Konstantinos Tombras etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
Konstantinos Tombras etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

4 Mayıs 2015 Pazartesi

AYVALIK BASIMEVİ'nin KURULMASI ve GELİŞİMİ

Ayvalık Rum-Ortodoks toplumunun bir matbaaya ihtiyaç duyması ve kurup geliştirmesi, kentte süren aydınlanma hareketinin doğal bir sonucu olarak ele alınmalıdır. Ayvalık Akademisi'nin kurulması ve modern Yunan aydınlanma hareketini oluşturan öncü kadroların kente gelerek, eğitim kurumlarında ders vermeye başlamaları sonucunda, basılı yayına olan ihtiyaç da giderek arttı.

1816 (1817) yılında, Firmin Didot'nun Ayvalık'ı ziyaret etmesi ile Ayvalık matbaasının oluşumu süreci de başlamış oldu [1]. Ondan, birkaç Akademi öğrencisine matbaacılık öğretmesi istendi. Alınan olumlu yanıt üzerine de Konstantinos Tombras [2] ile Konstantinos Dimidis Paris'e gönderildi.

Yaklaşık iki yıl süren eğitimin sonunda Tombras; dizgicilik, hurufat dökümü, sayfa matrislerinin imalatı, kullanımı ve bakımı konularında yetkinleşirken Dimidis ise, baskı makineleri ve düzeneklerinin imalatı alanında bilgi edindi. Tombras ve Dimidis'in Paris'deki masraflarının büyük bölümünü, Tombras'ın babası karşıladı ama Ayvalık'lı Emmanuel Saltellis'den de para yardımı alındığını gösteren bazı mektuplar bulunmakta [3].

Tombras'ın 1818 yılında, kendisinin yaptığı Yunan harfli
hurufat takımı ile basarak Emmanuel Saltellis'e
yolladığı ilk mektup, Atina Ulusal Kütüphanesi, no.442,
(kaynak: www.ehw.gr/)
Tombras ve Dimidis'i kısa bir süre sonra Paris'de, Adamantios Korais [4] merkezinde gelişen ve Yunan milliyetçilerince oluşturulmuş diasporanın içine girdiler. İki yıl sonra Ayvalık'a döndüklerinde Tombras, matbaa için gerekli olan tüm ekipmanları da yanında getirdi. 1819 yılına gelindiğinde, Ayvalık'ta, Yunan harfleriyle matbaacılık yapılmaya artık başlanabilecekti. İşe başlama finansmanı için Akademiden Grigorios Saraphis, Chatzi Paraskevas Saltellis'i devreye sokarak, oğullarından 40.000 kuruşluk bir mali destek aldı [5].





Matbaa 1819 yılında Yetimlerin Aziz Meryem'i Kilisesi avlusundaki bir binada Tombras'ın yönetiminde açıldı. Bir süre sonra yeni binasına geçti ve Akademinin bir parçası haline geldi. 1821 Ayvalık isyanı ardından gelişen olaylar ve kentin yıkımına kadar da aynı binada hizmet verdi.

Matbaada ilk basılan eser, D.Kydonieus'un bir yazısıydı ve Ambrosius Didot'nun dizelerinden oluşan bir önsöz (methiye) eklenerek yayınlandı. Tombras'ın matbaası değişik konularda hazırlanmış toplam yedi kitap bastı. İlk basılan kitaplar, Saraphis'in iki ciltlik Yunanca Gramer'i [6] ve Jean-Nicolas Bouilly'nin “Conceils à ma fille” (Kızıma Öğütler) adlı eserinin Yunanca tercümesiydi [7].

Matbaa'daki makine buna çok yakın olmalıydı.
1830'larda Venedik'te kullanılan bir baskı makinesi.
 (kaynak:http://argolikivivliothiki.gr/)
Tombras geçen iki yıl boyunca, yeğenleri Anastasios Nikolaides ve Ioannis Tombras'a da matbaacılık sanatını öğretti. Bu süre boyunca son derece özenli bir çaba ile ortaya çıkartılan yedi kitap basıldı.

1821 Ayvalık isyanı ile başlayan olaylar sırasında Tombras, Nikolaides ile birlikte tüm makine ve aparatları parçalara ayırıp paketlediler. Amaçları, matbaayı Moschonisia (Alibey / Cunda Adası)'ya götürmek ve oradan da bölgede çok büyük etkinlikler gösteren Yunan deniz komutanı Andreas Miaoulis (Ανδρέας Μιαούλης) tarafından gönderilecek bir gemi ile kaçırmaktı.

Ancak Miaoulis'in gecikmesi sonucunda, çabaları karşılıksız kaldı ve makineler 3 Haziran 1821 tarihinde binayla birlikte yok edildi. Bir süre Moschonisia'da saklanan Tombras, yeğenleri ile birlikte oradan Psara adasına kaçtı.


------
DİPNOTLAR
1 Matbaacı bir aile olan Didot'ların üçüncü kuşağından olan Firmin Didot 14 Nisan 1764'de doğdu ve 24 Nisan 1836 tarihinde öldü. Babası François-Ambroise Didot'dur. Firman Didot, büyük olasılıkla Levant şirketinin sunduğu olanaklarla yaptığı bir Doğu Avrupa gezisi kapsamında Ayvalık'a da geldi. NOTES D'UN VOVAGE FAIT DANS LE LEVANT EN 1816 ET 1817 (Paris, 1821) adlı kitabında bu seyahati kapsamlı olarak anlatmıştır.

2 Konstantinos Tombras (Κωνσταντίνος Τόμπρας), 1800'lerin sonunda ya da 1900'lerin hemen başında Ayvalık'ta doğdu. Akademide okudu. Yunan aydınlanma hareketinin en önemli bileşeni olan matbaacılık konusunda büyük çabalar gösterdi. 

3 Tombras, Emmanuel Saltellis'e yolladığı bir mektubun giriş bölümünde: “Buradaki çalışmalarım hakkında bilgi istemişsiniz. Yaptığım baskılardan (işlerden) bir örnek yolluyorum size...” diye yazmakta ve yine aynı kaynağa göre Tombras'a yanıt olarak yolladığı mektubunda Saltellis: “... Bu mükemmelliklerinizden (işlerinizden) daha yüksek bir övgü bulamıyorum. Bu yaptıklarınız gösteriyor ki, Cydoniae'nın bilge öğretmenlerinden çok iyi ölçüde yararlanmışsınız. ...” diye övgüsünü yazmaktadır. Skiadas N., Α΄ Χρονικό της Ελληνικής Τυπογραφίας (Chronicle of Greek Typography), (Atina, 1976) sf.197

Yine bu tezi güçlendiren bir diğer kanıt ise, 1819'da açılan matbaanın finansmanı Saltellis ailesince karşılanmıştır. bkz. Ακαδημία Κυδωνιών/ AYVALIK AKADEMİSİ 

4 Adamantios Korais (Αδαμάντιος Κοραής), 27 Nisan 1748'de İzmir'de doğdu ve 6 Nisan 1833 tarihinde Paris'de öldü. Eski Yunan kültürünün canlandırılmasını savunarak, Yunan bağımsızlık mücadelesinin düşünsel temellerinin hazırlanmasında önemli bir rol oynadı.

5 Bu “40.000 kuruş” meselesi irdelenmesi gereken bir bilgi olduğu kanaatindeyim. Zira bir önceki blogumda yararlandığım Serap TOPRAK'ın tezinde, akademi binası olabilecek bir eğitim binasının “7.000 kuruşa” mal olduğu bilgisi vardı. O zaman bu 40.000 kuruş bilgisi oldukça yüksek bir kaynak anlamına gelmekte. O zaman, ya bu fonun içinden “örtülü olarak” okulun başka gereksinimleri karşılandı ya da bina yapımı dışında kalan harcamalar, matbaa makinesi yerel olanaklarla yapılamadığı için yurt dışından çok pahalıya satın alındı. Ayrıca iki harcama arasında 19 yıl olduğu düşünülürse, Osmanlı devletinde ciddi bir enflasyon yaşanmış da olabilir. Bu konuda derinlemesine bir araştırma yapamadığım için, okur bu 40.000 kuruşa “şüpheyle” yaklaşmalı. 

6 Ελληνική Γραμματική, orijinali Yunanistan Parlamentosu'nun Megaron Kütüphanesi'nde DYO 1820 LFA numara ile kayıtlıdır.

7 Συμβουλαί προς την θυγατέρα μου Yunanca kitap adıyla yayınlandı. Kitabın orijinali Yunanistan Parlamentosu, Megaron Kütüphanesi'nde DYO 1820 SYM numara ile kayıtlıdır.