 |
| DAB. 5 Kasım 1923 tarih ve 206-406-8 sayılı belgenin 1. sayfası. (kaynak: Devlet Arşivleri Başkanlığı) |
 |
| İstanbul BB tarafından geçen sene çıkartılan ve değişik yazarların makalelerinden oluşan "100. yılında Mübadele" kitabı. |
s. 123 Ekim 1923Dr. Adnan Bey Hazretleri,Dışişleri Temsilcisi,Türkiye Büyük Millet Meclisi Bakanı.Babıali, İstanbul.Bayım:-Müslümanların Midilli'den 13 Ekim [1923]'de başlayan ve 19 Ekim 1923'de sona eren tahliyeyi anlatan bir raporu size sunuyoruz. Tahliye edilen toplam Müslüman sayısı 7.024 [kişidir ve] 1.820 baş hayvandır. [Bu hayvanların dökümü] şöyledir:
602 - Katır ve at,74 - Sığır,-87 - Eşek,921 - Koyun,136 - Keçi.
Tahliye, herhangi bir düzensizlik veya herhangi bir nahoş sonuç doğurmadan tamamlandı. Hem Atina hem de Midilli'deki Yunan Hükümeti yetkilileri ve Ayvalık ve Ali-Bey'deki Türk Yetkilileri, Near East Relief temsilcilerine bu çalışmada mükemmel işbirliği gösterdi.
Bay Crutcher, Bay Swanson, Bay Adams ve Kudret Şevket Bey 5 Ekim'de İstanbul'dan Midilli'ye geldiler. Bay Davidson, Bay Anagnostopoulos, Bay Michaelidis ve Bay Pandolidis ile birlikte 7 Ekim'de Atina'dan Midilli'ye vardılar. Müftü, Türk Heyeti ve Near East Relief temsilcileriyle yapılan görüşmelerden sonra Müslümanlara tahliyeye hazırlanmaları için bir hafta süre verilmesine karar verildi. Bu istek müftü tarafından istendi ve kabul edildi. Bu arada, Vali Vekili Bay Bacapoulos ve Liman Kaptanı Bay Cracas, adanın tamamına tahliyeyle ilgili kesin emirler verdiler. Vali Vekili ve Limanın Kaptanı Davidson, Hükümetin emirlerinin gerektiği gibi anlaşıldığından ve yerine getirildiğinden emin olmak için güney ve kuzey limanlarını ve birkaç Müslüman köyünü ziyaret etti. Ayrıca çeşitli köylerdeki Hocalar, Türk Komiteler ve diğer Müslümanlarla da görüştüler. Bu arada Bay Crutcher, boşaltma düzenlemelerinin yolunda olduğundan emin olmak için Ayvalık'ı ziyaret etti. Vali Vekili tarafından verilen emirler, önce Near East Relief temsilcileri tarafından görüşülüp onaylandı. Ayrıca bu emirler tüm yerel gazetelerde yayınlandı ve halka açık yerlere asıldı. Müslümanların tahliyesine ilişkin Valilik tarafından verilen bu talimatname şöyledir:
s. 2
1- Tüm Müslümanlar, 11 Ekim perşembe gecesine kadar Adadan ayrılmalı ve aşağıda belirtilen gemiye biniş limanlarında olmalıdır.
* Molyvo, Sıgrı,Çamur liman, Perama,Midilli, Apothike,
2- Müslümanların sığır ve çiftlik hayvanları da dahil olmak üzere tüm taşınır mallarını yanlarına almalarına veya satmalarına izin verilecektir.3- Pasaport formaliteleri aranmayacaktır.4- Her türlü vergiden muaf tutulmuşlardır.5- Küçük suçlar işlemiş tüm Müslüman mahkumlar da tahliyeye dahil edilecektir.6- Gümrük formaliteleri uygulanmayacaktır.7-Müslümanların iskeleden tekneye gidişlerini sağlayan kayık taşıması için ücret alınmayacaktır.8-Taşıma ücreti ödeyemeyecek tüm Müslümanlar, evlerinden limanlara kadar ücretsiz taşınacaktır.9-Mahsulleri hala tarlada olan Müslümanların ürünü toplayıp satmalarına izin verilmez, ancak mahsulü zaten hasat edilmiş ve ambarlarda depolanmışsa, satış veya nakliyeye izin verilir.10- Mülk sahiplerinin mülklerini satmalarına veya kiralamalarına izin verilmez.11-Altın dışında arama yapılamaz. El konulacak altın yoktur. Aramanın suç oluşturmayacak şekilde ve mümkün olduğu kadar yumuşak ve hukuka uygun olarak yapılması [sağlanacaktır].12- Ailece kullanılmak üzere yurt dışına çıkarılacak zeytinyağından vergi alınmayacaktır.13-*** Jandarma kuvvetleri, limanlara giderken ve varışlarından sonra Müslümanlara yeterli koruma sağlayacak şekilde artırılacaktır.
--* Bu limanlar Müftü ve heyeti tarafından kararlaştırıldı.*** Muhtelif bölgelerin Jandarma Başkomutanları, Vali Vekili tarafından, yukarıdaki emirlerin gerektiği gibi yerine getirilmesinden şahsen sorumlu tutulacakları ve herhangi bir araba ve diğer ulaşım türlerinde aşırı ücret alınmamasına özellikle dikkat edecekleri konusunda uyarıldı.
s. 3
14- Midilli'den Ayvalık'a hiçbir ulaşım ücreti olmayacaktır.
Bu talimatlar Müftüye ve Heyetine sunulmuş ve onlar tarafından yazılı olarak onaylanmıştır.
Gemilerin gelişine ve American Near East Relief temsilcilerinin, Midilli veya İstanbul'dan ayrılmasına kadar, orada bulunma iddiasında olan Müslüman ve Rumların başvurularının kabul edildiği ve iddialarının dikkatle değerlendirildiği bir ofis tuttu. Şikayetlerin sayısı azdı ve hemen hemen her durum için derhal ve tatmin edici bir şekilde incelendi. Neredeyse her durumda, farklılıklar Lozan Antlaşması'nın bazı yorumlarından kaynaklanıyordu ve Yunan yetkililerin ayrılan Müslümanlara bir engel koyma arzusundan değillerdi.
Müftünün yazılı talebi üzerine, dileyen her Müslümana, özel olarak ayarlanacak teknelerle Ayvalık'a gitme izni verildi. * 304 Müslüman, Yunan Hükümeti gemilerinin gelmesinden önce bu fırsattan yararlandı, bundan sonra, gemiye binme ve gemiden inme sorunlarını önlemek için özel ulaşıma daha fazla izin verilmedi. Müslümanların özel teknelerle ayrılabilecekleri koşulları açıkça anladığından emin olmak için, American Near East Relief temsilcileri, nakliye ücretini belirten listeleri gemi acentelerinin ofisleri dışına astırdılar ve ayrıca Yunan Hükümeti'nin, isteyen herkese ücretsiz ulaşım sağlayacağını da belirttiler.
11 Ekim gecesi Ayvalık Kaymakamından, erzak yüklü bir Askeri geminin gelmekte olduğu ve bu nedenle söz verilen, pazartesiden önce bu gemileri Midilli'den boşaltmak için ve gelen Müslümanların karaya çıkarılması için hazır olmayacağı ve bunun imkansız olacağı haberini aldı. Ancak gemiler Ayvalık'a varana kadar boşaltma zorluğunun aşılacağı ümidiyle gemiye binme hazırlıkları devam etti ve bu da oldu.
İlk tekne "Toyas", 12 Ekim'de saat 3'te Midilli'ye geldi ve biniş limanlarından biri olan Molyvo'ya boşaltma gününde saat 10'da yola çıktı. Diğer iki tekne, "Leros" ve "Janetta" ertesi gün Midilli'ye geldi ve her biri yukarıda belirtilen gemiye binme limanlarından birine atandı. Midilli Adası'ndan ayrılan ve Ayvalık'a varan ilk gemiye Near East Relief Genel Müdürü Bay H.C. Jacquith ve Bay James Crutcher eşlik etti. Bay Crutcher Midilli'ye döndükten sonra bu gemide kaldı ve Bay Jacquith ise Atina'ya doğru yola çıktı.
--* Bu kişiler transfer edilenler listesine dahil edildiler.
s. 4
Her tekneye Near East Relief'in bir Amerikan Temsilcisi eşlik etti. Near East Relief temsilcisi, Müftü temsilcisi ve Vali Vekili temsilcisinden oluşan bir Komite her limanın yüklenmesine yardım ettiler. Kudret Şevket Bey, buradaki çalışmalara yardımcı olmak için Ayvalık'ta görev yaptı.
Müslümanların bir kısmının Midilli'den ayrılışları sırasında, bazı kadınların gümrük makamlarının karara kadar elinde tuttuğu, tedavülde olmayan, süs olarak kullanılan oldukça fazla eski Türk altını vardı. Near East Relief temsilcileri, Vali Vekili ile konuyu hemen görüştü ve bu süslerin sahiplerine iade edilmesi için izin aldı. Bu esnada sahipleri Ayvalık'a gitmiş olduğundan, bu ziynet eşyaları Bay Crutcher ve Kudret Bey tarafından devralınarak ve Kaymakam ve Belediye Başkanı huzurunda makbuzları imzalanarak hak sahiplerine iade edilmiştir ve bunların belgesi Midilli Gümrük Müdürü dosyalarındadır. Bahsedilen olay, Midilli'den ilk ayrılan Müslümanlar arasında yaşandı. Diğerlerinin tahliyesi sırasında böyle bir olay yaşanmadı; aslında, bundan sonraki tüm aramalardan feragat edildi. Yunan Hükümeti'nin, ayrılan Müslümanlara karşı gösterdiği iyi niyetin somut bir örneğini vermek için, bir adamın Ayvalık'a 200 parçadan fazla bagaj götürdüğünü, bir diğerinin 200 koyununu taşıdığını ve iki adamın da yanlarında fazladan 800.000 drahmi götürdüğünü belirtmeliyiz.
Gemiye biniş sırasında, Midilli Vali Vekili, tüm limanlarda, Müslümanlara göz kulak olunması ve daha sonra gemiye binmeden hemen önce gemiyi ziyaret edip muayene etmesi, aşı olmamışların gemide bulaşıcı hastalık taşıyıp taşımadığını veya gemide herhangi bir bulaşıcı hastalık olup olmadığını kontrol etmesi için bir doktor bulundurdu.
Bu gemiler Ayvalık'a varır varmaz, Kaymakam ve sıhhiye doktoru, yolcuların, bagajlarının ve hayvanlarının gemiden indirilmesini ayarladı. Doktor, gemiden inerken Müslümanlara aşı yaptı. Kaymakam, Near East Relief temsilcilerine tüm düzenlemelerin yapıldığını ve Müslümanları barındıracak evlerin mevcut olduğunu bildirdi - çeşitli kişiler Midilli'den tüm Müslümanlar gelene kadar evlere dağıtılmadan önce bekletileceğini düşündü. Bu arada halk çoktan gelmiş ve ortamın sakinleşmesini beklerken çeşitli okul binalarına ve kışlalara geçici olarak yerleştirilmişti, Ayvalık mahalli idaresi de fakir insanlara ekmek dağıtıyordu.
Müftü ve heyetini ve ailelerini Midilli'den Ayvalık'a taşıyan S.S. "Toyas"ın son yolculuğunda, Midilli makamları tarafından alıkonulan altı (6) Müslüman mahkûm bulunmaktaydı, bunların adları ve suçları şöyledir:
Adı... Tutuklanması... Suçlama...
Hüseyin Hasan Daniano, 30/9/23 Hırsızlık-
s. 5
Adı... Tutuklanması... Suçlama...Habil Hasan Damiano, 30/9/23 Hayvan çalmak,Habil Hasan Damiano, 30/9/23 Hayvan çalmak,Mustafa oğlu Necati 5/9/23 Cinayet,Binaz oğlu Beke, “ “Hacı Osman İsmail Ahmed,” “
İsmail Hasan Kardare, “ “
Bu mahkumlar, bir Yunan subayı ve iki Yunan askeri tarafından Ayvalık'a kadar eşlik edildi ve SS "Toyas" ile Ayvalık'daki Jandarma Komutanına teslim edildi.
Geçen yıl tahliye sırasında İzmir'den Midilli'ye getirilen yirmi kadar Müslüman kızın ahlaksız amaçlarla Midilli'de tutulduğu, gemiye biniş sırasında Yakın Doğu Yardım Komitesi'nin dikkatine sunuldu.
Bunu hemen Vali ile görüştük ve bu kızların hepsini Near East Relief temsilcileri, Müftü ve Türk Heyeti'nin iki üyesinin önüne çıkardık. Bu kızlar bu Komitenin önüne çıkarıldığında, hepsi ağlıyor ve Ayvalık'a veya Türkiye'nin başka bir yerine gönderilmemeleri için yalvarıyorlardı. Kızlara ayrılmalarına izin verildiği konusunda tam olarak bilgi verildi, ancak kalmalarına izin verilmesi için yalvardılar. Bu [istekleri], hem Müftü ve Heyeti hem de Near East Relief temsilcileri tarafından kabul edildi.
Gemiye binilen her limanda, Yunanlılar ile ayrılan Müslümanlar arasındaki dostluk duygusu sergilendi. Bazı kasabalarda Rumlar, ayrılan eski komşularına akşam yemeklerini verdiler ve birçoğu Müslümanlara biniş limanlarına kadar eşlik etti ve orada gözyaşları içinde ayrıldılar.
Hava, yağmur yağan bir gece ve bir gün dışında, yapılacak iş için idealdi.
Near East Relief temsilcileri, Ekselanslarını Midilli Vali Vekili, Liman Kaptanı Bay Bacapoulos, Bay Carcas ve Ekibi tarafından gerçekleştirilen harika işbirliği ve yardım hakkında bilgilendirmek istiyoruz. Bu işbirliği olmasaydı bu tahliye başarılı olamazdı.
Türk Yetkililerinin özellikle Kaymakam, Azmi Bey ve Liman Kaptanı Dr. Seyfeddin'in Ayvalık'ta yaptıkları hizmetlere de dikkatinizi çekmek isteriz. Jandarma Komutanı Talat Bey ve Polis Komutanı ve Ali Bey Valisi ve Ali Bey Limanı Kaptanı Ziya Bey. Gemiden inişin mümkün olduğu kadar hızlı ve sorunsuz olması için ellerinden gelen her şeyi yapan Kaymakam ve Dr. Seyfeddin'e özel bir teşekkür borçluyuz.
Amiral Bristol'ün nezaketle Birleşik Devletler Donanması'na, ait "Simpson" muhribini Midilli'de konuşlandırdı,
s. 6
Kaptan Badt ve subaylarının değerli yardımlarda bulunduğu gemi, Near East Relief üyelerini İstanbul'dan Midilli'ye nakletti ve geri getirdi.
Aşağıdakiler, American Near East Relief'in temsilcileri tarafından alınan mektupların kopyalarıdır:-
Sayı 789Midilli Müftülüğü,Sayın Bay Jacquith,12 Ekim 1923Direktör, Near East Relief,Efendim: Ekselanslarına ve Komite üyelerine, Ayvalık'a nakledilecek olan Midilli Müslümanları adına mükemmel önlemler için teşekkürlerimi sunarım. İstek ve şikayetlerimizi nazik bir şekilde değerlendirdiğiniz için size özellikle teşekkür ederiz. İnsani çalışmalarınızdaki iyi niyet ve ruhunuz için size bir kez daha teşekkür ediyor, kalmanızı rica ediyorum,Saygılarımla,Midilli müftüsü.(İmzalı) ATA,2- Direktör, Near East Relief,16 Ekim.1923-Biz; Yere, Oscopis ve Mesagra'daki Midilli Adası halkı olarak, Midilli'den Ayvalık'a tahliyemiz sırasında bize gösterilen tüm kolaylık, nezaket ve insancıllık için Near East Relief Committee'ye şükran duygularımızı ifade etmekten onur duyuyoruz.On yedi temsilcinin imzası.3- Direktör, Near East Relief,Ayvalık, 19 Ekim 1923-Midilli Müslümanlarını Ayvalık'a nakletmeyi üstlenen Heyetinizden, tüm nezaketiniz için, birçok zorluklara katlanmanız, engelleri kaldırmanız ve halkın tüm taşınır mallarını birlikte almalarını mümkün kılmanızdan dolayı, lütfen tüm insanların memnuniyetini belirtmeme izin verin. Komitenize tüm Midilli Müslümanları adına teşekkür etmeyi görev sayıyorum ve [görevinizde] kalmanız için duacıyım...Saygılarımla,Midilli Müftüsü Ata,Talat, HakkıRıfat, Şükrü,Ahmet,Müslüman Komitesi Üyeleri...4- American Near East Relief,16 Ekim 1923-Beyler: -15 Ekim'de Yorgis Toyass adlı bir Yunan teknesi Sigri'ye ulaştı. Tüm Müslümanları tüm mobavle malları ile hiçbir bedel ödemeden aldıktan sonra güvenli bir şekilde Ali-Bey'e nakletti. Bu nedenle artık teşkilatınıza karşı bir yükümlülük altındayız ve siz ve temsilcilerinizden en içten teşekkürlerimizi kabul etmenizi rica ederiz.Saygılarımızla,Hacı Cemil vekilHasan,Hacı Ali, Müftü,-Müslüman Şurası üyeleri.Mehmet Halil
s. 7
Yukarıdaki anlatım raporu, acil bilginiz için size sunulmuştur. Ekli orijinal mektuplar, fotoğraflar vb. ile birlikte orijinal ve genel rapor, daha sonraki bir tarihte American Near East Relief Genel Direktörü Bay H.C. Jacquith'e [iletilecektir].
Saygılarımızla,
imza
JAMES H CRUTCHER.
Midilli'den Ayvacık'a nakledilen müslümanlar hakkında Amerikan Yakındoğu Yardım Şirketi'nin raporu.
Arslan, Aslı (2019).
Midilli’den Ayvalık’a göç ve Amerikan yakın doğu yardım heyeti’nin faaliyetleri, Tarih Yolunda Bir Ömür "ERGÜN ÖZ AKÇORA ARMAĞANI", c:2, 261-276, İstanbul.
Köksal, Hayri Kaan (2016).
Gümüş perdede bir silüet: Ayvalık, 21 Ekim 2016, cuma, son erişim: 14 Ağustos 2023.
Köksal, Hayri Kaan (2021).
İmal edilmiş tarih: faydalı eserleri yayma derneği yayınları, 19 Temmuz 2021, pazartesi, son erişim: 14 Ağustos 2023.
