 |
| (foto.01) Ilias Mellos Venezis (Ηλίας Μέλλος Βενέζης) (4 Mart 1904, Ayvalık - 3 Ağustos 1973, Atina) (kaynak: Anna Venezis Kosmetatou Arşivi) |
Ilias Mellos Venezis (Ηλίας Μέλλος Βενέζης), Helen yazardır.
4 Mart 1904 tarihinde Ayvalık, Agios Triada (Αγιά Τριάδα) mahallesinde doğdu (foto.02). Babası bir aristokrat olan Michael D. Mellos (Μιχαήλ Δ. Μέλλος) ve annesi ise Vasilikí Giannákou Bimpéla (Βασιλικής Γιαννακού Μπιμπέλα)'dır. Babası, Kafelenya (Κεφαλλονιά)'lı ve annesi ise Midilli (Λέσβος) kökenlidir.
Ailenin; Anthipi (Αντίπη), Sofia (Σοφία), Agapi (Αγάπη), Ilias (Ηλίας), Artemis (Άρτεμις), Lena (Λένα) ve Θάνος (Thános) adlarında yedi çocuğu oldu. Ilias ailenin dördüncü çocuğu idi. Çocukluğunda "Lelos" diye çağrılırdı. İlk yazılarında "Lelos Mellos" (Λέλος Μέλλος) biçiminde imza atması bundandı (Millas,1998:13).
18 Aralık 2023 pazartesi günü yayımlayacağım yazar ve şair Agapi Mellos Molyviati, Ilias Venezis'in romanında adı sıkça geçen ablasıdır. Ayvalık Kozak yaylasında geçen bu çocukluğunu, Eolya toprağı (Αιολική γή) kitabından öğreniyoruz (Venezis,2013).
 |
| (foto.02) Mellos'ların, 13 Nisan Caddesi 112 numaradaki evleri. (kaynak: Hayri Kaan Köksal, 2014) |
Babası, birinci dünya savaşının patlak vermesi üzerine, 1914 yılında, eşini ve çocuklarını alarak Midilli Adası'na göç etti. Kız kardeşi Artemis burada, o yıllarda yaygın olan İspanyol gribine yakalanarak öldü (Köksal,2015). Ilias liseye Midilli'de başladı. Midilli'de okulun yanı sıra bir fırında çalışarak ailesine yardım etti. Aile, 1919'da ateşkesin imzalanması ile tekrar Ayvalık'a döndü ve Ayvalık Akademisi'nde liseyi bitirdi [1].
1919 yılında; Fotis Kontoglou (Φώτης Κόντογλου), Stratis Doúkas (Στρατής Δούκας), Stratis'in kardeşi ve işçi önderi Alékos Doúkas (Αλέκος Δούκας) ve Panos Valsamákis (Πάνος Βαλσαμάκης) ile tanıştı. Bu grup ile "Yeni İnsanlar" (Νέα Ανθρωπότητα) adlı bir edebiyat birliği kurdular. Ilias lisede iyi bir öğrenci idi. 16 yaşında şiirler yazmış ve bu şiirleri Nea Zoi dergisinde yayımlanmıştı. Yazar ilk yazılarından başlayarak, "dimotiki" (halk dili) dilini kullanmıştır (Millas,1998:13).
1921 yılında mezun oldu. 1909'da kurulan Ayvalık Metropolis'inde hattat ve gramer yardımcılığı görevine atandı. 1920'den itibaren "Lelos Mellos" imzasıyla İzmir'in Nea Zoi (Νέα Ζωή) [2] ve 1922 başlarında İstanbul'un Logos (Λόγος) [3] dergilerinde yazıları çıkmaya başladı (---,202x).
Eylül 1922'de, “sabotajcılık” (bombacı) suçlaması ile tutuklandı. Ailesi, tutuklanmasından birkaç gün sonra Yunanistan'a göç etti. Babası ve ablası Agapi, Ayvalık'ta 10 gün daha kalarak, teğmen olarak burada görev yapmaya başlayan Kemalettin ile birlikte, Ilias'ı kurtarmaya çalışırlar (Molivyatis, 2005 ve Köksal,2015).
Ilias Ayvalık'ta, bugün Ayazma Pansiyon'un bulunduğu binada hapis yatar ve ardından, 14 ay tutuklu kaldığı “amele taburunda” çetin bir yaşam mücadelesi verir. Burada yaşadıklarını Numara: 31328 (Το Νούμερο 31328) [4] adlı romanından öğreniyoruz. (Milas,1998, Venzis,2007, Aker,2013 ve Soloup,2016) (foto.03)
 |
| (foto.03) Ilias'ın Eylül 1922'de bir süre hapis yattığı karakol binası. (kaynak: Hayri Kaan Köksal, 2014) |
Ilias, Ayvalık'ta oluşturulan tutuklu kafilesi ile yayan olarak ve korkunç eziyetler yaşayarak Altınova, Bergama ve Kırkağaç'a getirildi. Bir süre Bakır'da bir askeri doktora Fransızca tercümanlık yaptı ama bu uzun sürmedi. Tekrar Kırkağaç'a gönderildi ve bir süre sonra trenle Akhisar'a getirildi. Buradan da serbest bırakılacağı güne kadar Manisa'daki 14. Amele Taburun da kaldı. Ilias, kendisine denk düşen "31328" numarayı aldığından bir kaç gün sonra, Manisa'dan İzmir'e geçti ve oradan da Midilli'ye gelip ailesini buldu (Venzis,2007, Aker,2013, Köksal,2015 ve Soloup,2016).
 |
| (foto.04) Ilias Venezis 17 yaşında iken. (kaynak: Anna Venezis Kosmetatou Arşivi) |
 |
| (foto.05) Ilias Venezis'in Midilli'deki ilk günleri. (kaynak: Anna Venezis Kosmetatou Arşivi) |
1928 yılında kısa öykülerden oluşturduğu ilk kitabı Manolis Lekas (Μανώλης Λέκας)'ı yayımladı. Ayrıca, Kampana (Καμπάνα) dergisinde Numara: 31328 yayımlanmaya başladı. 1931'de, Numara: 31328'i bir kitap olarak yayımladı ve bir yazar olarak ün kazandı.
1932'den itibaren 1957'ye kadar Atina'da Yunanistan Bankası'na müdürlük yaptı (foto.06).
 |
| (foto.06) Ulusal Banka'da çalıştığı yıllarda. (kaynak: Anna Venezis Kosmetatou Arşivi) |
1936'da; Midlli'de Protopóron (Πρωτοπόρων) adlı örgüte İdonymu (Ιδιωνύμου) "kod adıyla" üye olmak suçlaması ile, Metaxa diktatörlüğü (δικτατορία Μεταξά) tarafından tutuklandı, yargılandı ve beraat etti.
1938 yılında Ayvalıklı gençlik aşkı Stavritsa Molyviatis (Σταρίτσα Μολυβιάτη) ile evlendi ve Anna (Άννα) adında bir kızı oldu.
 |
| (foto.07) Bay ve bayan Venezis'lerin Atina da ilk yılları. (kaynak: Anna Venezis Kosmetatou Arşivi) |
 |
| (foto.08) Venezis'lerin kızı Anna Venezis Kosmetatou. (kaynak: Paris Tavitian/LIFO) |
1939 yılında, konusu "mübadele" ile zorunlu göç edenlerin Midilli'ye yerleşmeleri ve yeni yaşama alışma zorluklarını ele alan Huzur (Γαλήνη) adlı ikinci romanını yayımladı. 1940 yılında bu romana Atina Akademisi tarafından “Ulusal Edebiyat Ödülü” verildi.
27 Ekim 1943'de; 25 Mart 1943'Te tüm personelin katıldığı bir banka toplantısında, Mistral'in ünlü şiirini okuyarak özgürlükten bahsettiği suçlamasıyla Almanlar tarafından tutuklandı ve Averof hapishanesinin ünlü "C-Blok"una hapsedildi.
"C-Blok" 23 gün sürdü ama bir idam koğuşunda olduğunun bilinciyle karısına yazdığı bir mektubu kızı Anna şöyle anlatıyor ILFO'daki röportajında:
"Her gün bir sonraki idam edilecek kişinin kendisi olacağına inanıyordu. Mektuplarının birinde anneme şöyle yazmıştı: "Cesur ol aşkım ve bu durumda küçük çocuğumuza iyi bak. Umarım Tanrı beni yalnız bırakmaz. Giannis {Skazikis} seninle olsun. Ben ona yalvarıyorum. ... Seni şu anki kadar ne kadar sevdiğimi asla bilmiyordum. Ben bir geziye çıktığım için Annula'nın (kızı Anna-yazarın notu) küçük bisikletini al ve benim adımı ona ver. Bunu düşünemiyorum çünkü öfkemi kaybedeceğim. Seni öpüyorum. Tanrı bizimle olsun." (Pantazopoulos,2021)
Başpiskopos Damaskinos'un da içinde bulunduğu yüksek düzeyli Yunan yetkililerinin çabalarıyla 23 gün sonra serbest bırakıldı (Köksal,2015).
Aynı yıl, 14 Aralık 1943 tarihinde çıkan Eolya toprağı (Αιολική Γη)'nın ilk baskısı bir hafta içinde tükendi. 1945 yılında Averof hapishanesindeki günlerinden yola çıkarak Blok-C adlı tiyatro oyununu yazdı ve oyun Pélos (Pelopídas) Katsélis (Πέλος (Πελοπίδας) Κατσέλης)'in [3] yönetiminde sahnelendi (foto.09) ve (foto.10). 1946'da bu oyunun kitabı yayınlandı.
 |
| (foto.09) ve (foto.10) "C-Blok" tiyatro oyunu sahnelenirken. (kaynak: elia.org.gr) |
1949 yılında Birleşik Devletler Dışişleri Bakanlığı'nın davetlisi olarak Amerika'ya gitti, burada bir dizi dersler ve röportajlar verdi (foto.11).
 |
| (foto.11) Erkek kardeşi Thános Mellos'un eşi, ünlü mezo-soprano Eleni Nikolaidis ile birlikte. (kaynak: naftemporiki.gr) |
1950 yılında, Türkçeye çevrilmeyen Çıkış (Έξοδος) adlı romanı yayınlandı. Savaş sonrasında Acropolis (Aκρόπολη) gazetesinde köşe yazıları yazmaya başladı. 1950-1952 yılları arasında Ulusal Tiyatro yönetim kurulu sekreteri ve yönetmen direktörü olarak çalıştı. 1950'de "Onikiler Grubu” kurucu üyesi oldu (foto.12) ve (foto.13). 1954-1966 yılları arasında Ulusal Yayıncılık Vakfı üyeliği yaptı. 1957 yılında akademisyen seçildiğinde Yunanistan Bankası'ndan ayrıldı. 1963-1966 yılları arasında Selanik Film Festivali başkanlığı, 1966-1970 yılları arasında ise Helenik Amerikan Birliği yönetim kurulu başkan yardımcılığı yaptı.
 |
| (foto.12) "30'lar kuşağı"nın temsilcileri. (Ilias Venezis üst sıra soldan ikinci) (fotoğraf: Angelos Katakouzinos) |
 |
| (foto.13) 30'lar Kuşağı: Petsalis, Politis ve Venezis aynı karede. (kaynak: elia.org.gr) |
Yine aynı tiyatroda, 1964-1967 yılları arasında da idari direktör ve sanat komitesi başkanlığı yaptı.
Uzun süren hastalığı ardından, 3 Ağustos 1973'te tedavi gördüğü Atina'da "gırtlak kanseri"nden öldü. Memleketi olan Ayvalık'ın komşusu Midilli Adası'ndaki Molyvos'a mezarlığına gömüldü. Mezarında vasiyeti üzerine adı yerine tek bir sözcük yazıldı: HUZUR (ΓΑΛΗΝΗ :: GALINI) (Köksal,2023.b) (foto.14)
 |
| (foto.14) Ilias Mellos Venezis'in mezarı. (kaynak: Naki Özkan,2022) |
Kızları Anna Venezi Kosmetou, Venezis'in tüm arşivinı 2010 yılında The American School of Classical Studies at Athens (ASCSA)'a bağışlandı (foto.15) ve (foto.16).
 |
| (foto.15) Anna Venezi Kosmetou'num 2010 yılında The American School of Classical Studies at Athens (ASCSA)'a bağışlandığı Venezis arşivinin açılış günü. (kaynak: asca.edu.gr) |
 |
| (foto.16) Venezis'in torunu ve onun kızı . (kaynak: asca.edu.gr) |
BİBLİYOGRAFİSİ
Ο Μανώλης Λέκας και άλλα διηγήματα
Manolis Lekas ve diğer kısa öyküler
?
1931
1940 yılında Devlet Edebiyat Ödülü ve Atina Akademisi Ödülü aldı.
1946
1950
1962
1969
1972
öykü.
Το Νούμερο 31328
Numara 31328
Mdilli: [yay. y.], ? cm, s.242.
bu baskı 2.000 adet basıldı.
roman.
1939
Γαλήνη
Huzur
Atina: Pirsos (Πυρσός), 13.5 x 19.0 cm, s.138.
?
roman.
1941
Αιγαίο Διηγήματα Σχέδια Γιώργος Βακαλό
Ege öyküleri Giorgos Vakalo'nun çizimleri ile
Atina: Pirsos (Πυρσός), 15.0 x 19.5 cm, s.176.
?
öykü.
1943
Αιολική ΓηEolya toprağı
Atina: Alfa (Αλφα), 14.0 x 18.5 cm, s.276.
bu baskı 3.500+400 adet basıldı.
roman.
1944
Άνεμοι: ΔιηγήματαRüzgârlar: Kısa öyküler
Atina: Alfa (Αλφα), 13.0 x 18.0 cm, s.159.
bu baskı 800 adet basıldı.
öykü.
Ωρα πολέμου
Savaş saati
Atina: Oi Filoi Tou Vivliou (Οι Φιλοι Του Βιβλιου), ? cm, s.256.
?
öykü.
1946
Μπλοκ C
Μπλοκ C
C Blok
Atina: Oi Filoi Tou Vivliou (Οι Φιλοι Του Βιβλιου), ? cm, s.167.
bu baskı 2.000 adet basıldı.
tiyatro senaryosu.
Έξοδος: Χρονικό της Κατοχής
?
Çıkış: mesleğin günlüğü
Atina: Alfa (Αλφα), 15.0 x 22.0 cm, s.259+3.
roman.
1950
Φθινόπωρο στην Ιταλία
İtalya'da sonbahar
Atina: Alfa (Αλφα), 15.0 x 21.0 cm, s.154.
?
gezi yazısı
1954
Οι νικημένοι
Οι νικημένοι
Yenilenler
Atina: Estia (Εστία), 12.0 x 17.0 cm, s.176.
?
öykü.
1956
Αμερικανική γη
Αμερικανική γη
Amerika toprağı
Atina: Estia (Εστία), 16.0 x 24.0 cm, s.277.
?
gezi yazısı
1956
Ωκεανός
Ωκεανός
Okyanus
Atina: Estia (Εστία), ? cm, s.277.
bu baskısı 4.100 adet basıldı.
roman.
Αργοναύτες
Argonatlar
Atina: Estia (Εστία), 17.0 x 25.0 cm, s.232.
?
?
Αρχιπέλαγος
Takımadalar
Atina: Estia (Εστία), ? x 18.0 cm, s.207.
?
öykü.
Εφταλού
Eftalou
Atina: Estia (Εστία), 12.0 x 17.0 cm, s.202.
?
öykü
1973
Περιηγήσεις
Geziler
Atina: Estia (Εστία), 12.0 x 17.0 cm, s.326.
?
gezi yazıları.
1973
Στις ελληνικές θάλασσες: Μυθιστορία του Ιονίου και του Αιγαίου
Yunan denizlerinde: İyonya ve Ege'nin hikayesi
Atina: Estia (Εστία), 13.0 x 18.0 cm, s.286.
bu kitabın baskısı ölümüne denk geldiği için ertelendi.
roman.
1974
Bu roman, yazarın ölümünden sonra üzerinde "Matbaa için" yazan bir zarfın içinde bulundu ve bir yıl sonra yayımlandı.
Venezis şöyle yazıyordu: "Bu kitabın metinleri ilk olarak, 1972'de Küçük Asya felaketinin elli yılı için çıkan To Vima gazetesinde yayımlandı. Ergenlik yıllarımda kendimi o felaketin ateşli bölgesinde bulmam kaderimde vardı. Hayatım, bir yazar olarak kaderimi de belirleyen bu olaylarla bağlantılıydı: Ana kitaplarım, Küçük Asya'nın dramına dair bir tarih ve övgü haline geldi. O zamandan beri yarım asır. suskunluğun sınırında yeniden o döneme başvurmayı, yaşadıklarımı, tarih olanı anlatmayı, bilinmeyen ya da unutulmuş eylemleri aramayı görevim saydım. Niyetim çocuklarımız adına tanıklık yapmaktı. Bu çağ kimi için artık efsane...
---
DİPNOTLAR
[1] Ayvalık eğitim kurumları, Ioannes Demetrakellis-Oikonomos'un da katkısıyla, geleneksel Helen sistemine bağlı idiler. Bu sistemde temel eğitim üç biçimde verilmekteydi: Demotik (temel), Hellenik ve Gimnasya. Demotik eğitim 6, Hellenic eğitim 3 ve Gimnasya ise 4 yıl sürerdi. Kızlarda göz yumulsa da ilk öğretim her çocuk için zorunluydu ve öğrencinin temel eğitimdeki tüm dersleri alması gerekmekteydi. Çocuk 6 yaşında temel eğitime kabul edilirdi. İlk üç yılında; Antik ve modern Helence okuma-yazma, matematik, Helen tarihi, temel coğrafya, resim ve müzik ile kız çocukları için biçki-dikiş dersleri verilirdi. Beşinci ve altıncı sınıfta modern tarih, geometri, botanik ve coğrafya dersleri verilirdi. Haftada 3 saat jimnastik dersi olur, bu derslerde uzun yürüyüşler yapılır ve yüzülürdü.
[2] 1920 yılında, "Lelos Mellos" imzasıyla İzmir'de yayımlanan Nea Zoi (Νέα Ζωή) edebiyat dergisi ile çalışmaya başlayan Ilias Venezis şu şiir ve kısa öykülerini yayımladı:
- Δάκρυνες ιστορίες (Gözyaşı hikayeleri),
- Ήταν τρελλή (Çılgındı),
- Ανδρομέδη (Andromeda),
- Μυσταγωγία (Mistagoji),
- Βιολινίστρας (Kemancı),
- Μπετόβεν (Beethoven),
- Νύχτα εξωτική (Egzotik gece)
[3] 1922 başlarında İstanbul'da yayın yapan Logos (Λόγος) dergisinde, Τα ιστορικά της σπηλιάς του Leo Carampo όπως τα σύνταξε ο Εσπανιόλος ποιητής Don Mellovanas ο σπανός (İspanyol Şair Nadir Don Mellovanas'ın Derlediği Leo Carampo Mağarasının Tarihleri) adlı şiir yayımlandı.
[4] Ilias burada geçen günlerini, Şubat 1924'te Stratis Mirivilis (Στράτης Μυριβήλης) tarafından haftalık olarak çıkartılan ve Midilli'de basılan Kambala () dergisinde “Numara: 31328” (Το Νούμερο 31328) adıyla yayınladı. 1978 yılında da Nikos Kounduros (Νίκος Κούνδουρος), senaryosu kendisi, Stratis Karras (Στρατής Καρράς) ve Ilias Venezis'in kitabından yararlanılarak yazılan “1922” adıyla film yaptı. [ http://www.imdb.com/title/tt0079643/ ]
[3] Pélos (Pelopídas) Katsélis, 1907'de Nazilli ilçesinde doğdu. Atina Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde ve Tiyatro Okulu'nda okudu. Öğrenciyken gençlik dergilerinde yazılar yayınladı ve daha sonra çeşitli dergilerde eleştirmen ve köşe yazarı olarak çalıştı. Oyunculuğa henüz öğrenciyken ve Drama Öğrenci Kulübü'nün kurucu üyesi olarak adım attı. Tiyatro çalışmalarını Avusturya ve Almanya'da sürdürdü. 19 Ağustos 1981'de öldü.
---
KAYNAKÇA
----, -. (202x).
Βενέζης, Ηλίας son erişim tarihi: 15.12.2023
----, -. (2013).
Novelist Elias Venezis Remembered, 10.4.2013, son erişim tarihi: 15.12.2023
KOMŞUM VENEZİS...
son erişim tarihi: 15.12.2023
Köksal, H.K. (2023.a).
son erişim tarihi: 15.12.2023
Köksal, H.K. (2023.b).
AYVALIKLI SANATÇILAR VIII: Agapi Mellos Molyviati (Αγάπη Μέλλος Μολυβιάτη)
son erişim tarihi: 15.12.2023
Milas, H. (1998).
Ayvalık ve Venezis: Yunan edebiyatında Türk imajı, İstanbul: İletişim Yayınları.
Molivyatis, A. (2005).
On günün günlüğü, (çev.) Kosta Sarıoğlu, İstanbul: Albatros Yayıncılık.
Pantazopoulos, G. (2021).
son erişim tarihi: 15.12.2023
Soloup; Nikolopoulos, A. (2016).
Aivali – Dört Yazar Üç Kuşak İki Yaka Bir Ayvalık, (çev.) Hasan Özgür Tuna, İstanbul: İstos.
Venezis, I. (2007).
Numero 31328 amele taburu, (çev.) Evdokia Veriopulu, İstanbul: Belge Yayınları.
Venezis, I. (2008).
Ege hikayeleri, (çev.) Üner Eyüboğlu, İstanbul: Belge Yayınları.
Venezis, I. (2009).
Uçurtmalar: Anna'nın kitabı, (çev.) Üner Eyüboğlu, İstanbul: Belge Yayınları.
Venezis, I. (2013).
Eolya toprağı, (çev.) Burcu Yamansavaşçılar, İstanbul: Belge Yayınları.
