CUMHURİYET SONRASINDA YAYIMLANAN İLK AYVALIK MAKALESİ:"Muhasebe: Ayvalık'ta Neler Yapılabilir?"

Millî Mecmua'nın 15 Haziran 1926 tarihinde yayımlanan
63 numaralı nüshasının kapağı.
(kaynak: Milli Kütüphane)

Ayvalık Konulu Belgeler Bibliyografyası (AKBB) oluşturma çalışmalarımın bugün geldiği seviyeye göre, Cumhuriyet sonrasında yayımlanan Ayvalık içerikli ilk tanıtıcı belge, Mehmed Mesih tarafından kaleme alınan "Muhasebe: Ayvalık'ta Neler Yapılabilir?" adlı makaledir.

Makale, Millî Mecmua [1]'nın 15 Haziran 1926 tarihinde çıkan 63 numaralı nüshasının 1013 numaralı sayfasında yayımlandı Ayrıca aynı sayının 1019-1021 numaralı sayfalarında da Mehmed Mesih'e ait olan ve iki sayı devam eden: "İstanbul'dan Burhaniye ve Ayvalık'a" adlı bir  seyahat değerlendirmesi de yayımlanmıştır.

Millî Mecmua; 1 Teşrînisâni 1339 (1 Kasım 1923) tarihinde, İstanbul’da, Mehmed Mesih [Akyiğit] tarafından; "ilmî, edebî, iktisadî, fennî" konularda makaleler neşretmek üzere çıkartılmış bir dergidir. Derginin ilk yedi sayısı Evkaf-ı İlâmiye Matbaası'nda (İstanbul), sekiz-on yedinci sayıları Evkaf Matbaası'nda (İstanbul) ve ardıl sayıları ise Matbaa-i Bahriye (İstanbul)'de basılmıştır. Dergi, 1 Haziran 1928 tarihine kadar iki haftada bir yayımlanmış, daha sonra her ayın birinde ve on beşinde olmak üzere ayda iki sayı olarak 112 nüsha çıkartılmıştır. 15 Teşrînisâni (Kasım) 1928 tarihinde yayımlanan 114. sayısından itibaren 1933 yılına kadar yayın periyodu bozularak sürmüş ve 145. sayı ile uzun bir suskunluk dönemi yaşamıştır (Apaydın,2015:49; Çandır,1992:32; Kahraman,2020:75-76).

Milli Mecmua'nın kurucusu ve sorumlusu
Mehmed Mesih [Akyiğit]. 
(kaynak: SALT Araştırma)

1926 yılında dergiyi çıkartmaya başlayacak olan Mehmet Mesih [Akyiğit] aynı zamanda, "İstiklal Savaşı'ndan sonra oluşan Milli Edebiyat Hareketinden dönüşen Türkçü, Memleketçi sanat/şiir anlayışı" (Apaydın,2015:50) içinde eserler vermiş olan bir şairdir. Mehmet Mesih'in ilk şiir kitabı, şarkı formundaki "yedi" şiirinin yer aldığı, 1923 yılında yayımlanan Filiz adlı kitabıdır. Kitabın girişinde Samipaşazade Sezai'nin "genç şaire" yönelik görüşleri yer almaktadır (Apaydın,2015:50).

Derginin ilk sayısında Yahya Saim (Ozansoy)'un kaleme aldığı "Edebiyata Dair Bir Münakaşa" adlı yazı, Millî Mecmua'nın yayın ilkelerini bizlere sunar: "... İddia ederim ki Türk Yurdu'nun, Yeni Mecmua'nın açtığı yol muzaffer Anadolu'yu doğurdu. Çünkü mütarekeden sonra bu memleket şairleri de, muharrirleri de, âlimleri de, siyaset adamları da kalemlerini kılıcın mukadderatlarına bağlamış; Sakarya, İzmir, İstanbul ve Lozan Konferansı zaferlerini hazırlamaya çalışmışlardır. ... Mecmuamızın takip edeceği mesleğe gelince o ancak faziletin açtığı yol üzerinde medenî milletlerin eserine ikfa ederek yürüyecek ve mefkûreci gençliğin ifadesi olmaya çalışacaktır."  (Apaydın,2015:50).

Mehmed Mesih imzasıyla yayımlanan “Muhasebe: Ayvalık'ta Neler Yapılabilir?” adlı makale 63. sayının 1013 numaralı sayfasında (nüshaya göre 3.sayfa) bulunmaktadır. Makalenin transliterasyonu şöyledir:

Ayvalık’ta Neler Yapılabilir? 

Dün bir Rum, bugün ise tamâmıyla bir Türk kazâsı olan Ayvalık çalıştığımız takdîrde en zengin bir ticâret merkezimiz olabilir. Bir taraftan arâzinin tabîatı bu sâhanın zenginleşmesi için o kadar müsâit ki hâl-i hâzırda zeytinden edilecek istifâde bile çok büyüktür. Sonra tamâmen sâhil olması dolayısıyla nakliyât gâyet ehven olabilir. Bugün Ayvalık’ın halkını ekseriyetle Girit ve Adalar’ın mübâdilleri teşkîl ediyor. Herhalde çalışmaktan usanmayacak olan bu insanlara bankalarımızın müzâhereti memleket nâmına temenni olunur.

Aynı zamanda öğrendim ki Rumlardan kalan debbâğhâneler ıslâh edilirse mühim bir servet elde edilecek. Hatta Rumlar Hindistan’dan bile deri getirir, burada terbiye ederek her ecnebî memlekete sevk ederlermiş. Hâlbuki şimdi ise günden güne harâp olmakta ve metrûkiyetlerinden bi’l-istifâde muzır eller tarafından tahrîp edilmekte imiş. Dün her sûretle Avrupa’ya bile rekâbet edebilecek derecede mal vücûda getiren bu fabrikalar niçin bugün zamanın eline terk edilerek perîşân edilsin. Hem mübâdillerin çok fakîr olanları da bu fabrikalarda çalıştırılarak birçok âilenin refâhı te’mîn edilmiş olur. Her millet memleketindeki servetten istifâde ettikten başka hâriç memleketlerin zenginliğinden de istifâdeye uğraşırken biz niçin elimizdeki refâh menba’larına karşı lâkayt kalıyoruz, milyonlar heder olmasına göz yumuyoruz. 

Zenginlerimiz hâlâ mı uyuyorlar, âlâ mı kibritçilikle vakit geçirerek memleketlerine hizmeti hâtıralarından geçirmiyorlar 

Faraza niçin bir şirket vucûda getirilip bu muattal bir halde kalarak, ölüme mahkûm duran, bacaları tamâmiyle sönmüş fabrikalar canlandırılmıyor? Hatta bu işle anlayarak uğraşacak şahsiyetler de var. Fakat servetleri mahvolmuş. Dünkü vaz’iyetleri sisli bir hatıra gibi gözlerinde canlanıyor. Çalışmak istiyorlar fakat ne ile? Şimdilik mütevekkil düşünmekten başka bir şey ellerinden gelmiyor. Hâlbuki artık mütevekkil yaşayış ile hayatın dev adımlarıyla ilerleyen bir devrinde varlık vücûda getirmenin imkânı olmadığı anlaşılmıştır. Ve tevekkülle yaşanan eski devirlere hasret çeken bir fert tasavvur etmek istemiyoruz. Bâhusûs ki Cumhuriyet’in girdiği memleketlerden uyuşukluk ve kurûn-ı vustâî faâliyetlerin kaybolduğu, tarihe karıştığı bir asırdayız. Bizim için de bu yeni idârenin bir dönüm noktası olacağını idrâk ederek etrâfımızda yaşayan cevvâl bizden çok ileride bulunan ve sanatın harikalarını yaratan milletlere yetişmek için, onların çalıştığı gibi hattâ belki daha ziyâde uğraşmak ve didişmek lâzım gelmez mi? 

Bugün iktisâdî hayatta varlık vücûda getirmeyen, inkişâf edemeyen insan zümrelerinin istikbâllerini tahmîn etmek pek kolaydır. Binâen aleyh zamanın yalçın ve merhametsiz ellerinde heder olan metrûkâttan olsun istifâde edelim ve her şeyi hükümetten beklemeyerek hurâfâtla yaşanan asırların üzerimize yığmış olduğu gaflet ve ihmâl uykusundan uyanalım! 

14 Haziran 1926 

MEHMED MESÎH  (Şahin,2010:321-322) 

(transliterasyon: Yasin Şahin)

---

DİPNOTLAR

[1] Dergiye ait sayısal kopyalar Milli Kütüphane'nin dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr adresinden yayın yapan sayısal kütüphanesinde bulunmaktadır.

KAYNAKÇA

[Akyiğit], Mehmed Mesih (1926).

Ayvalık’ta Neler Yapılabilir?, İstanbul: Millî Mecmua, 6(63), 1013.

Apaydın, Dinçer (2015).

Kendini tüketen patronaj: Mesih Akyiğit, Ankara: Kurgan Edebiyat, 5(25), 49-53.

Çandır, Muzaffer (1992).

Milli mecmua (1-50. sayıları) inceleme ve seçilmiş metinler, (Tez no.:21221) [Yüksek Lisans, Cumhuriyet Üniversitesi]

Demir, Hilal Tatar (2004).

Türk basın tarihinde "Milli Mecmua" (1923-1928) ve tarih araştırmalarına katkıları, (Tez no.:147019) [Yüksek Lisans, Sütçü İmam Üniversitesi]

Kahraman, Alim (2020)

Millî Mecmua, TDV İslâm Ansiklopedisi, c.30, 75-76 ss., Ankara.

Şahin, Yasin (2010).

Millî mecmua (51-71) tahlili fihrist-inceleme-metin, (Tez no.:261218) [Yüksek Lisans, Selçuk Üniversitesi]