Direktör Âli Bey; 1885-1888 yılları arasında Düyûn-ı Umûmiyye’de Vâridât-ı Muhâsebe müfettiş-i umumî görevinde bulunurken, yaptığı seyahatler sırasında gördüklerini, çoğunluğu "mizahi" bir dille "seyahat yazıları" halinde kaleme almış bir Osmanlı edebiyatçısıdır.
Daha sonra, 1896 yılında bu yazılarını "Seyahat Jurnali: İstanbuldan Bağdad ve Hindistana" adıyla İstanbul Rauf Bey Kütüphanesi'nde yayımlamıştır.
Âli Bey; bugün ilk "modern Türkçe seyahat kitabı" olarak değerlendirilen bu eserin giriş bölümünde şöyle yazar: "Bu jurnalin içeriği sadece gözlemlerden oluşmaktadır. Bir meziyeti varsa o da Irak gibi uzak memleketlerin ve özellikle Hindistan şehirlerinden bazılarının buralarca bilinmeyen durumlarına ve âdetlerine dair genel bir fikir vermesinden ibarettir" (Âli Bey,2019:3).
Ayvalık bu Jurnal'e sadece bir kaç satır olarak girmiştir. Ve anlaşılan odur ki Direktör Âli Bey; "Ayvalık'ı beğenmemiş" sadece "ahalisinin tamamının ticaretle uğraşan, refah ve saadet içinde yaşayan adamlar" olmasından "büyük bir memnuniyet" duymuştur (Âli Bey,2019:6).
 |
| Basımı 1896 yılında Rauf Bey Kütüphanesi tarafından yapılan "Seyâhat jurnali" kitabı. (kaynak: H.K.Köksal) |
Eserin ilk baskısının transkribini yapamadım. Bu nedenle sn. Mefharet Kandemir'in çevirisi ile, Türkiye İş Bankası Yayınları'ndan (İstanbul, 2019) çıkan "Günümüz Türkçesiyle Âli Bey Seyahat Jurnali" adlı kitaptaki kısa bölümü aşağıda sunuyorum.
"AYVALIK
Kiraladığım küçük bir vapurla bir aralık Ayvalık kasabasına gittim. Ayvalık karşısında ve Edremit Körfezi'nde Cunda Adası'nın teşkil ettiği boğazın sonunda bulunan bir kaymakamlık merkezidir,
Kasabanın anlatmaya değer bir şeyini göremedim. Fakat ahalisinin tamamının ticaretle uğraşan, refah ve saadet içinde yaşayan adamlar olduğunu büyük bir memnuniyetle gördüm. O gece orada kalıp ertesi gün gayet fena bir havada yine o küçük vapura binip bata çıka Midilli'ye döndüm" (Âli Bey,2019:6).
Kitap ayrıca; 2015 yılında Kudret Savaş'ın editörlüğünde Kitap Dünyası Yayınları tarafından, 2022 yılında Kapı Yayınları tarafından ve yine aynı yıl Cihan Kılıç'ın desenleriyle Büyük Ayı Yayınları tarafından da basıldı.
-------------
DİPNOTLAR[1] 1846 yılında İstanbul'da doğan Âli Bey; Şam, Halep ve Urfa sancağında kapı kethüdâlığı yapan Yûsuf Cemil Efendi'nin oğludur. Arapça, Farsça ve Fransızca’sını geliştirip erken yaşlarda Fransızca konuşup yazabilecek duruma geldiğinden Rüşdiyeyi bitirince, Mektûbî-i Sadr-ı Âlî Odası’nda mülâzım olmuştur. Edebiyatla ilgilenmiş, önceleri Molière'in değişik oyunlarını tercüme etmiştir. 1870'den Teodor Kasap’ın sahibi olduğu Diyojen
gazetesinde mizah yazıları yazmaya başlamıştır.
Aralık 1884’te, Diyarbekir'de Düyûn-ı Umûmiyye’de Vâridât-ı Muhâsebe müfettiş-i umumîsi görevine başlamış, Ocak 1885’te de bulunduğu yerde ikamet ederek Bağdat Vilâyeti Devâir-i Islâhât memuriyetini de yürütmüştür. 1887'de Trabzon valiliği görevinde iken yazdığı, Hazret-i Yûsuf adlı oyunu, Maarif Nezâreti Teftiş ve Muayene Heyeti’nce tenkit edilince, 12 Aralık 1888'de görevden alınmıştır. 17 Eylül 1892’de ise Düyûn-ı Umûmiyye’de tekrar göreve başlamıştır. “Direktör” lakabıyla anılması bu son görevi dolayısıyladır. 1899 yılında ölmüştür (Kahraman,2020).
KAYNAKÇA
Âli Bey (1896).
Seyâhat jurnali : İstanbuldan Bağdad ve Hindistana, Rauf Bey Kütüphanesi, İstanbul.
Âli Bey (2015).
Seyahat jurnali (ed.) Kudret Savaş, Kitap Dünyası Yayınları, İstanbul.
Âli Bey (2019).
Seyahat jurnali (çev.) Mefharet Kandemir, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Âli Bey (2022).
Seyahat jurnali, Kapı Yayınları, İstanbul.
Âli Bey (2022).
Seyahat jurnali (res.) Cihan Kılıç, Büyük Ayı Yayınları, İstanbul.
Kahraman, Alim (2020).
Âli Bey, Direktör (1846-1899) : Tiyatro oyunları ve mizah yazarı, TDV İslâm Ansiklopedisi, (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1.cilt, 77-78.
