'un Değirmeni10. Paleologi'nin Değirmeni11. Agios Dimitrios Kilisesi12. Plati Sokak (Barbaros Caddesi)13. Taxiarchis Kilisesi
7.9. ILIAS PEYGAMBER MAHALLESİİlyas Peygamber'in tapınağı 1835 yılında yel değirmenlerinin bulunduğu tepenin üzerine inşa edilmiştir (Stavraki,1861:41). Eustrtios Drakos, bu bölgede antik Nasau kentine ait kutsal alanların bulunduğunu varsayar:
“Sanırım aynı Ekatonis [Alibey adası, Cunda adası], Kidonia [Ayvalık] şehrinin her yeri kapsayan zirvesine, biri Apollon ve diğeri Artemis olmak üzere iki tapınak inşa etmiş ve Hıristiyanlar daha sonra birine Helios, diğerine de Aziz Anne adını vermişlerdir ve her şeyden önce desteklediğim varsayım, o eşsiz çölün antik Nasao kentine çok yakın olduğu yönünde...” (Drakos,1891:16)
1821 yılından sonra halkın Ayvalık'a geri dönüşü ile temelleri üzerinde inşa edilen ve hemen cemaat kilisesi haline gelen ilk kilisedir. Böylece İlyas Peygamber ile, 1821 olaylarından önce sekiz olan Ayvalık'taki mahallelerin sayısı dokuza çıktı (Kydoniaka,1842:lV). Mahalle, eski Agios Dimitrios ve Taxiarchis mahallelerinin yüksek yerlerinin ayrılmasıyla oluşturulmuştur. Uzun zaman önce batıl inançların hakim olduğu bu sıradan bölgelerde de çok sık "kehanetler" mevcuttu (Drakos,1895b:38) [Çevirini son satırı sorunlu olduğu için Helencesini aşağıda yazdım] [1].
Tapınak, o dönemin Aeolian bölgesindeki diğer bazilikaların çoğuna benzeyen, ahşap çatılı, basit ama geniş, üç koridorlu bir bazilikaydı. Yüksek çevresi ile şehrin üzerinde bir kale gibi hakimiyet kurmaktaydı. Bahçe duvarları düzensizdi ve üç girişi vardı. Kapladığı geniş alanda, kuzey tarafta papazlar için bazı hücreler ve güney tarafta da Agia Anna şapeli ile kilisenin arkasındaki yeni cemaat için küçük bir mezarlık bulunuyordu (Tsernóglou,1988;Fountoulis,1984:12). Bahçe duvarının dışında, tepenin sırtında; "Paleologi", "Mourlos", "Tsika" ve sahibinin adı bilinmeyen dördüncü değirmen duruyordu (Tsamaidis,1955:2). 19. yüzyılın sonunda, eklektizm döneminde, 1911 tarihli fotoğraflarda görülen devasa cephenin inşasıyla kilisenin batı tarafı tamamen yeniden düzenlenmiş ve genişletilmiştir (bkz. şek. 7.263) [(fotoğraf.01)]. Zemin katta sivri neo-Gotik kemerler, bu rüzgarlı bölgede inançlıların daha iyi korunması için camla kapatılan dış narteksi oluşturuyordu. Üst katta ise her tarafı büyük pencereli olan geniş gynaikontis [Γυναικωνίτης = kadınlar mahvili] bulunmaktaydı. Çatısı ise, kilisenin cephesinde geniş bir alınlık oluşturuyordu.
Aynı zamanda, gynaikonitis göğüs kalkanlarının hagiografileri [ikonları], Fotis Kontoglou'nun Georgios Agrafiotis'in babasından daha az yetenekli bir hagiograf olarak gördüğü Dimitrios Agrafiotis tarafından yapılmış olmalıdır (Kontoglou,1953b). Kilisenin önündeki kapalı alanın batı tarafındaki çan kulesinin de aynı zamanda yapıldığı anlaşılmaktadır.
Daha sonraki Midilli metropolü Iakovos Kleombrotou'nun babası olan rahip Georgios Kleombrotou, [ikinci kez] nüfusun yerinden edilmesi sırasında, 1917 yılına kadar Peygamber İlias'ın papazı olarak görev yaptı. O dönemde Eusevia, Pelaia ve Eleni adlı üç rahibe İlyas Peygamber'in hücrelerine kapanmıştı. (Fountoulis,1984:12;Tsernóglou,1988:10).
1920 civarında, Profiti Ilias mahallesi üç yüz elli ila dört yüz evden oluşuyordu ve bu nedenle yaklaşık 1.800 kişilik bir nüfusa sahip olmalıydı. Çoğu yoksul çiftçi ve hayvan yetiştiriciydi ama işçiler de vardı. İlyas Peygamber'in mahallesi, çevredeki tepelerde bulunan ve aynı zamanda değirmencilerin de ikametgahı olan on değirmeni içeriyordu (Panagiotis Zografou'nun ifadesi, KMS Arşivi, dosya A3, bölüm H', s. 211). 1920'deki papaz, daha sonra Giumets [? Γχιουμετς]'teki Taxiarchs tapınağına nakledilen keşiş Agathaangelos Mamounis'ti (Yunan Rehberi,1920:128). İlyas Peygamber'in mahallesinden Demogerontia için iki temsilci seçilirdi. (Kerestetzis,1981:36-37).
Ayvalık'ı ilk ziyaret ettiğimde (1969), İlyas Peygamber tepesinde yaklaşık bir metre yükseklikteki tapınağın duvarları, çan kulesi, hücreler ve Agia Anna Şapeli ile bölgedeki bazı kalıntılar korunuyordu. Böylece tapınağın ve çevresinin planının kaba bir taslağını çıkarabildim. Daha sonra yerine lokanta gibi bir şey yapılmaya başlandı ama bir türlü tamamlanamadı Bugün tepenin zirvesinde çok katlı bir askeri rehabilitasyon hastanesi vardır.
Ilyas Peygamber'in eski mahalleleri bugün, evlerini geçindirmeye gücü yetmeyen çok fakir insanlar tarafından mesken tutuluyor. Eski parke taşı yokuşun taşları kısmen hasar görmüş ve tırmanışı zorlaştırıyor. Çevredeki tepelerin yamaçlarında kalitesiz yapıların yer aldığı yeni yerleşim alanları oluşturuluyor.
 |
| (harita.02) Profiti Ilias tapınağının mimar Psarros tarafından yapılan 1830 yılına göre restitüsyonu. (kaynak: Psarros,2017:258) |
1. İlyas Peygamber Kilisesi
2. Agia Anna Şapeli
3. Çan kulesi
4. Hücreler
5. Mezarlık
6. "Paleologi"nin yel değirmeni
7. "Mourlos"un yel değirmeni
8. "Tsika"nın yel değirmeni
9. Sahibi bilinmeyen yel değirmeni
 |
| (fotoğraf.02) Profiti Ilias Tepesinin denizden görünüşü. (kaynak: Psarros,2017:259) |
Μικρασιανά η 'Ιστορία τών Μοσχονησίων ύπο έποψιν έκκλησιαστικην (Küçük Asya'daki Moşonislilerin Tarihi dini açıdan), Atina: yay. y.
Έκκλrισιαστικα'ι σελίδες, ητοι Σμύρνης ίεράρχαι άπο της αποστολικής έποχης μέχρι σήμερον, έπτά μοναστήρια Μοσχονησίων και έπίσημα έγγραφα έν οίς σιγίλλια, υπο μνήματα και χρυσόβουλλα, τχ. 1 (Kilise sayfaları, yani havarisel dönemden günümüze kadar İzmir rahipleri, Moschonisia'nın yedi manastırı ve mühürler, anıtlar ve resmi belgeler, kutu 1), Atina: yay. y.
Ό Σεβ. Μυτιλήνης ('Ιάκωβος Κλεομβροτος) στις Κυδωνίες (Rahmetli Kydoniyalı Iakovos Kleombrotos), Midilli: Κυδωνιατικος Αστέρας (Kydoniatikos Asteras), -(14),s:11-14.
Ή άκμη των τεχνων έν Κυδωνίαις, σειρα πέντε άρθρων, (Kidonya sanatının zirvesi, beş makalelik seri), Midilli: Αlολικος Κήρυξ (Aiolikos Kyryx), 12 Temmuz - 16 Ağustos1953.
Το Αϊβαλί και η Μικρασιατική Αιολίδα (Ayvalık ve Küçük Asya Aeolyası), (yay. haz.) Kostoula Sklaveniti, Atina: Ulusal Banka Eğitim Enstitüsü.
Αί Κυδωνίαι προ τοϋ 1821. Κατά τον Κύριον Μ. Δ. Ραφφενέλον (Ai Kydonya 1821'den önce: Bay M.D. Raffenelov'a göre), Smyrna [İzmir]: yay. y.
Άπο την έκδρομην της 'Ενώσεως Κuδωνιατων είς το αξέχαστο Άιβαλή (Kidonya Birliği gezisinden unutulmazsın Ayvalık), Midilli: Αίολικος Κηρυξ (Aiolikos Kyryx), 28 Ağustos1955, s:2.
Οί ένοριακοι ναοι και τα μοναστήρια Κυδωνιων και Μοσχονησίων (Cemaat kiliseleri ve manastırları Kidonyalılar ve Mosconissalılar), Midilli: Κυδωνιατικος Αστέρας (Kydoniatikos Asteras), c:2, s:8-15.
