 | ||
| Şark Ticaret Yıllıkları 1.baskısı (1880) (Kaynak: SALT Araştırma)
|
GİRİŞ
Özetle; okuyacağınız bu "tarihçe yazma denemesi", yerel tarih çalışmaları için değerli bir kaynak olan ve Osmanlı Devleti'nde çıkartılan "ilk özel girişim tüccar listelerini" yakından tanımak amacıyla hazırlanmış bir derlemedir.
Bugüne kadar yayımlanmış değişik kaynaklardaki "kısa bilgiler", yazarlar (editörler) tarafından kaleme alınmış yıllık önsözlerinde bulunan detay bilgiler ile "hemhal" edilerek geliştiren bu çalışmada, SALT Araştırmada bulunan 1868 ile 1880-1922 yılları arasında yayımlanmış toplam 25 adet basımdan yararlanıldı. Yazıya geçmeden, koleksiyonu kullandırarak, bu bilgilerin bir araya gelmesini sağlayan SALT Araştırma'ya
teşekkürlerimi sunuyorum.
XIX. YÜZYIL SONUNDA
OSMANLI ŞEHİR HAYATINDAKİ DEĞİŞİMLER
On dokuzuncu yüzyılın son çeyreğine gelindiğinde Osmanlı imparatorluğu; çok büyük gerilimler ve şiddetli çatışmalarla geçen, iktisadi ve sosyal başkalaşım yarım yüzyılını tamamlayarak, uluslararası kapitalizm bloğundaki yerini almaya başlamış idi.
Hanedanlık; karşılaştığı her yeni sıkıntıyı aşabilmek için; ekonomik, askeri ve siyasi önlemler almanın, reformlar yapmanın telaşıyla: seküler mektepler kurmakta, her alana yönelik nizamnâmeler çıkartmakta ve buhar gücüne dayalı fabrika kurmak isteyen herkese izinler vermekte idi. Yeni statüsüne ayak uydurmaya çalışan Osmanlı tâbiyetindeki halk ise; ya şehirlerine eklemlenen kârgir binaların önünden ürkerek geçip gidiyor ya da cesaret gösterip, o binaların içine girip çalışarak, yeni türden bir gündelik hayatı deneyimlemeye başlamış idi.
Yeni dönemin şehri, kullanıcılarına; tren garları, ezanî saatten asrî saate geçişin anıtları olan saat kuleleri, adları zor telaffuz edilen ihtişamlı hükumet binaları -ama daha çok da- başkalaşımın tamamlayıcısı olan: içleri ecnebi mallarla dolu bon marchéleri, oda oda kiralanan hanları ve bacasından duman yükselen fabrikaları ile yepyeni bir gündelik hayat sunmaya başlamış idi. Şehrin, haftada bir gün pazar kurulan mahalleleri, yağ lekesi misali yayılmış, sokakları vitrinli tabelalı dükkanlarla kaplanmaya başlamış idi.
Bir süre sonra, bu muazzam başkalaşım ile yeniden kurgulanan şehir ve onun gündelik hayatı, ecnebi memleketlerde de olduğu gibi, -bir tür- kullanıcı tarifnamelerine ihtiyaç duymaya başladı. Hangi malı hangi tüccarın sattığını/aldığını gösteren, belli bir sistematiğe göre hazırlanmış ve gündelik konuşmada adı “şark ticaret yıllığı” olarak geçen, tüccar/fabrikatör listeleri basılmaya başlandı.
Osmanlı Devletinde basılan ilk ticaret yıllığı, 1868 yılında İstanbul özelinde hazırlandı. Bunu, yaklaşık üç çeyrek yüzyıl boyunca, birinci dünya savaşı dönemi hariç düzenli olarak yayımlanan ve tüm Osmanlı coğrafyasına ait ticari bilgiler içeren “şark ticaret yıllıkları” izledi.
“Bilimsellik sorunsalı taşısa da” yıllıklar üzerinden yapılan okumalar ile bugün, Osmanlı tebaası olsun ya da olmasın, saray bürokrasisi dışında kalan: tüccar, banker, fabrikatör gibi "ötekilerin" varlığını izleyebiliyor, böylece Osmanlı coğrafyası içinde yaşanan “sermaye birikiminin" başlangıcına tanıklık edebiliyoruz.
Son yıllarda, başta İstanbul, İzmir, Bursa ve Kocaeli gibi sanayi şehirleri olmak üzere, şark ticaret yıllıkları üzerinden çok değerli analitik yerel tarih çalışmaları yapılıyor. Bunların önemli bir bölümüne ait bilgileri kaynakçada bulacaksınız.
Ben de bundan hareketle beş yıl kadar önce, yıllıklar üzerine bir çalışma başlatmıştım. Şark ticaret yıllıklarının farklı müellifler tarafından yapılmış basımlarının bibliyografyasını hazırlamış, değişik kütüphaneleri tarayarak bu yıllıkların sayısal kopyalarının yerlerini belirlemiştim. Üstelik o günlerde yayımlanan Psarros'un efsane kitabındaki (Psarros,2017) bilgilerle şark ticaret yıllıkları satırlarında adı geçen kişileri, haritalar üzerinde belirtme çalışmasına da kalkışmıştım.
Buradaki hedefim: Bergama ve Akhisar dahil olmak üzere, Edremit - Dikili arasındaki bölgede gelişen sermaye birikiminin dinamiklerini anlamaya çalışmak idi. Çalışmamın bazı ara ürünlerine blogumdan ulaşabilirsiniz (Köksal,2017 ve Köksal,2022).
 |
| L’indicateur Constantinopolitain (kaynak: SALT Araştırma) |
Gündelik konuşmalara şark ticaret yıllıkları olarak geçen, Osmanlı ticaret listelerinin ilki; 1868 yılında Raphaël César Cervati ve N. C. Sargologo tarafından İstanbul Pagano Matbaası'nda 230 sayfa olarak, Osmanlıca/Fransızca basılan, "L’indicateur constantinopolitain: guide commercial, 1868-69" adlı almanaktır.
Yıllık, “Doğunun başkenti” olarak tanımladıkları İstanbul'da (Cervati,1868;[2]) ticaret yapan; banker,
tüccar, esnaf ve zanaatkarları, iş kollarına göre hazırlanan listeler ile okurlarına sunmuştu.
Osmanlı
Devleti'nde ilk kez hazırlanan bu ticaret yıllığı, 1870 yılında S. Hisarlıyan ve A. Maviyan tarafından
Ermeni harfleriyle Türkçe olarak, "Tarif-i Darüsseade rehnüma-yı ticaret" adıyla basıldı
(20xx.b; Beşiryan,2004; Ulugün,2017:1818).
Bu yıllığın basımından 12 yıl sonra, 1880'de, Raphaël Cesar Cervati, hem Avrupa'dan hem de ülke
içinden ilanlar toplayarak yeni bir girişime kalkıştı (Curga,2014:13). Girişim kısa sürede, ülkede
yayımlanmış en iyi salnâmelerle yarışabilen, vazgeçilmez bir eser haline geldi (Strauss,1999). O
yıl, Raphaël César Cervati ve Denis Fatzea (Fatsalı): “ticaret yıllığı yayıncılığı, temsilcilik, komisyonculuk,
tahsilat, ticari danışmanlık ve reklamcılık” hizmetleri vermek üzere, İstanbul Galata Gümrüğü'nün
yakınındaki Ada Han'da, Cervati Frères & D. Fatzea adlı şirketi kurdular (20xx.a) (resim.01). Şirket aynı yıl
L'Indicateur Ottoman adıyla ticaret yıllığını yayımlamaya başladı. Cervati biraderler ve Fatzea
firması topladıkları yerli ve yabancı ilanlarla reklam acenteliğini bir sistematiğe göre yapılmasında
öncülük yapmışlardır (Amirak,2020:25). Bu, Osmanlı Devleti'nde kurulan ilk reklam kurumu oldu
(Curga,2014:13).
 |
(resim.01) Cervati ve Fatzea Şirketinin L'Indicateur Ottoman'ın 1.baskısında yayımlanan ilanı (s.200) (kaynak: SALT Araştırma) |
Osmanlı coğrafyasının tümünü kapsayacak içerikle yayımlanması hedeflenen şark ticaret yıllığının 1880 yılındaki ilk baskısında, Cervati Frères & D. Fatzea şirketi bu alanda ilk olmanın tüm zorluklarını doyasıya yaşamıştır. Yayımcılar, adres toplama çabalarının çoğu zaman karşılıksız kalışını “kamuoyuna” şöyle duyururlar: “Bugün kamuoyuna sunduğumuz eser, hatırı sayılır sayıda adres ve bilgi içermesine rağmen tam olmaktan uzaktır. Ancak, bu yayındaki eksiklikleri bizim gayret eksikliğimize bağlanmayacağından eminiz, çıkarılan engellere karşı hep savaş verdik ve çoğu zamanda üstesinden geldik. Ancak, bu esere tamamen uzak kalmak isteyenlerin ayrılıkçı tavırlarına karşı ne yapabilirdik?” (Cervati,1880:[5]).
 |
| (resim.02) L'Indicateur Ottoman'ın 1881 yılında yayımlanan 2.baskısı (kaynak: SALT Araştırma) |
Bu “bilgi toplayamama” şikayeti, ardıl baskılarda da sıkça dile getirilecektir. Bu kayıtsızlığa karşın;
“İmparatorluk Hükümeti'nin saygın memurlarından, elçiliklerden, konsolosluklardan ve çok sayıda
finansçı, tüccar ve sanayiciden” aldıkları övgü ve destekten umutlanan yayımcılar, yıllığın “birkaç
yıl içinde arzu edilen mükemmelliğe ulaşacağına” inanmaktadırlar (Cervati,1880:[5]).
Yayınevi, bu engelleri aşmak için her şeyi yaptıklarını ancak reklamın gerekliliği konusunda
oluşmuş “ön yargılar” ile baş edemediklerini vurguladıktan sonra, “işimize kayıtsız kalmakta ısrar
edenlerin önyargılarına karşı ne yapabiliriz? En şaşırtıcı olan, bize destek vermeyi reddedenler
arasında (milliyetini gizli tuttuğumuz) önemli tüccarların bulunmasıdır. Bu tüccarlar, bir Yıllığın
yararlı olmayacağını iddia eder ve buna ihtiyaç duymadıklarını, yeterince iyi bilindiklerini vb.
tekrarlarlar.” (Cervati,1881:[5])
1883 yılından itibaren yıllıklara resimli reklamlar alınmaya başlandı ve yıllığın adı, 1887 yılına kadar
Indicateur Ottoman Illustré olarak değiştirdi. 1890 yılında yayımlanan baskısında itibaren de yıllığın
adı Annuaire Oriental oldu ve 1922 yılına kadar da bu adla
yayımlandı.
1885 yılından başlayarak yıllıklara; Rusya, Yunanistan, Romanya ve Bulgaristan gibi bölümler
eklendi ve bölümlerin sayısı imparatorluğun dağılma sürecine paralel olarak artarak devam etti:
Arnavutluk, Arabistan, Filistin, Suriye... (resim.03).
 |
| (resim.03) 1885-1886 basımı sonrasındaki yıllıklarda ülke ekleri verilmeye başlandı. (kaynak: SALT Araştırma) |
1891 yılında Raphaël César Cervati, II.Abdulhamid tarafından İmparatorluk Mecidiye Nişanı ile
ödüllendirildi (Cervati,1891:55). Yine bu yıl yayımlanan yıllığın içindeki adresler daha düzenli tasnif
edilirken ayrıca 1/4.000 ölçekli Pera, Galata, Pangaltı-Feriköy-Şişli haritaları ile birlikte sunuldu (resim.04).
 |
| (resim.04) 1881 yılı basımında ek olarak yerleştirilen, 38 x 57 cm boyutunda, 1/4.000 ölçekli "Pera Haritası" (kaynak: SALT Araştırma) |
1894 yılında şirketin ortaklık yapısı değişti. Raphaël César Cervati, İngiliz tabiyetine geçti ve Denis
Fatzea ortaklıktan ayrıldı (20xx.a). Galata Mumhane Caddesi, Yaldız Han numara 14'e taşınan
şirket, adını Cervati Biraderler ve Ortakları olarak değiştirdi. Cervati'nin tabiyeti konusunda Devlet
Arşivlerinde bulunan iki ayrı belgeden yola çıkarak onun 1903 yılında, artık İngiliz tabiyetinde
olduğunu söyleyebiliriz [1].
1910 yılında, Urania Daktilolarının Türkiye temsilciliğini yapan John A. Rizzo şirkete ortak oldu
(Tugay ve Tugay, 2007). 1912 yılında ise şirketin adı, Cervati ve Ortakları olarak değiştirilerek
Galata Küçük Han numara 3'e taşınıldı.
Yıllıklar, yayın dönemi boyunca gelişim gösterdi ve uluslararası referans belgesi haline geldi. O
kadar ki; Büyük Biritanya parlamentosunun 5 Kasım 1912 tarihli oturumunda, Dışişleri Bakanı Sir
Edward Grey'e, “savaşın hüküm sürdüğü bölgelerdeki doğru nüfus sayıları hakkında” bilgi isteyen
bir soru yöneltince Bakan: “Sayın Üye (Sir Henry Seymour King) tarafından istenen bilgiler,
yayınlanan Annuare Oriental de Constantinople'ün sayfalarında bulunmaktadır” diye yanıt verir
(Rizzo,1913:4; 20xx.b).
1914 yılında başlayan Dünya Savaşı, yıllığın yayın hayatını olumsuz yönde etkiledi. Aynı yıl (ya da
1915) John Alfred Rizzo şirketi tamamen devraldı ve La Gazette Financière de l'Empire Ottoman’ın
müdürü olan akrabası Alfred Rizzo'nun şirket ortaklığına katılımını sağladı (Tugay ve Tugay, 2007).
Yıllık 1915-1920 yılları arasında süren savaş nedeniyle yayımlanamadı.
Yıllığın 1921 yılı nüshasının ön sözünde Rizzo bu yaşanan sıkıntıları şöyle anlatır: “Savaş, bu
eserin yayınını askıya almış ve yayıncılık şirketinin temellerini sarsmıştır. Şartlar beni, uzun
yıllardır yöneticisi olduğum bu şirketi devralmaya zorladı. Altı yıl boyunca yayıncılık yapamayan
böyle bir organizmada meydana gelen rahatsızlıkları hayal etmek zor değil. Çalışmayı düzeltmenin
sıradan zorluklarına ek olarak, bu basım için de çeşitli türden karmaşıklıklar oldu: oluşan yeni
duruma göre bir nüfus sayımı yapmanın zorluğu, anormal siyasi nedenlerden dolayı taşra
kasabalarının bilgilerini düzeltmenin imkansızlığı, işi yeni ve tecrübesiz bir kişiyle yürütmenin
zorluğu, eksik tipografik malzemeyi yerine koymanın zorluğu, vilayetleri yeni siyasi yapıya
uyarlamak için yeniden düzenlemenin zorluğu.” (Rizzo,1921:3)
John Alfred Rizzo, 1922 yılında yayımlanan -ve aynı zamanda bu çalışmamızda irdeleyeceğimiz
son- nüshanın önsözünde yeniden içine girdikleri umudu okurları ile şöyle paylaşır: “Bu basım,
içinde bulunulan zamanın koşulları nedeniyle düzeltmenin mümkün olmadığı kısımlar dışında
tamamen yeniden düzenlenmiştir. Yapılan muazzam çalışmayı ancak bu baskıyı bir öncekiyle
karşılaştırarak anlayabiliriz. İçinden geçtiğimiz zor günlere rağmen, bu kamu hizmetini kırk yılı
aşkın bir süredir yerine getirmek için çok büyük fedakarlıklar yaptık. Atölyelerimizi yeni tipografik
makinelerle donattık ve baskı ekipmanlarımızı artırdık. Bu aynı zamanda tüm baskı işlerini
gerçekleştirmemizi de sağladı. Umuyoruz ki halk, basım işlerini bize emanet etme lütfunu
gösterecektir.” (Rizzo,1922:v)
SONUÇ
Okuduğunuz çalışmada; Raphaël César Cervati ve N. C. Sargologo tarafından 1868'de yayımlanan, ardından 1880 yılından itibaren, bir süre Cervati'nin de içinde olduğu bir şirket tarafından yaklaşık 42 yıl yayımlanmış ve adı gündelik konuşmada "şark ticaret yıllıkları" olarak geçen, Annuaire
Oriental'in "kurumsal tarihçesinin" yazılması hedeflendi. Derlemede, SALT Araştırma koleksiyonunda bulunan, yıllıklara ait 27 baskının 25'inden yararlanıldı.
Bu bilgilerin oluşmasına katkı sağladıkları için SALT Araştırmaya şükranlarımı sunarım.
Dostluk ve Saygılarımla,
[1]. Devlet Arşivleri Başkanlığı (DAB.) 28 Nisan 1903 tarih ve HR.TH../282/84 numaralı belgeye göre: “Maarif Nezareti'ne muayene için gönderilen Annuaire Orientale (Şark Salnamesi) adlı yllık mecmuanın incelenmekte olması hasebiyle sahibi İngiliz tebeasından Mr.Cervati'nin arzuhali gereği Sefaret'e cevap verildiği”. Ayrıca; DAB. 30 Muharrem 1321 (28 Nisan 1903) tarih ve MF.MKT./701/9 numaralı belgeye göre: “Basım ve yayımına ruhsat istenen Annuair Oriental adlı salnamenin nüshaları zamanında gönderilmediği için muayenesi ile ilgili meydana gelen gecikmeden eser sahibi İngiltere tebasından Cervati'nin sorumlu olduğunun Hariciye Nezareti'ne bildirildiği“
KAYNAKÇA
1. Annuaire Oriental baskıları(1880). L'Indicateur Ottoman. Annuaire Almanach du Commerce et de...
(1881). L'Indicateur Ottoman : annuaire-almanach du commerce de...
(1883). Indicateur Ottoman Illustré : annuaire-almanach du commerce de...
(1885-86). Indicateur oriental : ánnuaire-almanach du commerce de l'industrie ...
(1888). Indica teur Ottoman: Annuaire du commerce de l'industrie, de ...
(1889-1890). Annuaire Oriental: du commerce l'industrie de l'administration et de ...(1891). Annuaire Oriental: (ancien indicateur oriental) du commerce de l'industrie, ...(1892-1893). Annuaire Oriental: (ancien indicateur oriental) du commerce de ...(1893-1894). Annuaire Oriental: (ancien indicateur oriental) du commerce de ...(1894). Annuaire Oriental: (ancien indicateur oriental) du commerce de l'industrie ...(1895). Annuaire Oriental: (ancien indicateur oriental) du commerce de l'industrie, ...(1896-1897). Annuaire Oriental: (ancien indicateur oriental) du commerce de ...(1898). Annuaire Oriental (ancien indicateur oriental) du commerce de l'industrie, de ...(1900). Annuaire Oriental : du commerce de l'industrie, ...(1901). Annuaire Oriental : du commerce de l'industrie, ...(1902). Annuaire Oriental : du commerce de l'industrie, ...(1903). Annuaire Oriental : du commerce de l'industrie, ...(1904). Annuaire Oriental : du commerce de l'industrie, ...
(1909). Annuaire oriental : du commerce de l'industrie, ...(1912). Annuaire oriental : du commerce de l'industrie, ...(1913). Annuaire oriental : du commerce de l'industrie, ...(1914). Annuaire oriental : du commerce de l'industrie, ...(1921). Annuaire Oriental : du commerce de l'industrie, ...(1922). Annuaire Oriental : du commerce de l'industrie, ...
2.Basılı Kaynaklar
Aktar, A. (1998)
Şark ticaret yıllıkları'nda “sarı sayfalar”: İstanbul'da meslekler ve iktisadi faaliyetler hakkında bazı gözlemler, 1868-1938. İstanbul : İletişim Yayınları, Toplum ve Bilim Dergisi, -(76), 105-143.
Amirak, B. (2020)
Reklamda stratejik planlamanın yaratıcı süreçteki rolü: “stratejik planlama-yaratıcı süreç ilişkisi üzerine bir inceleme”. (Tez No.618624) [Doktora Tezi, Ege Üniversitesi]. YÖK TezMerkezi. https://tez.yok.gov.tr/
Başer, N.E. (2011)
I. Sanayi devriminde teknolojik gelişmenin rolü. (Tez No.298144) [Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/
Bilgili, N. (2016)
İstanbul limanlarının modernizasyonu: Dersaadet rıhtım ve Anadolu demiryollarışirketlerinin inşa faaliyetleri. (Tez No.444215) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul TeknikÜniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/
Cervati, R.C. (1868).
L’indicateur constantinopolitain : guide commercial, 1868-69. Constantinopolis : [yayl. y.](Constantinopolis : G.B.Pagano Matbaası).
Curga, S. (2014)
Televizyon dizilerinde gizli reklam uygulamaları. (Tez No.355879) [Yüksek Lisans Tezi,İstanbul Kültür Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/
Çalışkan, A., Eryılmaz, Ü. ve Oğlakçı M. (2021)
19.yy Osmanlı ekonomisinde galata bankerlerinin rolü: Baltazzi ailesi örneği. Nevşehir HacıBektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 11(2), 969-991.
Daşçı, S. (2012)
1893–1896 İzmir ticaret yıllıklarında adı geçen sanatçılar ve sanatla ilgili meslekler üzerinebir değerlendirme. İstanbul: İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 1(3), 17-52.
Ducongé, S. (2021)
The Ledger: Bulletin of The Feriköy Protestant Cemetery Initiative, 1(1), 2-3.
Erdem, E. (2016)
Sanayi devriminin ardından Osmanlı sanayileşme hamleleri: sanayi politikalarınındinamikleri ve zaafiyetleri. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, -(48), 17-44.
Göçer, K. (2018)
Şark ticaret yıllıklarına göre Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Adapazarı’ndaki işletmecilerindeğişimi. (Ed.) Ertaş, M.Y. vd, Sakarya : Sakarya Büyüksehir Belediyesi, GeçmiştenGünümüze Sakarya Tarih / Kültür / Toplum Uluslararası Sakarya Sempozyumu, 23-25.11.2017, 251-266.
İsmailoğlu, G.Z. (2018)
Selanik’te iktisadi hayatın izlenmesinde bir rehber olarak şark ticaret yıllıkları. (Tez No.517142) [Yüksek LisansTezi, Marmara Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.https://tez.yok.gov.tr/
Memiş, N. (2008)
19. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nda ekonomik yapı ve dış ticaret. (Tez No.254636)[Yüksek LisansTezi, Atatürk Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/
Osmanağaoğlu, C. (2003)
Tanzimat dönemi itibariyla Osmanlı tâbiiyyetinin (vatandaşlığının) gelişimi. (Tez No.140504) [Yüksek LisansTezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/
Özcan, Ö. (2009)
İstanbul tarihinde bankacılık faaliyetlerinin gerçekleştiği yapılar. (Tez No. 291955) [YüksekLisansTezi, İstanbul Teknik Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/
Özil, A. (2011)
Anadolu Rumları : Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde millet sistemini yenidendüşünmek. (Çev.) Özdamar, A. İstanbul: Kitap Yayınevi.
Strauss, J. (1999)
Le livre français d'Istanbul (1730-1908). Revue des mondes musulmans et de laMéditerranée, -(87-88), 277-301.
Uçman, Z. (2019)
Şark ticari yıllıkları ışığında İstanbul’da mukîm terziler (1868-1905). (Tez No.614008)[Yüksek LisansTezi, Yıldız Teknik Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/
Ulugün, F.Y. (2017)
1891 şark ticaret yıllığında “İzmit Sancağı” üzerine... (Ed.) Selvi, H. vd, Kocaeli : KocaeliB.B. Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, c.3,1817-1861.
Varlı, A ve Özbay, R.D. (2011)
İstanbul'da perakende ticareti: tüketim mal ve hizmetleri piyasası (1840–1909). Uluslararası9. Bilgi, Ekonomi Ve Yönetim Kongresi Bildirileri, 23-25 Haziran 2011, Saraybosna-BosnaHersek, 2411-2426.
Yağız, B ve Ağır, A. (2017)
XIX.yüzyıl sonu İstanbulu'nda batılı tüketici ürünlerinin dolaşıma girdikleri kanallar veyarattıkları hareketlenmeler: şark ticaret yıllıkları üzerinden bir mikro-araştırma. İstanbul:Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, tasarım+kuram Dergisi,13(24), 31-53.
Yazıcı, S. (2018)
Şark ticaret yıllıklarına göre üç devirde İzmit şehrinde ticaret. (Ed.) Selvi, H. vd, Kocaeli :Kocaeli Büyüksehir Belediyesi, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli TarihiSempozyumu, c. 3, 1783-1816.
Yıldırım, E. (2019)
19. yüzyıl sonu Osmanlı toplumunda “tercüme” eserlerin tanıtımı üzerine betimleyici birinceleme: kitapçı Arakel katalogları. (Tez No. xxx) [Yüksek LisansTezi, İstanbul OkanÜniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/
Yılmaz, E. (2020)
Bir zamanlar Anadolu’da halı dokumak: the oriental carpet manufacturers limited [şark halıkumpanyası] ve Osmanlı halıcılığındaki önemi [1907-1914]. Eskişehir OsmangaziÜniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(2), 291-333.
(20xx)a
Cervati ve Fatzea ailelerine ait şirketlerin faaliyetlerinden kronolojik bir kesit. https://archives.saltresearch.org/bitstream/123456789/199581/1/ECOBARCL077.pdf(erişim tarihi: 7.12.2021).
(20xx)b
Koleksiyondan seçmeler: ticaretten toplumsal topografyaya uzanan bir kaynak: şark ticaret yıllıkları, 1868-1945. https://archives.saltresearch.org/bitstream/123456789/199580/1/ECOBARCL07501.pdf(erişim tarihi: 7.12.2021).
Beşiryan, A. (2004)
40. Kütüphane haftası etkinlikleri: Osmanlı Bankası arşiv ve araştırma merkezi kütüphanesi'nde 19. yüzyıl Osmanlı tarih yazımına ışık tutabilecek batılı kaynaklardan seçmeler. https://archives.saltresearch.org/bitstream/123456789/199394/1/ECOBARCE201.pdf(erişim tarihi: 7.12.2021).
Köksal, H.K. (2017)
Şark yıllıkları'nda xıx. yüzyılın Ayvalık ve yakın çevresi. https://kaankoksal.blogspot.com/2017/03/sark-yilliklarinda-xix-yuzyilin-ayvalik.html(erişim tarihi: 16.12.2021)
Köksal, H.K. (2022)
Ayvalık'ta faaliyet göstermiş ecnebi sigorta şirketleri https://kaankoksal.blogspot.com/2022/02/ayvalikta-faaliyet-gostermis-ecnebi.html(erişim tarihi: 19.2.2022)
Tugay, E.Ç. ve Tugay, M.S. (2007)
Rizzo Apartmanı’nda zaman... http://o-pera-istanbul.blogspot.com/2007/09/vaktiyle-da-bayr-bostanlk-olan-ve-bir.html(erişim tarihi: 7.12.2021).
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder