SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRASIMIZ : "Ayvalık zeybeği"

Ayvalık zeybeği... (Αϊβαλιώτικο Ζειμπέκικο)

Ayvalık'a ilk geldiğimiz günlerin birinde, Şeytanın Kahvesi'nde bir grup arkadaş ile Ayvalık üzerine konuşurken, içimizden biri "Ayvalık'ın bir türküsü, bir halk dansı bile yok!" diyerek, şehre dair bir eleştiride bulunmuştu. O an, süren sohbetin de heyecanı ile bir "reaksiyon" göstermemiş, ama eve döndükten sonra: "bu kadar bina, okul yapan şehir hiç türkü yapmaz mı?" diyerek gece boyunca araştırmaya girişmiştim. 

Gecenin geç saatlerine doğru, Helence sitelerde yayımlanmış beş Ayvalık türküsü bulmuş ve bilgisayarıma da kopyalamıştım. Bunlardan ikisi "zeybek", üçü ise "türkü" idi. Bunlar bu şehre ait, somut olmayan kültürel mirasımız idi. Ve ne yazık ki; çok az kişi tarafından bilinmekteydi. Çünkü, Ayvalık'taki hemen her konuda olduğu gibi müzik alanında da bilimsel yöntemlere dayanan bir araştırma yapılmamıştı. 

Bu arada; Tanju İzbek ile Elif Yılmaz'ın Girit manileri ve bunların Anadolu'ya taşınışı üzerine hazırladıkları, çok güçlü iki makaleyi anmam gerekiyor (İzbek:1996, Yılmaz:2011). 

Ayrıca doğrudan Ayvalık üzerine çalışmalar olmasa da Sevilay Çınar tarafından hazırlanan, haziran ayında kaybettiğimiz Şahsenem Bacı (Senem Akkaş)'ı ele alan doktora tezini, Eylül Doğan ile Mustafa Şahin'in geleneksel çalgılar üzerine hazırladıkları yüksek lisans tezlerini ve Cansevil Tebiş'in Balıkesir türkülerini ele alan akademik makalesini de burada anmalıyım (Çınar:2008, Doğan:2017, Şahin:2009, Tebiş: 2008).

Dinleyici olmak dışında özel bir bilgi birikimim olmayan müzik alanına dair yapacağım bu blogda, "okuduklarımı tekrar yazmak" yerine, Ayvalıklılarca pek bilinmeyen bu somut olmayan kültürel mirasımızı daha çok sesli ve görüntülü olarak okurla paylaşmayı daha uygun buldum. Araştırmada kullandığım veri tabanı, dünyada basımı yapılan tüm "müzik medyalarının" kayıtlarını tutan discogs.com dur. Zeybeğin önce en eski plak basımına ait koleksiyon bilgilerini verecek ardından olabildiğince o plaktan yapılmış ses kaydını sunarak tanıtmaya çalışacağım.

1. 1. AYVALIK ZEYBEĞİ (Ζεϊμπέκικο Αϊβαλί)

discogs veri tabanına göre Ayvalık Zeybeği'nin ilk basımı, 7 Ağustos 1923 yılında Victor Talking Machine tarafından yapıldı. Parça, Ζεϊμπέκικο Αϊβαλιώτικο: Dance from Aivali adıyla 68637 seri numaralı vinyl, 7" (45 RPM) plağın B yüzünde yer aldı. Kayıtta klarnet ve santuru Duodia Kyriakati (Διωδία Κυριακάτη) çalmış.

Burada dinleyeceğiniz "müzik formu" daha sonra basımı yapılan tüm Ayvalık zeybeklerinden (Αϊβαλιώτικο) oldukça farklıdır.

1.2. AYVALIK ZEYBEĞİ (Αϊβαλιώτικο Ζειμπέκικο)

discogs kayıtlarına göre, Ayvalık zeybeğinin ikinci versiyonu, 1920 yılı temmuz ayında New York'ta kaydedilmiştir. Bu kayıt 1926 yılında Columbia Phonograph Company, Inc. tarafından 10' lik taş plak olarak (78 RPM) çoğaltılmıştır.

Konstantinos Papagikos (Κωνσταντίνος Παπαγκίκας)'un santur, Markos Sifnios (Μάρκος Σιφνιός)'un çelllo ve Athanasias Makedonas (Αθανάσιος Μακεδόνας)'ın da keman çaldıkları parça, plağın A yüzünde yer almaktadır. Plağın B yüzünde ise yine Athanasias Makedonas tarafından çalınmış "uşak taksimi" bulunmaktadır.

Ayvalık zeybeğinin bu versiyonuna ait kaydı aşağıda dinleyebilirsiniz.

1.3. AYVALIK ZEYBEĞİ (Αϊβαλιώτικο) GÜNCEL VERSİYONU

Ayvalık zeybeği, yukarıda andığımız iki versiyonu dışında onlarca değişik versiyonu ile icra edildi. Bu icraların her birini dinlemek ayrıca keyifli ancak; "bir de dansı olan bu zeybeği", benim bugüne kadar izlediğim en güzel icrası ile okura izletmek istedim.

Bu videoda; 2010 yazında Midilli'nin merkez Mithymna Belediyesi (Δήμου Μήθυμνας)'nin düzenlediği 11. Geleneksel Dans Festivali'ne katılan Mithymna Belediye Gençlik Merkezi karma dans ekibi ile Anemotisia Lesvos Eğitim Derneği dans şubesi dansçılarının birlikte oynadıkları halk danslarının finaline doğru, yaşlı bir "mübadil" sahneye çıkıp Ayvaliotiko oynamaya başlıyor. 

Mübadilin sakinliğine ve zeybeğe gösterdiği saygıya dikkatinizi çekmek isterim.

----

KAYNAKÇA

Çınar, Sevilay (2008).

Yirminci yüzyılın ikinci yarısında Türkiye'de kadın âşıklar. (Tez no.: 227565) [Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi].

Doğan, Eylül (2017).

Mübadele sonrası Yunanistan’da iki dilli Küçük Asya şarkıları. (Tez no.: 469108) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi]

İzbek, Tanju (1996).

Cunda’da yaşayan Girit manileri, İstanbul : Tarih ve Toplum Dergisi -(156), 49-55 ss.

Şahin, Mustafa (2009).

Türk halk oyunları türlerine göre asma davulun incelenmesi. (Tez no.: 253857) [Sanatta Yeterlik Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi]

Tebiş, Cansevil (2008)

Balıkesir Türkülerinde ilçelere göre ritmik yapı. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(20) 125-133 ss.

Yılmaz, Elif  (2011).

Demirden leblebi: Girit : Ayvalık'a yerleşen Girit mübadilleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 10(22), 157-189 ss.