AYVALIKLI SANATÇI ve DÜŞÜNÜRLER XVI: Athanasios T. Gravalis (Αθανάσιος Θ Γκράβαλης)

Athanasios T. Gravalis (Αθανάσιος Θ Γκράβαλης), Helen gazeteci, yazar ve eğitimciydi.

1890 yılında Ayvalık'ta doğdu. Ünlü Ayvalık Akademisi (Ακαδημία Κυδωνιών)'nde lise eğitimini tamamladı (Köksal,2015). On yedi yaşından itibaren gazeteci olarak çalıştı. Midilli adasındaki Laikos Agonas (Λαϊκός Αγών) gazetesine yazılar gönderdi ve aynı zamanda, tütün tekelini elinde bulunduran Reji idaresi şirketinde çalışıyordu (Köksal,2023).

Athanasios'un niteliklerini ve özellikle Türkçe, Helence ve Fransızca dilleri bilgisini takdir eden Kydonia despotu Kydonion Grigoriou (Κυδωνιών Γρηγορίου) tarafından, 1912 yılında Moskonisia (Μοσχονήσια :: Alibey adası)'ya öğretmen olarak atandı. Bu görevi üç yıl sürdürdü. 1915'te Osmanlı hükumeti ile yaşadığı çatışmalar nedeniyle Ayvalık'ı terk ederek Midilli'ye sığındı.

Dünya Savaşı sonrasında, 1918 yılında, Helen mültecilerin evlerine dönmelerine izin verildiğinde, Athanasios, Ayvalık'a geri döndü. Burada; işgalci konumdaki Helen idaresi, Kızıl Haç ve geri dönen Helen mültecilerin lehine faaliyet gösterdi ve gazetecilik yaptı.

1922 yılına kadar Ayvalık'ta kaldı. İstiklal savaşı sonrasında tekrar Midilli'ye gitti ve artık burada kalıcı olarak yerleşti. Athanasios, kalıcı olarak yerleştiği Midilli'de, Astrapi (Αστραπή), Drasi (Δράση) ve Prosfygikí Foní (Προσφυγική Φωνή) gazeteleri için makaleler yazdı. 

1931'de; Grigorios Xenopoulos (Γρηγόριος Ξενόπουλος), Dionysios Kokkino (Διονύσιος Κόκκινος) ve Petro Haris (Πέτρος Χάρης)'in jüri üyeliklerini oluşturduğu, Noel kısa öyküsü edebiyat yarışmasında Gravalis birincilik ödülünü aldı.

Athanasios, Nazi Almanya'sının Yunanistan işgali sırasında, gazeteci ve gazete editörü olarak Nazi propaganda aygıtıyla işbirliği yaptı. Daha genel olarak, liberal siyasi konumlardan başlamış olmasına rağmen, aşırı sağa kaydı ve hayatının sonuna kadar Cunta yanlısı bir köşe yazarı olarak kaldı.

13 Şubat 1974'te öldü.

BİBLİYOGRAFYASI

Athanasios T. Gravalis, yaşamı boyunca yalnızca bir kitap yayınladı. 1930'da Midilli'de bastığı kırk iki öyküden oluşan bu kitaba Spasménes stíles (Σπασμένες κολώνες) adını verdi. 

1930

Σπασμένες κολώνες

Kırık sütunlar

Midilli: [yay. y.], ? x ? cm, s.256 (2.b.)

kısa öyküler.

----

KAYNAKÇA

Köksal, H.K. (2015)

    Ακαδημία Κυδωνιών / AYVALIK AKADEMİSİ, 30.5.2015.

    son erişim tarihi: 19.12.2023

Köksal, H.K. (2023)

    bir zamanlar Ayvalık V... AYVALIK'TA KAÇAKÇILAR VE KAÇAKÇILIK, 30.6.2023.

    son erişim tarihi: 19.12.2023

AYVALIKLI SANATÇI ve DÜŞÜNÜRLER XV: Evangelos Dadiotis (Ευάγγελος Δαδιώτης)

(foto.01) Evangelos Dadiotis (Ευάγγελος Δαδιώτης)
(1900, Ayvalık - 1992, Atina)
(kaynak: outcasteurope.eu)

Evangelos Dadiotis (Ευάγγελος Δαδιώτης), Helen muhasebeci, izci lideri ve gazeteci idi.

1900 yılında, burjuva tüccar Dimitrios A. Dadiotis (Δημήτριο Α. Δαδιώτη) ve Anastasia Evangelos Karafillas (Αναστασία Ευάγγελου Καραφύλλα)'in çocuğu olarak dünyaya geldi (foto.02). Dimitra (Δήμητρα) ve Aikaterini (Αικατερίνη) adında iki de kız kardeşi vardı (foto.03).

(foto.02) Babası Dimitrios ve annesi Anastasia.
(kaynak: facebook.com)

(foto.03) Evangelos'un kız kardeşleri Dimitra (solda) ve Katina (sağda.
(kaynak: el.wikipedia.org)

İlk okulu Zoodochos Pigi (Ζωοδόχου Πηγής) mahallesindeki Kato Panagia Erkek Okulu (Αρρεναγωγείο της Κάτω Παναγιάς,)'nda okudu ve ardından ünlü Ayvalık Akedemisi'ne gitti ve buradan mezun oldu.

1915 yılında, birinci dünya savaşı sonrasında tüccar olan babası tutuklanarak Balıkesir'e götürüldü ve burada öldürüldü (foto.04) ve (foto.05). Evangelos Dadiotis, annesi ve iki kız kardeşi ile birlikte babasının kardeşi Ioannis Dadiotis (Ιωάννη Δαδιώτη)'in yanına, İstanbul'a gitti. Burada, Pera'da, 6. İzci Grubu'na katılarak başkan yardımcısı oldu. Ayrıca Ticaret Okulu (Σχολή Εμπορίου)'ndan da mezun oldu.

(foto.04) ve (foto.05) Babası Dimitrios A. Dadiotis'e ait
cep saati ve gözlük. (kaynak:outcasteurope.eu)

1919'da Ayvalık'taki malikanelerine geri döndü ve ilk izci grubunu kurdu (foto.06) - (foto.08).

(foto.06) Evangelos'ların malikânesi.
(kaynak: outcasteurope.eu)

(foto.07) Kato Panagia mahallesindeki Dadiotis ailesine ait evinin çizimi.
(kaynak: outcasteurope.eu)

(foto.08) 1901 yılında inşa edilen evin "kapı tokmağı".
(kaynak: outcasteurope.eu)

1922'deki yenilgi sonrasında geçici olarak Midilli Sourada (Σουράδα)'daki Alepoudellis Thrasyvoulos (Αλεπουδέλλη Θρασύβουλου)'in konağına yerleştiler (foto.09) [1] . 

(foto.09) Midilli Alepoudellis Thrasyvoulos Konağı.
(kaynak: facebook.com)

1927 yılında, aile üyeleri ve mürebbiye Vasiliki Karderini (Βασιλική Καρδερίνη) ile birlikte Atina'ya yerleşti. 1938'de aristokrat Freneli Adramytiou (Φρένελι Αδραμυτίου) ailesinin kızı Ariadni Vladimirou Hadjikomnenou (Αριάδνη Βλαδίμυρου Χατζηκομνηνου) ile evlendi.

Yirmi beş yıl boyunca, Atina'da büyük bir ilaç firmasının muhasebe ve finans müdürü olarak çalıştı. 1954 yılında Nea Smyrni Belediyesi meclis üyesi seçildi ve 1961'den ölüm yılı olan 1992'ye kadar yorulmadan 15 yıl boyunca "Nea Smyrni Kyryx" (Κήρυξ της Νέας Σμύρνης) gazetesini yayınladı.

Kidonya Birliği (Ένωσης Κυδωνιατών)'nin kurucu üyesi ve uzun yıllar genel sekreteri oldu. Ulusal televizyon kanallarında Ayvalık ve çevresi hakkında programlar yaptı. 

Evangelos Dadiotis, 1992 yılında öldü.

Aşağıdaki fotoğrafları ve bunlara ilişkin bilgileri "bir koleksiyon" sitesi olan "outcasteurope.eu"dan aldım. Bu koleksiyon Aleksandros Kefalas (Αλεξανδρος Κεφαλας) [2]'dan sağlamıştır.

(foto.10) Bayan Dadiotis'in taşıdığı, kocası Dimitrios'u
gösteren kolyesi.

(foto.11) Bayan Anastasia Dadiotis'e ait deri cüzdan.

(foto.12) Bayan Anastasia Dadiotis'e ait gümüş cüzdan.

(foto.13) "Çarmıhtaki İsa"yı tasvir eden gümüş çerçeveli muska.
MS 969 ile 1188 yılları arasına tarihlenen bu eser Dadiotis
ailesine aittir.

(foto.14) Dimitrios Dadiotis'e ait olan ve 19. yüzyılın sonu
veya 20. yüzyılın başına tarihlenen gümüş enfiye kutusu. 

(foto.16) Konstantinopolis hayır kurumlarının albümü.
Okumak için İstanbul'a gelen Evangelos'a aitti.

(foto.17) Dadiotis ailesinin hizmetçisi Vassilikis Hanım'ın
meşhur ayva tatlısının servis edildiği gümüş tatlı kutusu.

-----

DİPNOTLAR

[1] Alepoudelli ve kardeşi Panagiotis Thrasyvoulos'un Midilli'deki yazlık evleri idi. Sabun üreticisi aile, Atina Pire'deki "kış evlerinde" yaşıyordu. Bu konut bir kır evi gibi, yaklaşık 4 dönümlük geniş bir sahil alanı üzerine inşa edildi. Evin tasarımı İstanbullu mimar Eliades () tarafından yapıldı. Yapımı 1910-1912 yılları arasında iki yıl süren bu binayı, Midillili ampirik mimar Fouskas uygulandı.

[2] Aléxandros Kefalás (Αλεξανδρος Κεφαλας) 1977 yılında doğdu. Yunanistan Amerikan Koleji mezunu ve sanat tarihçisidir. Geçmişte Atina'daki bir galeride sergi küratörü olarak çalışmış, 2008'den bu yana ise sanat tarihi dersleri vermektedir. Lembos yayınlarında edebi değerlendirmeden ve mikro biyografiler dizisinden sorumluydu. Ailenin Ayvalık'taki yaşamını anlatan, Ayva Tatlısı (Γλυκό κυδώνι) adında bir roman yazdı.

AYVALIKLI SANATÇI ve DÜŞÜNÜRLER XIV: Georgios Sakkaris (Γεώργιος Σακκάρης)

Georgios Sakkáris (Γεώργιος Σακκάρης) Helen eğitimci ve yazar idi.

1870 tarihinde Ayvalık'ta doğdu.  Babasını erken yaşta kaybettiği için çocukluğu zor geçti. 1875 yılında annesi ve üç kız kardeşiyle birlikte Atina'ya taşındı ve orada filoloji eğitimini büyük bir yoksunlukla tamamladı.

1892'de iki yıllığına Almanya'ya taşındı ve burada klasik edebiyat ve pedagoji eğitimini tamamladı. Yunanistan'a döndükten sonra bir süre Sifnos (Σίφνος :: Yavuzca)'ta okul müdürü olarak çalıştı ve Eylül 1895'te Pisidia (Πισιδία :: Isparta)'ya gitti ve burada iki veya üç yıl boyunca kasabanın lisesine müdür olarak atandı.

Bir sonraki hedefi, başlangıçta Ayvalık akademisinde öğretmen olarak çalıştığı memleketi Ayvalık'a dönmekti. 1905-1909 döneminde, daha sonraki yazılarında kullandığı Ayvalık akademisinde müdür olarak görev yaptı. Bu süre zarfında, Rum Ortodoksların ulusal oluşumuna ve siyasi özerkliğine adanmış militan ancak kısa ömürlü bir dernek olan "Ayvalık Siyasi Dernek"inde 1908-1909 döneminde yönetim kurulu üyesi olarak da görev yaptı (Köksal,2015, Köksal.2021 ve Köksal,2023). Ayvalık lisesindeki görev süresi boyunca, önce öğretmen sonra da lise müdürü olarak, programa eklediği; "temel muhasebe" ve "temel tarım bilgisi" gibi uygulamalı dersler karakterize olmuştur. 

Sakkáris ilk kitabı olan Ticari Muhasebe (Λογιστική Εμπορική) adlı kitabını 1903 yılında yazdı. Bu kitap Ayvalık Akademi'sinde okutulmak için hazırlanmış bir muhasebe kitabıydı. 

1909'da görevinden istifa etti ve Ayvalık'tan İzmir'e doğru yola çıktı. Orada şehrin önemli okullarından bazılarında öğretmenlik yaptı. "Özel Kyriakou Gianniki Helenik Alman Lisesi"nde ders verdiği ve o yıl kurulan "Evanjelik Okulu"nda "ticaret dersi" verdiği belgelere dayanmaktadır. Ayrıca bu dönemde, "Homeri Kız Okulu"nda da öğretmen olduğu ileri sürülmektedir.

Daha sonra Kıbrıs'a taşındı ve Eylül 1914'te Lefkoşa'daki Pancyprian Lisesi'ne lise müdürü olarak atandı. 30 Ocak 1915'teki okul kutlamaları sırasında yaptığı konuşma daha sonra Küçük Asya'da Helenizm (Ο Ελληνισμός εν τη Μικρά Ασία) adıyla 22 sayfalık broşür olarak yayımlandı. 

1916'da yine Kıbrıs'ta Amfissa Lisesi'nde öğretmen olarak atandı ve 1919'a kadar, üç yıl burada kaldı. Bu dönem boyunca Rodos Venetokleio Gymnasium'unda lise öğretmeni olarak görev yaptığına dair bilgiler olsa da, bu bilgiler kesin değil. 

Sakkaris, Yunanistan'a yerleştikten sonra, orada kaldığı süre boyunca topladığı materyallere dayanarak, memleketinin tarihi ve dili hakkında bir dizi çalışma yazdı. 1920 yılında Faydalı Kitapları Yayma Derneği tarafından kurulan Milli Yayınlar Komitesi tarafından, şehrinin Rumluğunu vurgulamak ve açık bir şekilde göstermek amacıyla Kidonya Tarihi (Ἱστορία τῶν Κυδωνιῶν) yazmak üzere görevlendirildi. Eğitimde getirdiği yenilikçi çabadan bu kitabında söz etmektedir. Kitabın yazılış gerekçesi ve serinin diğer kitaplarının açıklamasını önceki bir blogumda yazmıştım. Bu blogumda söz ettiğim gibi bu kitap, üzerinden 100 yıllık bir süre geçse ve "tartışmalı" bilgiler içerse de, halen referans alınan bir kaynak durumundadır. (Köksal,2021). 

O tarihten emekli olduğu 1927 yılına kadar muhtemelen Atina'daki çeşitli okullarda lise müdürü olarak görev yaptı. 1927 yılında yine liselerde okutulmak üzere Mantık (Λογική) adında bir kitap yazdı. Bu kitap; 1930 (2.b), 1939 (4.b) ve 1942 yıllarında yeniden basıldı.

Georgios Sakkáris 1942'de Atina'da öldü.

BİBLİYOGRAFYASI

1903

Λογιστική Εμπορική, βιομηχανική, γεωργική και τραπεζιτική.

Muhasebe Ticari, endüstriyel, tarım ve bankacılık

Atina: Typ. Anésti Konstantiníd (Τυπ. Ανέστη Κωνσταντινίδου), 

1915

Ο Ελληνισμός εν τη Μικρά Ασία : Πανηγυρικός απαγγελθείς επί τη εορτή των Τριών Ιεραρχών εν τω Παγκυπρίω Γυμνασίω

Küçük Asya'da Helenizm: Kıbrıs Pankyprío Lisesi'nde Üç Hiyerarşi Bayramı üzerine okumalar

Lefkoşa: Petridou ve Nikolaou (Πετρίδου και Νικολάου), ? cm x ? cm, s.22.

broşür.

1920

Ἱστορία τῶν Κυδωνιῶν

Kidonya Tarihi

Atina: Sýllogos prós diádosin Ofelímon Vivlíon (Σύλλογος πρὸς διάδοσιν Ὠφελίμων Βιβλίων), 21.0 cm x 14.0 cm, s. 263+2.

tarih.

1927

Λογική: πρός χρῆσιν τῶν γυμνασίων καί τῶν ἀντιστοίχων σχολείων τῆς μέσης ἐκπαιδεύσεως, 

Mantık: Liselerin ilgili ortaöğretim okullarının kullanımı için

Atina: D.N.Tzaka, S.D. Eelagramtika & Co (Δ.Ν. Τζάκα, Σ.Δ. Eλαγραμμάτικα & Σία), ? cm x ? cm. s.?.

ders kitabı.

----

KAYNAKÇA

Köksal, H.K. (2023).

    bir zamanlar Ayvalık VII... AYVALIK YUNAN SİYASET DERNEĞİ, 2.7.2023

    son erişim tarihi: 22.12.2023.

Köksal, H.K. (2021).

    İMAL EDİLMİŞ TARİH: Faydalı Eserleri Yayma Derneği Yayınları, 19.7.2021

    son erişim tarihi: 22.12.2023.

Köksal, H.K. (2015).

    Ακαδημία Κυδωνιών / AYVALIK AKADEMİSİ, 30.4.2015

    son erişim tarihi: 22.12.2023.

Sakkáris, G. (1903).

    Λογιστική Εμπορική, βιομηχανική, γεωργική και τραπεζιτική, Τυπ. Ανέστη Κωνσταντινίδου, Atina.

Sakkáris, G. (1915).

    Ο Ελληνισμός εν τη Μικρά Ασία : Πανηγυρικός απαγγελθείς επί τη εορτή των Τριών Ιεραρχών

    εν τω Παγκυπρίω Γυμνασίω, Τύποις "Λευκωσίας¨ Πετρίδου και Νικολάου, Lefkoşa.

Sakkáris, G. (1920).
    Ἱστορία τῶν Κυδωνιῶν (1.b) , Atina: Sýllogos prós diádosin Ofelímon Vivlíon (Σύλλογος πρὸς
    διάδοσιν Ὠφελίμων Βιβλίων), 21.0 cm x 14.0 cm, s. 263+2.

Sakkáris, G. (1927).

    Λογική : πρός χρῆσιν τῶν γυμνασίων καί τῶν ἀντιστοίχων σχολείων τῆς μέσης                        

   ἐκπαιδεύσεως, Εκδοτικός Οίκος Δ. Ν. Τζάκα, Σ. Δ. Δελαγραμμάτικα & Σία., Atina. 

AYVALIKLI SANATÇI ve DÜŞÜNÜRLER IX: Agapi Mellos Molyviati (Αγάπη Μέλλος Μολυβιάτη)

(foto.01) Agapi Mellos Molyviati (Αγάπη Μέλλος Μολυβιάτη)
(1990, Ayvalık - 1995, Atina)
(kaynak: i-diadromi.gr)

Agapi Molyviatis Mellos (Αγάπη Μολυβιάτη Μέλλος), Helen yazar ve şairdi.

1900 yılında Ayvalık'ta doğdu (foto.02). Babası bir aristokrat olan Michael D. Mellos (Μιχαήλ Δ. Μέλλος) ve annesi ise Vasilikí Giannákou Bimpéla (Βασιλικής Γιαννακού Μπιμπέλα)'dır. Babası, Kafelenya (Κεφαλλονιά)'lı ve annesi ise Midilli (Λέσβος) kökenlidir (Millas,1998:13).

(foto.02) Agapi'nin doğduğu evin mübadele sonrası fotoğrafı.
(kaynak: tanea.gr)

Tümü Ayvalık'ta doğan dört kız kardeşi: Anthipi (Αντίπη), Sofia (Σοφία), Artemis (Άρτεμις), Lena (Λένα) ve  iki erkek kardeşi: Ilias (Ηλίας), Θάνος (Thános) oldu. Agapi ailenin üçüncü çocuğu idi. 

15 Aralık 2023 günü yayımladığım Ilias Mellos Venezis, Agapi'nin erkek kardeşi ve otobiyografisinde bahsettiği kardeşidir (Köksal,2023.b). 

Babası, birinci dünya savaşının patlak vermesi üzerine, 1914 yılında, eşini ve çocuklarını alarak Midilli Adası'na göç etti. Kız kardeşi Artemis, o yıllarda yaygın olan İspanyol gribine yakalanarak öldü. Aile, ateşkesin imzalanması ile tekrar Ayvalık'a döndü (Millas,1998:13). 

Eylül 1922'de, “sabotajcılık” suçlaması ile kardeşi Ilias Mellos Venezis (Ηλίας Μέλλος Βενέζης) tutuklanınca, son Midilli vapuruna kadar Ayvalık'ta kalarak, Teğmen Kemalettin ile birlikte kardeşini kurtarmaya çalıştı. Bu dönem yaşadıkları ve sonra yazdığı mektuplar "On Günün Günlüğü" adıyla, 2005 yılında Türkiye'de de basıldı.

Anadolu mağlubiyetinden sonra, ailesinin tamamı Midilli'ye yerleşti. Ayvalıklı Geórgios Molyviátis (Γεώργιος Μολυβιάτης) ile evlendi. Kocasının işi nedeniyle bir süre Lamia (Λαμία :: Zeytuni)'da yaşadı. Yunanistan Dış İşleri Bakanı olan Petros Molyviatis (Πέτρος Μολυβιάτης) ve Atina'daki İsviçre havayolu şirketi Swiss Air'in yöneticisi olan Antonis Molyviatis (Αντώνης Μολυβιάτης) adlarında iki oğlu oldu.

1976'da ilk şiir kitabı olan "Το πρόσωπο της ζωής" (Hayatın yüzü) ve iki yıl sonra 1978'de kapağını "hemşerisi" Panos Valsamákis (Πάνος Βαλσαμάκης) tarafından tasarlanan "Σονέτα" (Soneler) kitaplarını yayımladı (Köksal,2023.a).

1981 yılında yayımladığı "Το χρονικό των 10 ημερών" (10 günün günlüğü) ile "Abdi İpekçi Barış ve Dostluk  Ödülü" ve "Hestia Yeni Smyrna Ödülü"nü aldı. Bu kitap 1986'da Yunanistan'da yeniden basıldı (Köksal,2015).

1995 yılında, 95 yaşında Atina'da öldü.

BİBLİYOGRAFİSİ

1976

Το πρόσωπο της ζωής

(Hayatın yüzü)

Atina: [yay. y], 21.0 x 26.0 cm, s. 61.

1978

Σονέτα

(Soneler)

Atina: Lolkos (Ιωλκός), ? cm, s. 64.

1981

Το χρονικό των 10 ημερών

(10 günün günlüğü)

Atina: [yay. y], 14.0 x 21.0 cm, s. 135.

----

KAYNAKÇA

Köksal, H.K. (2015).

    KOMŞUM VENEZİS...

    son erişim tarihi: 16.12.2023

Köksal, H.K. (2023.a).
    AYVALIKLI SANATÇILAR III: Panos Valsamákis (Πάνος Βαλσαμάκης)

    son erişim tarihi: 16.12.2023

Köksal, H.K. (2023.b).
    AYVALIKLI SANATÇILAR VIII: Ilias Mellos Venezis (Ηλίας Μέλλος Βενέζης)

    son erişim tarihi: 16.12.2023

Milas, H. (1998).

    Ayvalık ve Venezis: Yunan edebiyatında Türk imajı, İstanbul: İletişim Yayınları.

Molivyatis, A. (2005).

    On günün günlüğü, (çev.) Kosta Sarıoğlu, İstanbul: Albatros Yayıncılık.

AYVALIKLI SANATÇI ve DÜŞÜNÜRLER VIII: Ilias Mellos Venezis (Ηλίας Μέλλος Βενέζης)

(foto.01) Ilias Mellos Venezis (Ηλίας Μέλλος Βενέζης)
(4 Mart 1904, Ayvalık - 3 Ağustos 1973, Atina)
(kaynak: Anna Venezis Kosmetatou Arşivi)

Ilias Mellos Venezis (Ηλίας Μέλλος Βενέζης), Helen yazardır.

4 Mart 1904 tarihinde Ayvalık, Agios Triada (Αγιά Τριάδα) mahallesinde doğdu (foto.02). Babası bir aristokrat olan Michael D. Mellos (Μιχαήλ Δ. Μέλλος) ve annesi ise Vasilikí Giannákou Bimpéla (Βασιλικής Γιαννακού Μπιμπέλα)'dır. Babası, Kafelenya (Κεφαλλονιά)'lı ve annesi ise Midilli (Λέσβος) kökenlidir. 

Ailenin; Anthipi (Αντίπη), Sofia (Σοφία), Agapi (Αγάπη), Ilias (Ηλίας), Artemis (Άρτεμις), Lena (Λένα) ve Θάνος (Thános) adlarında yedi çocuğu oldu. Ilias ailenin dördüncü çocuğu idi. Çocukluğunda "Lelos" diye çağrılırdı. İlk yazılarında "Lelos Mellos" (Λέλος Μέλλος) biçiminde imza atması bundandı (Millas,1998:13).

 

18 Aralık 2023 pazartesi günü yayımlayacağım yazar ve şair Agapi Mellos Molyviati, Ilias Venezis'in romanında adı sıkça geçen ablasıdır. Ayvalık Kozak yaylasında geçen bu çocukluğunu, Eolya toprağı (Αιολική γή) kitabından öğreniyoruz (Venezis,2013).

(foto.02) Mellos'ların, 13 Nisan Caddesi 112 numaradaki evleri.
(kaynak: Hayri Kaan Köksal, 2014)

Babası, birinci dünya savaşının patlak vermesi üzerine, 1914 yılında, eşini ve çocuklarını alarak Midilli Adası'na göç etti. Kız kardeşi Artemis burada, o yıllarda yaygın olan İspanyol gribine yakalanarak öldü (Köksal,2015). Ilias liseye Midilli'de başladı. Midilli'de okulun yanı sıra bir fırında çalışarak ailesine yardım etti. Aile, 1919'da ateşkesin imzalanması ile tekrar Ayvalık'a döndü ve Ayvalık Akademisi'nde liseyi bitirdi [1]. 

1919 yılında; Fotis Kontoglou (Φώτης Κόντογλου), Stratis Doúkas (Στρατής Δούκας), Stratis'in kardeşi ve işçi önderi Alékos Doúkas (Αλέκος Δούκας) ve Panos Valsamákis (Πάνος Βαλσαμάκης) ile tanıştı. Bu grup ile "Yeni İnsanlar" (Νέα Ανθρωπότητα) adlı bir edebiyat birliği kurdular. Ilias lisede iyi bir öğrenci idi. 16 yaşında şiirler yazmış ve bu şiirleri Nea Zoi dergisinde yayımlanmıştı. Yazar ilk yazılarından başlayarak, "dimotiki" (halk dili) dilini kullanmıştır  (Millas,1998:13).

1921 yılında mezun oldu. 1909'da kurulan Ayvalık Metropolis'inde hattat ve gramer yardımcılığı görevine atandı. 1920'den itibaren "Lelos Mellos" imzasıyla İzmir'in Nea Zoi (Νέα Ζωή) [2] ve 1922 başlarında İstanbul'un Logos (Λόγος) [3] dergilerinde yazıları çıkmaya başladı (---,202x). 

Eylül 1922'de, “sabotajcılık” (bombacı) suçlaması ile tutuklandı. Ailesi, tutuklanmasından birkaç gün sonra Yunanistan'a göç etti. Babası ve ablası Agapi, Ayvalık'ta 10 gün daha kalarak, teğmen olarak burada görev yapmaya başlayan Kemalettin ile birlikte, Ilias'ı kurtarmaya çalışırlar (Molivyatis, 2005 ve Köksal,2015). 

Ilias Ayvalık'ta, bugün Ayazma Pansiyon'un bulunduğu binada hapis yatar ve ardından, 14 ay tutuklu kaldığı “amele taburunda” çetin bir yaşam mücadelesi verir. Burada yaşadıklarını Numara: 31328 (Το Νούμερο 31328) [4] adlı romanından öğreniyoruz.   (Milas,1998, Venzis,2007, Aker,2013 ve Soloup,2016) (foto.03)

(foto.03) Ilias'ın Eylül 1922'de bir süre hapis yattığı karakol binası.
(kaynak: Hayri Kaan Köksal, 2014)

Ilias, Ayvalık'ta oluşturulan tutuklu kafilesi ile yayan olarak ve korkunç eziyetler yaşayarak Altınova, Bergama ve Kırkağaç'a getirildi. Bir süre Bakır'da bir askeri doktora Fransızca tercümanlık yaptı ama bu uzun sürmedi. Tekrar Kırkağaç'a gönderildi ve bir süre sonra trenle Akhisar'a getirildi. Buradan da serbest bırakılacağı güne kadar Manisa'daki 14. Amele Taburun da kaldı. Ilias, kendisine denk düşen "31328" numarayı aldığından bir kaç gün sonra, Manisa'dan İzmir'e geçti ve oradan da Midilli'ye gelip ailesini buldu (Venzis,2007, Aker,2013,  Köksal,2015 ve Soloup,2016). 

(foto.04) Ilias Venezis 17 yaşında iken.
(kaynak: Anna Venezis Kosmetatou Arşivi)

(foto.05) Ilias Venezis'in Midilli'deki ilk günleri.
(kaynak: Anna Venezis Kosmetatou Arşivi)

1923 yılında adaya yerleşti. Bir süre Midilli'nin Plomari (Πλωμάρι) kasabasında Tarım Bakanlığı'nda görev yaptı. 1926'da Merkez Bankası'na memur olarak atandı. 1927'de Néa Estía (Νέας Εστίας) dergisi, Thánatos (o Θάνατος : ölüm) adlı kısa öyküsüne "üçüncülük ödülü" verdi. 

1928 yılında kısa öykülerden oluşturduğu ilk kitabı Manolis Lekas (Μανώλης Λέκας)'ı yayımladı. Ayrıca, Kampana (Καμπάνα) dergisinde Numara: 31328 yayımlanmaya başladı. 1931'de, Numara: 31328'i bir kitap olarak yayımladı ve bir yazar olarak ün kazandı.

1932'den itibaren 1957'ye kadar Atina'da Yunanistan Bankası'na müdürlük yaptı (foto.06). 

(foto.06) Ulusal Banka'da çalıştığı yıllarda.
(kaynak: Anna Venezis Kosmetatou Arşivi)

1936'da; Midlli'de Protopóron (Πρωτοπόρων) adlı örgüte İdonymu (Ιδιωνύμου) "kod adıyla" üye olmak suçlaması ile, Metaxa diktatörlüğü (δικτατορία Μεταξά) tarafından tutuklandı, yargılandı ve beraat etti.

1938 yılında Ayvalıklı gençlik aşkı Stavritsa Molyviatis (Σταρίτσα Μολυβιάτη) ile evlendi ve Anna (Άννα) adında bir kızı oldu.

(foto.07) Bay ve bayan Venezis'lerin Atina da ilk yılları.
(kaynak: Anna Venezis Kosmetatou Arşivi)

(foto.08) Venezis'lerin kızı Anna Venezis Kosmetatou.
(kaynak: Paris Tavitian/LIFO)

1939 yılında, konusu "mübadele" ile zorunlu göç edenlerin Midilli'ye yerleşmeleri ve yeni yaşama alışma zorluklarını ele alan Huzur (Γαλήνη) adlı ikinci romanını yayımladı. 1940 yılında bu romana Atina Akademisi tarafından “Ulusal Edebiyat Ödülü” verildi.

27 Ekim 1943'de; 25 Mart 1943'Te tüm personelin katıldığı bir banka toplantısında, Mistral'in ünlü şiirini okuyarak özgürlükten bahsettiği suçlamasıyla Almanlar tarafından tutuklandı ve Averof hapishanesinin ünlü "C-Blok"una hapsedildi. 

"C-Blok" 23 gün sürdü ama bir idam koğuşunda olduğunun bilinciyle karısına yazdığı bir mektubu kızı Anna şöyle anlatıyor ILFO'daki röportajında:

"Her gün bir sonraki idam edilecek kişinin kendisi olacağına inanıyordu. Mektuplarının birinde anneme şöyle yazmıştı: "Cesur ol aşkım ve bu durumda küçük çocuğumuza iyi bak. Umarım Tanrı beni yalnız bırakmaz. Giannis {Skazikis} seninle olsun. Ben ona yalvarıyorum. ... Seni şu anki kadar ne kadar sevdiğimi asla bilmiyordum. Ben bir geziye çıktığım için Annula'nın (kızı Anna-yazarın notu) küçük bisikletini al ve benim adımı ona ver. Bunu düşünemiyorum çünkü öfkemi kaybedeceğim. Seni öpüyorum. Tanrı bizimle olsun." (Pantazopoulos,2021)

Başpiskopos Damaskinos'un da içinde bulunduğu yüksek düzeyli Yunan yetkililerinin çabalarıyla 23 gün sonra serbest bırakıldı (Köksal,2015).  

Aynı yıl, 14 Aralık 1943 tarihinde çıkan Eolya toprağı (Αιολική Γη)'nın ilk baskısı bir hafta içinde tükendi. 1945 yılında Averof hapishanesindeki günlerinden yola çıkarak Blok-C adlı tiyatro oyununu yazdı ve oyun Pélos (Pelopídas) Katsélis (Πέλος (Πελοπίδας) Κατσέλης)'in [3] yönetiminde sahnelendi (foto.09) ve (foto.10). 1946'da bu oyunun kitabı yayınlandı.

(foto.09) ve (foto.10) "C-Blok" tiyatro oyunu sahnelenirken.
(kaynak: elia.org.gr)

1949 yılında Birleşik Devletler Dışişleri Bakanlığı'nın davetlisi olarak Amerika'ya gitti, burada bir dizi dersler ve röportajlar verdi (foto.11). 

(foto.11) Erkek kardeşi Thános Mellos'un eşi, ünlü mezo-soprano
Eleni Nikolaidis ile birlikte.
(kaynak: naftemporiki.gr)

1950 yılında, Türkçeye çevrilmeyen Çıkış (Έξοδος) adlı romanı yayınlandı. Savaş sonrasında Acropolis (Aκρόπολη) gazetesinde köşe yazıları yazmaya başladı. 1950-1952 yılları arasında Ulusal Tiyatro yönetim kurulu sekreteri ve yönetmen direktörü olarak çalıştı. 1950'de "Onikiler Grubu” kurucu üyesi oldu (foto.12) ve (foto.13). 1954-1966 yılları arasında Ulusal Yayıncılık Vakfı üyeliği yaptı. 1957 yılında akademisyen seçildiğinde Yunanistan Bankası'ndan ayrıldı. 1963-1966 yılları arasında Selanik Film Festivali başkanlığı, 1966-1970 yılları arasında ise Helenik Amerikan Birliği yönetim kurulu başkan yardımcılığı yaptı.

(foto.12)  "30'lar kuşağı"nın temsilcileri. (Ilias Venezis üst sıra soldan ikinci) 
(fotoğraf: Angelos Katakouzinos)

(foto.13) 30'lar Kuşağı: Petsalis, Politis ve Venezis aynı karede.
(kaynak: elia.org.gr)

Yine aynı tiyatroda, 1964-1967 yılları arasında da idari direktör ve sanat komitesi başkanlığı yaptı. 

Uzun süren hastalığı ardından, 3 Ağustos 1973'te tedavi gördüğü Atina'da "gırtlak kanseri"nden öldü. Memleketi olan Ayvalık'ın komşusu Midilli Adası'ndaki Molyvos'a mezarlığına gömüldü. Mezarında vasiyeti üzerine adı yerine tek bir sözcük yazıldı: HUZUR (ΓΑΛΗΝΗ :: GALINI) (Köksal,2023.b) (foto.14) 

(foto.14) Ilias Mellos Venezis'in mezarı.
(kaynak: Naki Özkan,2022)

Kızları Anna Venezi Kosmetou, Venezis'in tüm arşivinı 2010 yılında The American School of Classical Studies at Athens (ASCSA)'a bağışlandı (foto.15) ve  (foto.16).

(foto.15) Anna Venezi Kosmetou'num 2010 yılında The American
School of Classical Studies at Athens (ASCSA)'a bağışlandığı 
Venezis arşivinin açılış günü.
(kaynak: asca.edu.gr)

(foto.16) Venezis'in torunu ve onun kızı .
(kaynak: asca.edu.gr)

Ilias, "liberal" bir dünya görüşüne sahipti. Hıristiyan Ortodoks inancı taşırdı. Bir ara "Tanrı'ya bana böyle bir yaşam yaşamamış olsaydım yapıtım da başka türlü olacaktı" demişti (Milas,1998:14). Romanlar, kısa öyküler, seyahatnameler ve kronikler yazdı; bunların çoğu Avrupa dillerinin çoğuna çevrildi.

BİBLİYOGRAFİSİ

1928

Ο Μανώλης Λέκας και άλλα διηγήματα

Manolis Lekas ​​ve diğer kısa öyküler

Atina: [yay. y.], ? cm, s.142.

?

öykü.

1931

Το Νούμερο 31328

Numara 31328

Mdilli: [yay. y.], ? cm, s.242.

bu baskı 2.000 adet basıldı.

roman.

1939

Γαλήνη

Huzur

Atina: Pirsos (Πυρσός), 13.5 x 19.0 cm, s.138.

?

roman.

1940 yılında Devlet Edebiyat Ödülü ve Atina Akademisi Ödülü aldı.

1941

Αιγαίο Διηγήματα Σχέδια Γιώργος Βακαλό

Ege öyküleri Giorgos Vakalo'nun çizimleri ile

Atina: Pirsos (Πυρσός), 15.0 x 19.5 cm, s.176.

?

öykü.

1943

Αιολική Γη

Eolya toprağı

Atina: Alfa (Αλφα), 14.0 x 18.5 cm, s.276.

bu baskı 3.500+400 adet basıldı.

roman.

1944

Άνεμοι: Διηγήματα

Rüzgârlar: Kısa öyküler

Atina: Alfa (Αλφα), 13.0 x 18.0 cm, s.159.

bu baskı 800 adet basıldı.

öykü.

1946

Ωρα πολέμου

Savaş saati

Atina: Oi Filoi Tou Vivliou (Οι Φιλοι Του Βιβλιου), ? cm, s.256.

?

öykü.

1946
Μπλοκ C

C Blok

Atina: Oi Filoi Tou Vivliou (Οι Φιλοι Του Βιβλιου), ? cm, s.167.

bu baskı 2.000 adet basıldı.

tiyatro senaryosu.

1950

Έξοδος: Χρονικό της Κατοχής

Çıkış: mesleğin günlüğü

Atina: Alfa (Αλφα), 15.0 x 22.0 cm, s.259+3.

?

roman.

1950

Φθινόπωρο στην Ιταλία

İtalya'da sonbahar

Atina: Alfa (Αλφα), 15.0 x 21.0 cm, s.154.

?

gezi yazısı

1954
Οι νικημένοι

Yenilenler

Atina: Estia (Εστία), 12.0 x 17.0 cm, s.176.

?

öykü.

1956
Αμερικανική γη

Amerika toprağı

Atina: Estia (Εστία), 16.0 x 24.0 cm, s.277.

?

gezi yazısı

1956
Ωκεανός

Okyanus

Atina: Estia (Εστία), ? cm, s.277.

bu baskısı 4.100 adet basıldı.

roman.

1962

Αργοναύτες

Argonatlar

Atina: Estia (Εστία), 17.0 x 25.0 cm, s.232.

?

?

1969

Αρχιπέλαγος

Takımadalar 

Atina: Estia (Εστία), ?  x 18.0 cm, s.207.

?

öykü.

1972

Εφταλού

Eftalou

Atina: Estia (Εστία), 12.0 x 17.0 cm, s.202.

?

öykü

1973

Περιηγήσεις

Geziler

Atina: Estia (Εστία), 12.0 x 17.0 cm, s.326.

?

gezi yazıları.

1973

Στις ελληνικές θάλασσες: Μυθιστορία του Ιονίου και του Αιγαίου

Yunan denizlerinde: İyonya ve Ege'nin hikayesi

Atina: Estia (Εστία), 13.0 x 18.0 cm, s.286.

bu kitabın baskısı ölümüne denk geldiği için ertelendi.

roman.

1974

Bu roman, yazarın ölümünden sonra üzerinde "Matbaa için" yazan bir zarfın içinde bulundu ve bir yıl sonra yayımlandı.

Venezis şöyle yazıyordu: "Bu kitabın metinleri ilk olarak, 1972'de Küçük Asya felaketinin elli yılı için çıkan To Vima gazetesinde yayımlandı. Ergenlik yıllarımda kendimi o felaketin ateşli bölgesinde bulmam kaderimde vardı. Hayatım, bir yazar olarak kaderimi de belirleyen bu olaylarla bağlantılıydı: Ana kitaplarım, Küçük Asya'nın dramına dair bir tarih ve övgü haline geldi. O zamandan beri yarım asır. suskunluğun sınırında yeniden o döneme başvurmayı, yaşadıklarımı, tarih olanı anlatmayı, bilinmeyen ya da unutulmuş eylemleri aramayı görevim saydım. Niyetim çocuklarımız adına tanıklık yapmaktı. Bu çağ kimi için artık efsane...

---

DİPNOTLAR

[1] Ayvalık eğitim kurumları, Ioannes Demetrakellis-Oikonomos'un da katkısıyla, geleneksel Helen sistemine bağlı idiler. Bu sistemde temel eğitim üç biçimde verilmekteydi: Demotik (temel), Hellenik ve Gimnasya. Demotik eğitim 6, Hellenic eğitim 3 ve Gimnasya ise 4 yıl sürerdi. Kızlarda göz yumulsa da ilk öğretim her çocuk için zorunluydu ve öğrencinin temel eğitimdeki tüm dersleri alması gerekmekteydi. Çocuk 6 yaşında temel eğitime kabul edilirdi. İlk üç yılında; Antik ve modern Helence okuma-yazma, matematik, Helen tarihi, temel coğrafya, resim ve müzik ile kız çocukları için biçki-dikiş dersleri verilirdi. Beşinci ve altıncı sınıfta modern tarih, geometri, botanik ve coğrafya dersleri verilirdi. Haftada 3 saat jimnastik dersi olur, bu derslerde uzun yürüyüşler yapılır ve yüzülürdü.

[2] 1920 yılında, "Lelos Mellos" imzasıyla İzmir'de yayımlanan Nea Zoi (Νέα Ζωή) edebiyat dergisi ile çalışmaya başlayan Ilias Venezis şu şiir ve kısa öykülerini yayımladı:

    - Δάκρυνες ιστορίες (Gözyaşı hikayeleri),

    - Ήταν τρελλή (Çılgındı),

    - Ανδρομέδη (Andromeda),

    - Μυσταγωγία (Mistagoji),

    - Βιολινίστρας (Kemancı),

    - Μπετόβεν (Beethoven),

    - Νύχτα εξωτική (Egzotik gece)

[3] 1922 başlarında İstanbul'da yayın yapan Logos (Λόγος) dergisinde, Τα ιστορικά της σπηλιάς του Leo Carampo όπως τα σύνταξε ο Εσπανιόλος ποιητής Don Mellovanas ο σπανός (İspanyol Şair Nadir Don Mellovanas'ın Derlediği Leo Carampo Mağarasının Tarihleri) adlı şiir yayımlandı.

[4] Ilias burada geçen günlerini, Şubat 1924'te Stratis Mirivilis (Στράτης Μυριβήλης) tarafından haftalık olarak çıkartılan ve Midilli'de basılan Kambala () dergisinde “Numara: 31328” (Το Νούμερο 31328) adıyla yayınladı. 1978 yılında da Nikos Kounduros (Νίκος Κούνδουρος), senaryosu kendisi, Stratis Karras (Στρατής Καρράς) ve Ilias Venezis'in kitabından yararlanılarak yazılan “1922” adıyla film yaptı. [ http://www.imdb.com/title/tt0079643/ ]

[3] Pélos (Pelopídas) Katsélis, 1907'de Nazilli ilçesinde doğdu. Atina Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde ve Tiyatro Okulu'nda okudu. Öğrenciyken gençlik dergilerinde yazılar yayınladı ve daha sonra çeşitli dergilerde eleştirmen ve köşe yazarı olarak çalıştı. Oyunculuğa henüz öğrenciyken ve Drama Öğrenci Kulübü'nün kurucu üyesi olarak adım attı. Tiyatro çalışmalarını Avusturya ve Almanya'da sürdürdü. 19 Ağustos 1981'de öldü.

---

KAYNAKÇA

----, -. (202x).

    Βενέζης, Ηλίας

    son erişim tarihi: 15.12.2023

----, -. (2013).

    Novelist Elias Venezis Remembered, 10.4.2013,

    son erişim tarihi: 15.12.2023

Aker A. (2013),

    31328 NUMARA - İlias Venezis

    son erişim tarihi: 15.12.2023

Köksal, H.K. (2015).

    KOMŞUM VENEZİS...

    son erişim tarihi: 15.12.2023

Köksal, H.K. (2023.a).

    ILIAS VENEZI'nin MOLYVOS'DAKİ MEZAR YERİ ARAŞTIRMASI

    son erişim tarihi: 15.12.2023

Köksal, H.K. (2023.b).

    AYVALIKLI SANATÇILAR VIII: Agapi Mellos Molyviati (Αγάπη Μέλλος Μολυβιάτη)

    son erişim tarihi: 15.12.2023

Milas, H. (1998).

    Ayvalık ve Venezis: Yunan edebiyatında Türk imajı, İstanbul: İletişim Yayınları.

Molivyatis, A. (2005).

    On günün günlüğü, (çev.) Kosta Sarıoğlu, İstanbul: Albatros Yayıncılık.

Pantazopoulos, G. (2021).

    Η κόρη του μεγάλου Έλληνα συγγραφέα Ηλία Βενέζη, μιλά στο LIFO.gr, 3.8.2021

    son erişim tarihi: 15.12.2023

Soloup; Nikolopoulos, A. (2016).

    Aivali – Dört Yazar Üç Kuşak İki Yaka Bir Ayvalık, (çev.) Hasan Özgür Tuna, İstanbul: İstos.     

Venezis, I. (2007).

    Numero 31328 amele taburu, (çev.) Evdokia Veriopulu, İstanbul: Belge Yayınları.

Venezis, I. (2008).

    Ege hikayeleri, (çev.) Üner Eyüboğlu, İstanbul: Belge Yayınları.

Venezis, I. (2009).

    Uçurtmalar: Anna'nın kitabı, (çev.) Üner Eyüboğlu, İstanbul: Belge Yayınları.

Venezis, I. (2013).

    Eolya toprağı, (çev.) Burcu Yamansavaşçılar, İstanbul: Belge Yayınları.