AGIAS TRIADA MAHALLESİ (kısmen Hayrettinpaşa Mahallesi)

(fotoğraf.01) Agia Triada kiliesinin karşısındaki evler.
(kaynak: Psarros,2017:290)

 

(harita.01)  7.288 Agias Triada'nın topografik planı. DEP.
(kaynak: Psarros,2017:274)

.: büyültmek için haritaya basınız :.

1. Agias Triada Kilisesi

2. Psomadeelli evi

3. Thanasis Gravalis evi

4. Ilias Mellos (Venezi) evi

5. Agios Nikolaos Kilisesi

6. Kato Panagia Kilisesi

7. Plati Sokak

8. Yeniçorhi [Küçükköy]'ye giden yol

9. Ayaantuniu'nun kuyuları [Yedi kuyular]

10. Agios Antonios Kilisesi

11. Çeşme

7.11. AGIAS TRİADA MAHALLESİ

Agias Triada mahallesi, 1846 yılında şehrin eteklerinde, 1821 olaylarından sonra sakinlerin geri dönmeye başladığı [ve] yeni bir cemaatin ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla, Ayvalık'ın on birinci mahallesi olarak inşa edildi (Stauraki, 1861:41). [Agias Triada kilisesinin] aziz nişinin dış yüzüne 1846 tarihi kazınmıştı (fotoğraf.02).

(fotoğraf.02) Tapınağın girişi üzerindeki yapı kitabesi.
Skarifima DEPS, 10.2.1972. (kaynak: Psarros,2017:277)

Tapınak, kazanın en uç mahallelerinde yaşayan pek çok kişi arasından bir "kahin" [μαντης] tarafından toplanan parayla inşa edildi. Efstratios Drakos, bildiği kesin olmasına rağmen [bu kişinin] adını anmayı reddediyor. II. Kyrillos'un (1855-1872) Moshonisio [Alibey adası, Cunda adası] piskoposunun biyografisinde onun kişiliğini över ve kilise hakkında yazar (Drakos,1895b:38).

G. Sakkaris, tapınağın "dindar bir cemaat üyesi olan Hatzis Evangelinos'un ölümü sırasında" kurulduğundan bahseder (Sakkaris,1920:245).

Anıt, orta nefli, ahşap bir cephesi olan,  "Aolya" bölgesinin tipik üç nefli bazilikasıdır. Yakındaki taş ocaklarından aşı boyası rengindeki taşlarla dekoratif bir düzenlemeyle inşa edilmiş, kutsal alanın nişi hariç kilisenin gövdesi taştan yapılmıştır. İç mekanda bugün sıvalar dökülmüş olup, duvar içlerine gömülü çok sayıda kil vazo görülebilmektedir [yazı, kilise ayakta olduğu dönem yazılmış olmalıdır]. [Bu] tapınağın akustiğini iyileştirmek ve aynı zamanda, duvarlarını daha hafif hale getirerek depreme daha iyi dayanabilmesini sağlamak için kullanılan çok eski bir tekniktir [(fotoğraf.03) ve (fotoğraf.04)]. Pencere ve kapılar kırmızı sarmısak taşından yapılmış çerçevelerle kemerlidir. Sarmısak taşından yapılmış zarif sütunları ve kemerleriyle açık eksonarteks, ana tapınağın yalnızca batı tarafını ve güney tarafının bir kısmını kaplamaktadır.

(fotoğraf.03)
(kaynak: Psarros,2017:288 | fotoğraf: Poridois,18.8.2002)

(fotoğraf.04)
(kaynak: Psarros,2017:288 | fotoğraf: Poridois,18.8.2002)

Kuzey tarafında tapınağa entegre edilmiş küçük, alçak bir bina, muhtemelen bir kutsal alan vardır. Belki de [bu], Chernoglou'nun bahsettiği Agia Paraskevi şapelidir (Chernoglou,1988:11). Eksonarteksin (fotoğraf.05) [Bizans ve erken Hıristiyan kiliselerinde yapının ana eksenine dik konumda yerleştirilmiş iç içe iki giriş mekânından dıştaki (dış narteks)] üzerindeki gynaikonitis [kadınlar mahvili] duvarları "bağdati" [μπαγδατί] den yapılmıştır, köşelerinde ahşap diskler görünür ve ayrıca ahşap çerçeveler bulunur. Gynaikonitisin kuzey tarafı güney tarafına göre daha küçük bir genişliğe sahiptir ve sütunlarla desteklenmemektedir, ancak ana kilisenin duvarından "şahnişin" [cumba] olan bir çıkıntı yapar. Ancak iç mekanda bu asimetri belirgin değildir. Kilisenin inşaatı, diğer daha zengin mahallelerin kiliseleri kadar lüks olmasa da, yapımına özellikle dikkat gösterilmiştir.

(fotoğraf.05) Şu an yıkılmış olan eksonarteksine
geçişi sağlayan kapı.
(kaynak: Psarros,2017:286 | fotoğraf: Balaskas,1998)

Ahşap tavan karanlıkta etkileyicidir, tüm bölgede bu dönemden günümüze ulaşabilen tek ahşap tavan [ve] eski ahşabın rengindedir. Her biri farklı inclikte çıtalarla yapılmış olan[:] bazen düz, [bazen] kare [kesitli] veya eşkenar dörtgen [kesitli] ve bazen [de] kıvrımlı çizgilerle kavisli olan sütun bedenleri, kilise binasının içini büyük dikdörtgen bölümlere ayırmıştır (fotoğraf.06), (fotoğraf.07) ve (fotoğraf.08). 

(fotoğraf.06) Şu an yıkılmış olan ahşap tavan kaplaması. 
(kaynak: Psarros,2017:287 | fotoğraf: Balaskas,1998)

(fotoğraf.07) Şu an yıkılmış olan ahşap tavan kaplaması.
(kaynak: Psarros,2017:286 | fotoğraf: Balaskas,1998) 

(fotoğraf.08) Şu an yıkılmış olan 1846 yılına ait tavan detayı.
(kaynak: Psarros,2017:288 | fotoğraf: Poridois,2002)

Orta koridorun tavanı düzdür ve ortasında bir avizenin asılı olduğu kare içinde büyük bir gül vardır. İki yan koridorun da çatısının eğimini takip eden düz fakat eğimli bir çatısı vardır. Binanın dört köşesinde, çatının dikdörtgenleri, bu noktalardaki eğimli çatı mahyalarına ve dış duvarların yatay taçlarına uyum sağlamak amacıyla çapraz olarak bükülmüştür. Ahşap kemerler, koridorları ayıran basit ahşap başlıklarla sütunlar arasındaki boşlukları kapatılıyor.

Belki de 1880 civarında, ahşap sütunlar bağdadi'yle kaplandı ve neo-barok alçı başlıklar bu dönemde eklendi. Üstlerine [de], binanın depremsellikten koruma sistemini oluşturan, alt metal destek ızgarası seviyesinde, azizlerin resimlerinin bulunduğu bir dizi elipsoidal [elips şeklide] panel yerleştirildi. Ancak "yenileme" tamamlanamadığı için kilisenin eski ahşap tavanı günümüze kadar korunmuştur. İkonostasis [ortodoks kilisesine özgü olan ikona duvarına verilen ad, aynı zamanda bu duvar papazlar ile kilise katılımcılarını ayırır], yerel ustalar tarafından zeytin ağacından yapılan değerli bir ahşap oyma işiydi (Kontoglou,12.7.1953b:3)

Agias Triada tapınağının kapalı bir alan içinde geniş bir avlusu vardı. Mahalle papazının hücrelerinin önünde, kilisenin kurucusu Hacıevangelino tarafından 1821'den önce açılmış olan bir kuyu vardı. Athanasios Gravslis'in Agias Triada'dan hatırladıkları şunlardır:

... Magoufis, Agias Triada'da bir mum yakıcıydı. O benim amcamdı. Ama bir kez daha kimse size bunun nasıl olduğunu söyleyemez. O aynı kilise adamı, ilahi söyleyen, rahip, itirafçı, gece gündüz kilisenin etrafında dolaşıp ilahileri çalan ve Davut'un tüm mezmurlarını söyleyen unsurdu. Kilise verandasındaki bir hücrede uyuyordu.

Magoufi'nin hücresinin önünde derin bir kuyu vardı. Bu kuyu Hacıvangelinolu zamanında bir adam tarafından açılmıştı. Ayrıca Agias Triada'yı da [o] inşa etmişti. Onu inşa etmek için bir sürü para harcadı ve kilise için gereken her şeyi topladı, kilise her zaman doluydu. ...

Memleketim 1821'de yerle bir edilirken, [Ayvalık halkı] Magoufi'nin hücresinin dışındaki kuyuya zehir döktüler. On yıl kadar sonra geri dönmüşler ve kuyuyu bulup suyu tekrar dışarı çıkarmışlar. Ancak zehirle birlikte bazı insan cesetleri de bulmuşlar ve o andan itibaren kuyuyu kapattılar ve kimse buradan su içmedi.

... Magoufis'in aynı kilise olduğunu söylemiştik. Anahtarlarını boynuna, göğsünün içine, çanı sildiği beziyle, meşe palamudu ve bebeklere verdiği düzinelerce kutsal hediye ile birlikte asardı. (Gravalis,1930:27,28).

Bölgenin ana girişi batı tarafında, kilisenin eksenindeydi ve çan kulesi onun üzerinde yükseliyordu. Önünde kazanın güney çıkışındaki Paliobahçe [Palabahçe] Meydanı'ndan Yeniçorhi [Küçükköy] ve Agismti [Altınova]'ye giden ana yol geçmektedir.

Kapalı alanın girişinin hemen karşısında Pitia ve Stavrou Kasapi'nin evleri bulunmaktaydı. Kasapi evinin arkasında ise, genişliği Kato Panagia'daki Erkek okuluna kadar uzanan, K. Petridis'in kayınpederi [de olan, Kasapi'nin] büyük sebze bahçesi başlıyordu. Bahçe duvarının kuzey tarafının karşısında Thanasi  Grabali'nin evi vardı. Biraz daha kuzeyde, Ilias Venezi'nin (Mellos) doğduğu Michael Mello ailesinin evi iyi durumda korunmuştur. Ötesinde ise Patayanni'in kafesi, Bouboulina'nın tavernası, Mutsfi'nin dükkanı ve diğer mağazaların bulunduğu Agia Triada Pazarı yer alıyor. Çevrede ayrıca Kampakoumios, Kitriniaris, Feselis ve diğerlerinin evleri vardı (fotoğraf.09).

(fotoğraf.09) Hayrettinpaşa camii minaresinden Agia Triada mahallesi.
(kaynak: Pssaros,2017:275 | fotoğraf: Diaremes,1972.

Agia Triada'nın güneyinde Euterpis Molyviatou'nun, Athanasos Patayannis'in, Theodoros Englezopoulos'un, öğretmenler profesör Varvagiannis ve profesör Papadakis ile Sofoula Pagidaina'nın evleri ile dükkanı olan kırmızı ev vardı. (Kavouras 31.10 ve 7.11.1954; Mageirou,1957) (harita.02).

(harita.02) Agia Triada ve çevresi planı.
(kaynak: Psarros,2017:277 | çizen: Kanakis,1976)

1. Agia Triada Kilisesi

2. Ayazma

3. Giriş kapısı ve çan kulesi

4. Theodoros Englezopoulos evi

5. Kasapi evi (K. Petridis'in kayınpederi), Pitia, Euterris Molyviatou, Athanasos Patayiannis evleri (evi ve alt katı dükkan)

6. Erkek okuluna kadar ulaşan Kasapi'nin sebze bahçesi (önü evi idi)

7. Mellos evi (Venezis)

8. Mutafinin Mağazası

9. Thanasi Gravalis evi

10. Çeşme

11. Köşede Varvagiannis Apendi'nin evinin bulunduğu çeşme, Sofoula'nın dükkanı bulunan kırmızı ev, öğretmenler Pagidaiva ve Papadakis'in evleri

12. Kato Panaya'ya doğru giden yol

Yerleşimin son evlerinden sonra solda, "Agiatounios'un kuyusu" [Yedi kuyular] olarak adlandırılan plato üzerinde Agiatonis Şapeli yer alıyordu. Yerleşmedeki çeşmelerden gelen su yeterli olmadığından, sucular buradan su alıp mahallelere dağıtıyordu. Eski bir geleneği sürdüren halk, hastalandıklarında kötülüğü üzerlerinden uzaklaştırmak için elbiselerinden küçük bir parçayı şapelin önündeki ağaca bırakırdı. Böylece ağaç, tuhaf, çok renkli çiçeklerle, "zoures" [ζουρες] veya bu küçük paçavralara verilen adla "jajala" [τζατζαλα = ıvır zıvır, zavazingo] ile dolu gibi görünüyordu (Kazadellis,1973:44-45;Moutsopoulos,2000;Hasluck,2004:272-275). Aziz Antuan bayramında burada deve [ντεβεδες] denilen erkek develerin deve dövüşleriyle, büyük bir şenlik düzenlenirdi (Gravalis,1930:71). Agios Antonis'in karşısında, topraktan [kilden] kupa, sürahi ve "güveç" [τσουκαλιων] adı verilen çömlek [τσουκαλαρια] üretimine yönelik atölyeler vardı [şimdi unutulsa da, bölgeye yirmi yıl önceye kadar "Bardakçılar" adı verilirdi] (Palios Aivaliotis,15.5.1955). 

(fotoğraf.10) İlias Venezis'in doğduğu evin 1972'deki hali.
(kaynak: Psarros2017:291)

Bu bölgenin tamamı, nüfusu 1.600 ila 1.800 arasında değişen, üç yüz elli ila dört yüz haneden oluşan Agia Triada mahallesine aitti. Çoğu fakir çiftçiler, hayvan yetiştiricileri ve işçilerdi, ancak aynı zamanda zeytin değirmenleri ve mülkleri olan Stavros Kasapis ve Michael Mellos gibi toprak sahipleri, küçük profesyoneller ve tüccarlar da vardı. (Panagiotis Zografou'nun ifadesi, KMS Arşivleri, s. 213/1935;Grabalis.1930:131). 1920'de Agia Triada'nın papazı Neophytos Gonatas'tı (Yunan Rehberi,1920:128). Agia Triada mahallesinden Demogerontia için iki temsilci seçilirdi (Kerestetzi,1981:36-37). 

(fotoğraf.11) Agias Triada'dan Stavrou Kasapi'nin evi.
(kaynak: Psarros,2017:292 | fotoğraf: Paráschos,1952)

[Mübadeleden sonra], Agia Triada'nın eski cemaatçisi Panagiotis Damdoumis, 1924 yılında, Midilli limanında bir Türk'ten satın aldığı ikonostasisini gösterir [kiliseye ait bazı] görüntüler [vardır]. [Daha sonra Damdoumis] bunları Midilli'deki Apanos Skala yolu üzerindeki Agios Nikolaos tapınağına bağışladı (Balaskas,1994:15).

Agia Triada bölgesinin bugün sadece temel izleri olan; çan kulesi, hücreleri ve kuzey tarafında [artık] kullanılmayan bir çeşmesi bulunmaktadır. Kilise, 1922 yılından sonra uzun yıllar, Türk Tütün Tekelinin deposu (tütün deposu) olarak kullanılmıştır. Depolama alanını artırmak için binanın tüm yüzeyine büyük bir ahşap çatı katı inşa edildi. Kilisenin çatısı yıllar sonra su sızmaya başladı ve 1997 yılı civarında bir kısmı çöktü. Bugün (2007) tüm bina çökmeye doğru ilerliyor. Kutsal alanın nişinin penceresi tahrip edilmiş (fotoğraf.12) ve 1846 tarihli oyma yapı kitabesinin bulunduğu taş prekastı kaybolmuştur.

(fotoğraf.12) Apsis duvarına açılan kapı.
(kaynak: Psarros,2017:282 | fotoğraf: Dioiremés,1972)