 |
| (resim.01) 1900'ler başında Haydarpaşa Mekteb-i Tıbbiye öğrencileri. (kaynak: ekrembugraekinci.com) |
Daha önce doktor Zambakos Paşa'nın 1890'lı yıllardaki "Ayvalık'taki cüzzam mücadelesi" (Köksal.2022.a) ile doktor Şerafettin Mağmumi'nin 1894 Ayvalık anılarını (Köksal.2022.b) yazarken kısmen "sağlık sürecine" de değinmiştim. "L'Indicateur Ottoman" ve ardılı yıllıklardaki Ayvalık "sağlık süreçleri" okumaları da 1885 yılına dayanmaktadır.
1. TIP MESLEĞİ ve DOKTORLUK (Hekimlik)
Osmanlı İmparatorluğu'nda "modern sağlık eğitimi", Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi'nin çabarıyla 14 Mart 1827'de Şehzadebaşı'daki Tulumbacıbaşı Konağı'nda açılan Tıphane-i Amire ve Cerrahhane-i Amire mektepleri ile başlar. Batı’da bilimin son derece ilerlediğini ve Osmanlıların çok geri kaldığını düşünen II. Mahmud, tercüme ile vakit kaybedilemeyeceğini söyleyerek hekimliğin Fransızca okunmasını emretmişti.
Buna karşın 1805 yılında, yine Hekimbaşı Mustafa Behçet Efendi'nin döneminde Rum Tıbbiyesi kurulması için girişimlere başlandığını, Kuruçeşme’de Rumlara ait “fünûn-ı hendese ve sâir maârifin” öğretimi için yapılan binanın tıp okuluna tahsis edildiğini ve başına Dimitraşko Meroz (Δημήτριος Μουρούζη : Dimítrios Mouroúzi) müdür ve nazır tayin edildiğini biliyoruz. Bu okulun 1812’de kapatıldığı tahmin ediliyor (Sarı,2015:124-125).
"L'Indicateur Ottoman"ları incelediğimiz dönem 1881-1922 idi. İncelenen dönem içinde Ayvalık'ta çalışan doktor sayısı 24 dür. Bu doktorların soyadları alfabetik sıraya göre şöyledir:
Apostolaki (G.)Athanassiadis (C.)Athanassiadis (P.)Boyadjioglou (E.)Carteros (G.)Christidès (E.)Chortakis (H.)Damdagnioti (N.)Djouga (M.)Goutta (E.G.)Hadji Angeledi (G.)Ismirlis (N.)Karteros (G.)Kerestedji (G.)Manghelo (C.)Manolakoglou (A.)Paraschos (E.)Philippidès (C.)Saniko (A.)Saltas (N.)Sideroglou (G.)Simos (D.)Stronghilli (G.)Vassiliadis (S.)
İlk "doktorluk" mesleği vurgusu 1885-1886 yılında 6.baskısı yapılan "Indicateur-Oriental annuare-almanach commerce"de karşılaşılmaktadır (resim.02) (Cervati,1886;443).
 |
| (resim.02) "Indicateur-Oriental"in 1885-1886 6. baskısının kapak içi. (kaynak: SALT Araştırma) |
Bu sayıda dört doktor adı verilmektedir: Apostolaki, Goutta, Manghelo ve Saniko. İncelediğimiz "L'Indicateur Ottoman"lara göre doktor Apostolaki (G.) ve Goutta (E.G.) 1885-1922 yılları arasında hizmet vermiştir. Doktor Saniko (A.) 1885-1892 ve Manghelo (C.) ise 1885-1890 arasında hizmet vermişlerdir.
Doktor Athanassiadis kardeşler, Hadji Angeledi, Kerestedji ve Sideroglou adları ile ilk kez 1883 yılında karşılaşmaktayız. Bunlardan doktor Athanassiadis (C.) 1883-1884 ve doktor Athanassiadis (P.) ile doktor Hadji Angeledi (G.) adları ile 1883-1886 yılları basımlarında karşılaşmaktayız.
"L'Indicateur Ottoman"ları incelediğimiz sayılarında doktor Kerestedji (G.) ve Sideroglou (G.) 1883-1922 yılları arasında doktorluk yapmışlardır.
Doktor Simos (D.) 1886-1922 yılları arasında doktorluk yapmıştır.
Doktor Carteros (G.), Chortakis (H.), Damdagnioti (N.), Manolakoglou (A.), Paraschos (E.), Philippidès (C.), Saltas (N.) 1886 yılında çalışmış ve bir yıl sonra Ayvalık'tan ayrılmıştır.
Doktor Ismirlis (N.), Karteros (G.) ve Stronghilli (G.) 1891-1992 arasında çalışmışlardır.
Doktor Boyadjioglou (E.), Djouga (M.) ve Vassiliadis (S.) ise 1909-1922 arasında mesleklerini yapmışlardır.
Doktorların 1881-1922 yılları asında basımı yapılan "Indicateur-Oriental"lere göre etkinliklerini aşağıda görmektesiniz (tablo.01).
 |
| (tablo.01) 1881-1922 arasında etkinlik gösteren doktorların tablosu. (kaynak: SALT Araştırma) |
.: büyütmek için tabloya basınız :.
2. DİŞÇİLİK (Diş hekimliği)
Bu blogda değineceğimiz "dişçilik" mesleği ise, uzun yıllar boyunca görgüye dayanarak yetişen kimseler tarafından yapılmıştı. Diş çekme, apse açma gibi işlemler babadan oğula, ustadan çırağa geçerek tedavi edilmeye çalışılmıştı. Diş hekimliği genel olarak küçük cerrahi ile uğraşan kimselerin, berberlerin ve ebelerin uhdesinde kalmıştı. XIX. yüzyıldan itibaren dişçilik de disiplin altına alınmaya başladı.
1839 yılında Tanzimat fermanı sonrasında devletin düşünce yapısında meydana gelen değişiklik kendisini yeni sağlık sistemi yapılanmasında ve halk sağlığı sorunlarına yönelik çalışmalarda da gösterdi, bu bağlamda dişçilik yapmak için ilgili kişilerden, önceki dönemlere göre daha sistemli bir şekilde, belge istenmeye başlandı. Bu belgeler hastanelerde çalışan dişçilerin yanlarında çalıştırdıkları kimselere verilirdi. Daha sonraları bu belgeyi sağlık müdürlükleri veya mekteb-i tıbbiye-i mülkiyenin cerrahi bölümlerinden tasdik edilmesi şartı koşuldu.
 |
| (resim.03) Dişçi Mektebi olarak kullanılan Menemenli Mustafa Paşa’nın Kadırga meydanındaki ahşap konağı. Yıl 1893-1897arası. (kaynak: dishekimligi.istanbul.edu.tr) |
"L'Indicateur Ottoman"ların incelenen dönem içinde Ayvalık'ta çalışan dişçi (diş hekimi) sayısı 5 dir. Bu dişçilerin soyadları alfabetik sıraya göre şöyledir:
Chronis (G.)Lidorikis (A.)Roubiglou (G.)Rubin (A.)Rubin (P.)
Araştırmamızda, Chronis ve Lidorikis dışında bir yıl mesleki etkinlik gösterdikleri gözlenmiştir. Aynı zamanda en uzun süre çalışan "dişçi" Chronis (G.) 1909-1922 yılları arasında çalışmıştır. "Dişçi" Lidorikis (A.) ise 1909-1914 yılları arasında mesleki etkinlikte bulunmuştur.
Birer yıl mesleki etkilikte bulunan "dişçi" Roubiglou (G.) ile 1896 yılında, kardeş olduğunu (veya baba-oğul) Rubin (A.) ve Rubin (P.) ile de 1914 yılında karşılaşmaktayız.
1914'ün aynı zamanda "dünya savaşının" başlama yılı olduğunu da anımsamak gerekir.
Aşağıda "dişçilerin" adlarını ve etkin oldukları yılları görmektesiniz (tablo.02).
 |
| (tablo.02) 1881-1922 arasında etkinlik gösteren dişçilerin tablosu. (kaynak: SALT Araştırma) |
.: büyütmek için tabloya basınız :.
3. ECZACILIK
Osmanlıda "eczacılık mesleği" de babadan oğula geçen bir iş kolu olarak gelişti. İlk eczane XIX. yüzyılda açıldı. O dönemde ilaçlar, hekim reçetesine göre her bir hasta için özel olarak hazırlanmakta, “müfred ilaçlar” (tek drog içeren ilaçlar) ve “mürekkep ilaçlar” (birden fazla drog içeren ilaçlar) olarak iki grup altında toplanmaktaydı. O dönemde, ilaçların eczanede yapılmaması eczacı için bir ayıp olarak kabul edilmekteydi.
1839 yılında II. Mahmud zamanında, Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane’de bir askeri eczacı sınıfı açılmasıyla, eczacılık öğretimine başlanmış, 1867 yılında bir eczacı sınıfı açılmasıyla da sivil eczacılık öğretimine başlanmıştır. 1840 yılında eczacı okulundan mezun olan Ahmed Mustafa Efendi, Osmanlı İmparatorluğu döneminde İstanbul’da öğrenim görerek “eczacılık diploması” alan ilk eczacıdır (----,2014).
 |
| (resim.04) Osmanlı İmparatorluğu zamanında bir eczane. (kaynak: typos-i.gr) |
Ayvalık'taki eczanelere ilişkin "çok az bilgi" Ahmet Yorulmaz'ın "Ayvalık'ı gezerken" adlı eserinin tüm baskılarında yer almaktadır:
Bir tanesi zamanın hastahanesi içinde olan, ve çoğu şimdiki manifaturacılar çarşısında bulunan 12 eczahanesi vardı Ayvalık'ın. Biri, depoydu, Paris'ten ilâç ithal eder, civardaki ilçelere de gönderirdi (Nikolaki Mandi Ecza Deposu). Bu eczahanelerin en sonraları ünlenmişi Dr. Gouta'nın eczahanesiydi, Niyazi Üke işletti; şimdi bir elbise temizleyicisi var orada.(Yorulmaz:1977:28;1983:41; 1991:40;1994:50;1998:50) [1] (resim.05)
Ancak yaptığımız çalışmada Ahmet Yorulmaz'ın andığı adlar ile karşılaşılmamıştır.
"L'Indicateur Ottoman"ların incelenen dönem içinde Ayvalık'ta çalışan eczacı sayısı 15 dir. Bu eczacıların soyadları alfabetik sıraya göre şöyledir:
Aynı eserin 7, 8, 9 ve 10. baskılarında "dipnot numarası ve kısmen metin" değişmiştir:
---
Baïris (L.)
Chiotopoulo (E.)
Depasta (N.)
Hiotopoulos
Kyriacopoulos (D.)
Mandjounis (P.)
Matzouni (P.)
Pappadopoulos (G.)
Parasko (G.)
Piménidès (N.)
Samardji (E.)
Sardelis (G.)
Stronghylis (C.)
Triandafilidès (I.)
Zafireli (Z.)
Araştırmamızda eczacı Pappadopoulos (G.) en uzun süre çalışan eczacı olduğu anlaşılmaktadır. "L'Indicateur Ottoman" 1881-1922 yılları arasında basımı yapılan sayıları üzerinde yapılan araştırmaya göre, Pappadopoulos'un 1893-1922 yılları arasında mesleğini sürdürmüştür.
Anılan bu araştırmaya göre en eski eczacnın Parasko (G.) olduğu anlaşılmaktadır. Parasko'nun eczanesi 1885-1894 yılları arasında açık olduğu sanılmaktadır.
Eczacı Depasta (N.), 1893-1912 yılları arasında mesleğini uygulamıştır.
Eczacı Mandjounis (P.) ve eczacı Zafireli (Z.) 1909-1922 arasında çalışmıştır.
Araştırmada; eczacı Hiotopoulos 1891-1894, eczacı Triandafilidès (I.) 1889-1896, eczacı Stronghylis (C.) 1909-1912 ve eczacı Kyriacopoulos (D.) 1913-1922 yılları arasında mesleki performans gösterdiği gözlenmiştir.
Yapılan araştırmada: 1896 yılında eczacı Baïris (L.) ve eczacı Chiotopoulo (E.), 1896 yılında eczacı Matzouni (P.), eczacı Piménidès (N.), eczacı Samardji (E.) ile eczacı Sardelis (G.)'in birer yıl eczacı olarak çalıştıkları belirlenmiştir.
Aşağıda "eczacıların" adlarını ve etkin oldukları yılları görmektesiniz (tablo.03).
 |
| (tablo.03) 1881-1922 arasında etkinlik gösteren eczacıların tablosu. (kaynak: SALT Araştırma) |
.: büyütmek için tabloya basınız :.
Bir sonraki bölümde, 1881-1922 yılları arasında Ayvalık'ta mesleki faaliyet gösteren "zeytinci", "sıkımcı", "zeytinyağcı" ve "sabuncuları" ele alacağız.
DİPNOTLAR
[1] Ahmet Yorulmaz'ın "Ayvalık'ı gezerken" adlı eserinin 6. baskısında bu paragraf şöyle geliştirlmiştir:
Bir tanesi zamanın hastahanesi içinde olan ve çoğu şimdiki manifaturacılar (bir adı da Muradiye) çarşısında bulunan 12 eczanesi vardı Ayvalık'ın. Biri depoydu. Paris'ten ilaç ithal eder, civardaki ilçelere de gönderirdi (Nikolaki Mandi, ecza deposu). Bu eczanelerin en ünlüsü Dr. Gouta'nın eczanesiydi, sonraları Niyazi Üke işletti, şimdi de bir elbise temizleyicisi var orada. Osmanlı-Rum döneminde Ayvalık eczacılığı paragrafımızı kapatmadan önce, eczane yapı mimarlığının bir ayrıcalıklısı, yine eczane olarak yaşamını sürdürüyor; içteki düzenlemelere karşın, yine de özelliğini koruyor 23.---23 Talatpaşa Caddesi, sağ kolda, Sefa Caddesi köşesindeki "Tayanç Eczanesi". (Yorulmaz:2000:50)
Aynı eserin 7, 8, 9 ve 10. baskılarında "dipnot numarası ve kısmen metin" değişmiştir:
5 Talatpaşa cd. sağ kolda, Sefa cd. köşesimdeki "Tayanç Eczanesi". (Yorulmaz:2004:66;2005:66;2008:65;2011:65)
---
KAYNAKÇA
----, -. (2014).
Eczacılık tarihi, Ankara : Ankara Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri.
Ekinci, E.B. (2017).
İSTANBUL TIBBİYE MEKTEBİ, AVRUPA İLE BOY ÖLÇÜŞÜYOR, 11 Eylül 2017.son erişim tarihi: 17 Mayıs 2024.
Köksal, H.K. (2022.a).
Doktor Zambakos Paşa'nın Ayvalık'taki cüzzam araştırmaları, 2 Mayıs 2022.
son erişim tarihi: 17 Mayıs 2024.
Köksal, H.K. (2022.b).
ŞERAFETTİN MAĞMUMÎ'nin AYVALIK ve CUNDA GÖZLEMLERİ (1894), 4 Kasım 2022.son erişim tarihi: 17 Mayıs 2024.
Sarı, N. (2015).
İstanbul’da tıp eğitimi ve ilgili kuruluşlar, Antik Çağ'dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi Ansiklopedisi, c. 9, ss.118-138, İstanbul : İstanbul BB.
Yorulmaz, A. (1977).
Ayvalık'ı gezerken : tüm konular-haritalar, 1.b., İstanbul : Geylan Yayınları.
Yorulmaz, A. (1983).
Ayvalık'ı gezerken : genişletilmiş ikinci baskı, with English text, İstanbul: Geylan Yayınları.
Yorulmaz, A. (1991).
Ayvalık'ı gezerken : geliştirilmiş 3. basım, İstanbul: Geylan Yayınları.
Yorulmaz, A. (1994).
Ayvalık'ı gezerken : geliştirilmiş 4. Basım, Ayvalık: Geylan Kitabevi.
Yorulmaz, A. (1998).
Ayvalık'ı gezerken : geliştirilmiş 5. basım, İstanbul: Geylan Kitabevi.
Yorulmaz, A. (2000).
Ayvalık'ı gezerken : 6 “Cunda” konusunda bilmek istediğiniz her şey, İzmir:
Geylan Kitabevi.
Yorulmaz, A. (2004).
Ayvalık'ı gezerken, İstanbul: Dünya Yayıncılık.
Yorulmaz, A. (2005).
Ayvalık'ı gezerken, İstanbul: Dünya Yayıncılık.
Yorulmaz, A. (2008).
Ayvalık'ı gezerken : geçmişi ve şimdiki zamanıyla…, İstanbul: Remzi Kitabevi.
Yorulmaz, A. (2011).
Ayvalık'ı gezerken : geçmişi ve şimdiki zamanıyla…, İstanbul: Remzi Kitabevi.
