1890 YILI KAYITLARINA GÖRECEZAİR-İ BAHRİ SEFİD VİLAYETİ'nin BİR KAZASI OLARAK MOSCONISSI (Yunda)

Bu blogda, Vital Cuinet tarafından hazırlanıp Paris'de yayımlanan La Turquie d'Asie c1 (1890) sayfalarındaki bilgiler ışığında, "Mosconissi" (Yunda) kazası ile Cezair-i Bahri Sefid Vilayeti'nin diğer yerleşmeleri karşılaştırılacaktır.

Eserde verilen bilgiye göre Cezair-i Bahri Sefid Vilayeti, 1890 yılı itibariyle: "4 sancağa bölünmüştür ve bunlar da 18 kazaya ayrılmıştır. Ayrıca ... 19 nahiyesi ve 230 köyü vardır" (Cuinet,1890:350). Vilayetteki idari durumu gösteren tablo şöyledir:

(tablo-1) Cezair-i Bahr-i Sefid Vilayeti'nin idari yapısı (Cuinet,1890:350)

Eserde verilen bilgilere Samos adası (Soussam adası) ile Taşoz adasını da vilayetin sınırları içinde tanımlamak gerekir (Cuinet,1890:350). Yukarıdaki tabloya göre, Midilli sancağına bağlı bir kaza olan Mosconissi (Yunda) yerleşmesine bağlı 4 köy vardır. Kazaya bağlı nahiye bulunmamaktadır.

Cuinet incelediğimiz eserinde, Cezair-i Bahri Sefid Vilayeti'nin cemaatlere göre dağılımı yapılmış nüfus bilgilerini de vermektedir. Buradaki bilgilere göre "toplam nüfusu dikkatle kontrol edilen en son verilere göre, her iki cinsiyetten [toplam] 325.000 [325.866] kişidir" (Cuinet,1890:350-351). Buna göre tüm vilayetteki cemaatlere göre nüfus dağılımı şöyledir:

(tablo-2) Cezair-i Bahr-i Sefid Vilayeti'nin nüfus yapısı (Cuinet,1890:350-351)

Ancak bu nüfus bilgisine: "... Samos Prensliği ve Taşoz adasının nüfusunu da eklemek gerekir ki, [o zaman] tüm Osmanlı takımadalarının nüfusu için toplam 386.506 kişiliklik [bir] nüfus ortaya çıkar" (Cuinet,1890:350-351).

Cuinet, eserin 352.sayfasında vilayetin idari taksimatına göre cemaatlerin dağılımını veren bir liste daha hazırlamıştır. Bu listeye göre Mosconissi'de 30 Müslüman ile 5.470 Rum Ortodoks bulunmaktadır ve bunların dışında başka bir cemaate bağlı kişi yaşamamaktadır. Cuinet'in hazırladığı bu lise (tablo-3)'te sunulmuştur ve Mosconissi kırmızı ile işaretlenmiştir.

(tablo-3) Cezair-i Bahr-i Sefid Vilayeti'nin idari yapısına göre nüfus yapısı (Cuinet,1890:352)

Cuinet, vilayette toplam 284 eğitim kurumu olduğunu ve buralara 16,009 öğrencinin devam ettiğini belirttikten sonra, bu okulların sancaklardaki cemaatlere göre dağılımını veren bir tablo da hazırlamıştır. Buna göre, sancaklardaki ve Midilli sancağı kazalarındaki okulların cemaatlere göre dağılımı (tablo-4)'te gösterilmiştir.

(tablo-4) Cezair-i Bahr-i Sefid Vilayeti'nin cemaatlere göre eğitim durumu (Cuinet,1890:354)

Eserde, Midilli sancağındaki -ve özellikle Yunda kazasındaki- "tuzlalar" özel bir başlık altında ele alınmıştır. Konunun önemi açısından bu bölümün bütünselliğini de bozmamak için, "tuzlalar" bölümü çevirisini olduğu gibi vermek istiyorum:

Tuzlalar — Adalar denizi vilayetinin altı tuzlası vardır: 1° Fezléké, 2° Kalonia, Midilli adasında; 3° Hadji-Apostol, Yunda adasında (Mosconissi); 4° Limnos; 5° İmroz ve 6° Rodos; son üçü adasıyla aynı adı taşır.

Bu altı tuzladan sadece ikisi, Fezléké ve Hadji-Apostol, düyun-ı umumiye idaresi tarafından işletilmektedir; diğerleri ya üretilen tuzun birinci kalite olmaması ya da üretimlerinin çok az olması nedeniyle ya da Foça'daki tuzlalardan tuz tedarik edilmesinin bu bölgelerden daha karlı olması nedeniyle terk edilmiş ve yok olmuştur.

Fezléké tuzlası, Midilli adasının güneyinde ve merkez sancağın sekiz saat doğusunda yer almaktadır. Yaklaşık 150.000 metrekarelik bir alanı kaplayan 23 havzadan oluşan bir tuzla bataklığıdır. Tuz, birbirine bitişik olan kalker havuzlarda toplanan deniz suyunun, istenilen doygunluk derecesine ulaştıktan sonra, suyun buharlaşmasıyla ve havuz kenarına yapılan  boşaltma kanalının ucuna monte edilen çıkrık vasıtasıyla kalan suyun denize taşınmasıyla oluşur. Tuz, mayıs ayının başından 15 temmuza kadar oluşur; daha sonra hasat edilerek üstü örtülü depolara yerleştirilir.

Bu tuz işletmesinden yılda yaklaşık 2.000.000 kilogram tuz üretilir ve bu tuz, hem ada halkının temel ihtiyaçları için kendilerince ve hem de zeytinyağı ve sabun üretimi için tüketilir.

Tuzun çıkarılması ve yığılmasının maliyeti 1.000 kilogram başına yaklaşık 16 paradır [1].

Hacı-Apostol tuzlaları, Mosconissi kazasının (Ayvalık'ın karşısında çok küçük bir takımadadır) adalarından birinde yer almaktadır. Çıkarma şekli, tuz miktarı, yıllık üretim miktarı ve maliyet fiyatları, Fezléké tuzlasınınkiyle hemen hemen aynıdır.

Bu iki tuz işletmesinden -eğer gerekirse- miktar olarak çok daha yüksek verim sağlayabilir.

[1] Bir para yaklaşık yarım centim [Fransa'nın küçük para birimi] değerindedir. 

(Cuinet,1890:364-365)

Eserin ilerleyen sayfasında Midilli sancağının kazaları, ayrı ayrı ele alınmıştır. Buradaki bilgilere göre Midilli sancağının merkez kazası olan Midilli adası: 

"Adalar Denizi vilayetinin (Cezair-i Bahri Sefid) en güzel ve en önemlilerinden" birisidir ve "eski [adı] Lesbos(dur)", "Ege Denizi'ndeki Edremit Körfezi'nin girişinde, 39° 10' kuzey enlemi ve 24° doğu boylamında yer almaktadır. Midilli'nin doğu kıyısındaki Mandamandos kasabası ile Asya kıtasının batı ucunda, karşısında yer alan Ayvalık kasabası arasında 14 deniz mili mesafe vardır. Kuzeyde Bozcaada, güneyde Sakız Adası Midilli'ye eşit uzaklıktadır; bu mesafe ortalama 30 deniz milidir". Ayrıca adanın "en geniş [yerinin] uzunluğu kuzeybatıdan güneydoğuya [doğru] 75 kilometredir ve kuzeydoğudan güneybatıya [doğru] en fazla  genişliği [de] yaklaşık 55 kilometredir". Adanın yüzölçümü ise yaklaşık 3.500 kilometrekaredir.

"Adada bulunan Midilli, Molivo ve Plomari kazaları sakinleri ile Ayvalık yakınlarında bir grup adacıktan oluşan Yunda (Mosconissi) kazasının sakinleri dahil olmak üzere Midilli sancağının nüfusu 107.283 kişidir" (Cuinet,1890:449) (tablo-5).

(çeviri: H.K. Köksal)

----

KAYNAKÇA

Cuinet, Vital (1890).

La Turquie d'Asie, géographie administrative: statistique, descriptive et raisonnée de chaque province de l'Asie mineure, T.premier, Ernest Leroux, Paris.

La Turquie d'Asie c.1'e Göre "Yunda" (Mosconissi) Kazası (1890 yılı itibariyle)

Bir süre önce, La Turquie d'Asie c.4 (1894)'ün sayfalarında yer alan, Vital Cuinet'e ait, Ayvalık kazası gözlemlerini paylaşmıştım. Bugün ise o tarihlerde "Cezair-i Bahr-i Sefid Vilayeti"ne bağlı bir sancak olan Midilli adasının  kazası statüsündeki "Mosconissi" (Yunda)'yi, yine Vital Cuinet'in 1890 yılına ait bilgilerini okurla buluşturmak istedim.

La Turquie d'Asie'nin 1890 yılında Paris'de yayınlanan 1. cildinde yer alan bu bilgiler içinde iki dikkat çekici satırı yazıya geçmeden önce vurgulamak istiyorum. Bunlardan ilki -en azından 1890 yılı itibariyle- "Mosconissi, Midilli sancağı Kaymakam'ının ikametgahıdır..." (Cuinet,1890:472) bilgisidir. 

Daha önce değerli arkadaşım Taylan Köken ile yaptığımız bir sohbet sırasında: -mealen- "Namık Kemal'in Midilli'de mutasarıflık yaptığı günlerde, bir deprem olduğunu ve kaldığı konağın zarar gördüğünü, bunun üzerine bir süre Yund adasında ikamet ettiğini" söylemiş idi. 

Namık Kemal 18 Aralık 1879 - 15 Eylül 1884 tarihleri arasında Midilli mutasarrıfı oldu. Oysa ki Cuinet; 1890 yılı itibariyle "Mosconissi, Midilli sancağı Kaymakam'ının ikametgahıdır..." demektedir. 

Bir diğer konu ise Yund adası ile diğer adacıklarda zeytinden sonra en çok yetiştirilen bitkinin "üzüm" ve "eğreltiotu (polypode)" olması konusudur (Cuinet,1890:473-474). 

Evet... Yine sayısal kopyasına Bibliothèque nationale de France' üzerinden eriştiğim, Vital Cuinet'in, La Turquie d'Asie, géographie administrative: statistique, descriptive et raisonnée de chaque province de l'Asie mineure adlı eserinin birinci cildinde yer alan Mosconissi Kazası'nı anlatan bölümün çevirisini aşağıda sunuyorum.

Dostluk ve Saygılarımla,

s.472-474

MOSCONISSI KAZASI

Yerleşim.- Türkçe "Yunda" olarak adlandırılan Mosconissi kazası, Hécatonissi (yüz ada) olarak da adlandırılan bir grup adadan oluşur. Midilli adasının 10 deniz mili doğusunda yer almaktadır; bu grubun ana adacığı neredeyse Asya kıtasında bulunan Ayvalık şehrine dokunur.

İklim. - Bu adaların iklimi, her bakımdan komşu kıtanın iklimine benzer, çok sağlıklı ve ılımandır. Bitki örtüsü kuvvetli, yemyeşil ve bu adacık grubunu belirtmek için hakim olan Mosconissi “misk adaları” adı, bu hayranlık uyandıran ve çiçekli bitki örtüsünü ifade eder.

Yönetim. - Mosconissi, Midilli sancağı Kaymakam'ının ikametgahıdır [ve] Mutassaraf'ın doğrudan kontrolü altındadır.

Nüfus. — Nüfusu 5500 kişidir, [dağılımı] aşağıdaki gibidir:

Müslüman       80 

Rum-Ortodoks 5.470

         -----------------

TOPLAM          5.500 [dizgi hatası: 5.550]

Okullar. — Bu kazada [toplam] 350 öğrencisi olan 2 Rum okulu vardır, şöyle ki:

        Erkekler 150 

Kızlar 200

                     ----------

TOPLAM 350

Öğretimi oldukça iptidai olan bu iki okul, topluluktan çokça bağış toplayan Rum Kilisesi tarafından korunur.

Kiliseler. — Mosconissi'de 5 Rum kilisesi vardır.

Ulaşım. — Mosconissi ve Cromidonissi adacıklarının sakinleri Ayvalık'a ulaşmak için, büyük bir tekneden oluşan ve istedikleri zaman bu iki noktadan birine veya diğerine çekilen çok ilkel bir salla bağlantı kurarlar. Duruma göre [bu teknenin] pruvasına veya kıç tarafına halatla bağlanan tanklar da vardır. Bu tanka Peramataria adı verilir. 20 dakikadan az olmayan [bir sürede] bu küçük [yeri] geçtikten sonra, Cromidonissi adacığının sonundan anakaraya doğru uzanan 470 metrelik bir köprü bulunur ve bu [köprüyü] kullanarak 20 dakika sonra Ayvalık şehrinin kuzey girişine varılır.

Doğal ürünler. — Bu küçük adacık grubunda, çok az miktarda tahıl ve şarap üretilir, [bu üretim] yerel tüketimi ancak karşılar. Orada şarap ihracatı çok azdır. Başlıca endüstrileri, yağ ve sabun imalatıdır; ama sakinler her şeyden önce orada çok bol olan balıkçılıkla uğraşırlar; [ayrıca] 200 varil civarında ticari değeri oldukça yüksek eğreltiotu [polypode] toplanır.

Ticaret. — Anlaşıldığı kadarıyla, Mosconissi ticareti çok kapsamlı değildir; ancak zeytinyağı ve eğreltiotu  [polypode] ihracatı görece olarak oldukça önemlidir.

Tuzlalar. - Bu kazada iki tuzla vardır.

Sanayi kuruluşları. — Sanayi kuruluşları şunlardır: 7 eski sistem yağ değirmeni, 6 sabun fabrikası ve 5 yel değirmeni.

Mahkemeler. — Mosconissi'de, hukuki, cezai veya ticari tüm konulara bakan bir [adet] ilk derece mahkeme [bulunur].

Deniz ulaşımı. — Yunda (Mosconissi) adası'nın 1/13 Mart 1889'dan 28 Şubat 1890'a kadar deniz hareketi şöyledir:

Toplamda 28.443 ton ağırlığındaki 2.233 gemi.

KAYNAKÇA

Cuinet, Vital (1890).

La Turquie d'Asie, géographie administrative: statistique, descriptive et raisonnée de chaque province de l'Asie mineure, T.premier, Ernest Leroux, Paris.

Vital Cuinet'in Ayvalık Kazası Üzerine Tespitleri (1894 yılı itibariyle)

Vital Cuinet veya doğum adıyla Vital-Casimir Cuinet [1], müthiş seviyelere yükselmiş olan Osmanlı dış borçlarının tasfiyesi için, II. Abdülhamid döneminde kurulan Düyûn-ı Umûmiye'nin [2] 1880-1893 yılları arasındaki genel sekreteridir. Bu görevi sırasında; sürekli borcu borçla çeviren Osmanlı maliyesinin para bulmasını kolaylaştırmak için, tüm Osmanlı coğrafyasındaki yerleşmeleri içeren çok sayıda istatistiki veriler hazırladı. Çalışmaları, kendisinin cümleleri ile yazarsak: "neredeyse on iki yıllık inatçı ve titiz bir uğraş gerektirecek kadar zor bir araştırma" idi (Cuinet,1890:vii). 

Cuinet araştırmalarını, 1892-1895 yılları arasında dört ciltlik La Turquie d'Asie, géographie administrative: statistique, descriptive et raisonnée de chaque province de l'Asie mineure adlı eserinde yayımladı. Suriye, Lübnan ve Filistin'i alan serinin beşinci cildi ise ölümünden sonra yayımlandı.

Bu ciltler ve içerikleri şöyleydi:

1. cilt (1892): Trabzon (Trabzon, Samsun, Lazistan, Gümüşhane); Erzurum (Erzurum, Erzincan, Bayezid); Ankara (Ankara, Yozgat, Kayseri, Kırşehir); Adalar (Rodos, Kos, Midilli, Limni, Samos, Taşoz); Girit (Hanya, Kandiye, Resmo); Sivas (Sivas, Tokat, Amasya, Şarkikarahisar); Konya (Konya, Niğde, Burdur, Hamidabad, Teke).

2. cilt (1894):  Adana (Adana, İçel, Kozan, Cebel-i Bereket); Halep (Halep, Maraş, Urfa); Mamüret-ül Aziz (Harput, Malatya, Dersim); Diyarbekir (Diyarbekir, Ergani, Mardin); Bitlis (Bitlis, Muş, Siirt, Genç); Van (Van, Hakkari); Musul (Musul, Şehr-i Zor, Süleymaniye).

3. cilt (1894): Bağdat (Bağdat, Hille, Kerbela); Basra (Basra, Amara, Müntefik, Necid); İzmir (İzmir, Saruhan, Aydın, Denizli, Menteşe); Biga Mütasarrıflığı.

4. cilt (1895):  Hüdavendigar (Bursa, Ertuğrul, Kütahya, Karahisar, Karesi); İzmit Mütasarrıflığı; Kastamonu (Kastamonu, Bolu, Çankırı, Sinop); İstanbul-Asya Bölümü (VIII. Daire-Kanlıca,IX. Daire-Üsküdar, X. Daire-Kadıköy, Adalar).

5. cilt (1896-1901): Suriye; Lübnan; Filistin. 

Eserin bugüne kadar tam çevirisi yapılmadı. İzmir (Köker,2009) ve İzmit (Koç,2012) üzerine çıkan iki kitap dışında; Antakya (Akdoğan,2020), Balıkesir (Atam,2020), Çankırı (Toruk,2009), Erzincan (Çakmak,2020), Kdz. Ereğli (Duran,2018) ve Malatya (Töreli,2020) üzerine makaleler yayımlandı. Ayrıca birçok monografik makalede, Cuinet'in verilerinden yararlanıldı. 

Kocadağlı (2011) ve Atam (2020), yazdıkları makalelerde, makale kurguları içine Ayvalık'a ait verileri eklemiş olsalar da, eserin 4. cilt 268-271 sayfaları arasında yer alan Ayvalık kazasına ait bilgiler, bugüne kadar  tümüyle çevrilerek araştırmacıların hizmetine sunulmadı. 

Ben bu blogda; sayısal kopyasına Bibliothèque nationale de France' üzerinden eriştiğim, Vital Cuinet'in, La Turquie d'Asie, géographie administrative: statistique, descriptive et raisonnée de chaque province de l'Asie mineure adlı eserinin dördüncü cildinde bulunan Ayvalık tespitlerinin çevirisini sunuyorum.

Dostluk ve Saygılarımla,

Asya'daki Türkiye, idari coğrafyası: 

Küçük Asya'nın her iline [ait] 

istatistiksel, tanımlayıcı ve açıklayıcı [bilgiler]

C.IV

Vital Cuinet

1894

AYVALIK KAZASI

Yönlenme; sınırlar. — Ayvalık kazası, Karasi sancağının ve Bursa vilayetinin güneybatı noktasında yer alır. Sınırları: kuzeyde Edremit Körfezi; doğuda Kemer kazası ile; güneyde İzmir vilayeti ve batısında [ise] Midilli boğazı bulunur.

İdari bölümlenme. - Kazanın nahiyesi yoktur ve Ayvalık şehrinin yanı sıra, Küçük (le petit) adında sadece bir köyü bulunur.

Kazanın nüfusu. - Nüfusu 23.192 kişi olup, Ayvalık kasabası ile Küçükköy arasında aşağıdaki şekilde dağılır:

Merkez kasaba.- AYVALIK şehri (Türkçe, ayvalar diyarı) Yunanca'da [da] aynı anlama gelen “Kydonia” adından gelmektedir. Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi, neredeyse tamamı Rum Ortodoks olan 20.974 [dizgi hatası: 20.774 kişilik] nüfusa sahiptir ve tek başına merkezi olduğu tüm kazayı temsil etmektedir. 24°23' boylam ve 39°22' enlemde, Edremit Körfezi'nin girişinde ve Midilli boğazında olmasından [dolayı] ticari bir liman için seçilebilecek en iyi yerlerden biridir.

Burada çok fazla olaylar oldu. Yunan Bağımsızlık Savaşı (1826) [3] sırasında tepeden tırnağa harap olan Ayvalık'a, 1882'de boğazın genişletilmesinden itibaren liman, ağır tonajlı gemilerin erişimine [de] açıldı [ve] her geçen gün büyüyerek eski refahına tamamen kavuştu.

Ayvalık, kaymakamın, vali yardımcısının ve kaza yönetim kurulunun oturduğu yerdir. Buradaki meclis; 3 Türk memur, 3 Rum eşraf ve [1] büyükşehir temsilcisi olmak üzere 7 üyeden oluşur, naib'in başkanlık ettiği ve tümü Rum Ortodoks ve Müslüman bir katip [toplam] 7 üyeden oluşan bir bidayet mahkemesi; bir tek sekreteri Müslüman olan bir belediyesi; Ticaret ve Ziraat Odası; şehir ile Midilli adası arasındaki 13 deniz mili uzunluğunda iç hizmet veren direkli (Türkçe dilinde) ve bir denizaltı kablosu ile hizmet veren  (Türkçe ve Avrupa dilleriyle) telgraf idaresi; Ziraat Bankası, kamu borç ve tütün kontrol kurumları, gümrük dairesi, liman idaresi ve karantina servisi; Bu topluluğun despotunun (piskoposunun) bir temsilcisinin yüksek başkanlığında, münhasıran Rum Ortodoks eşrafından oluşan bir [şehir] yönetim kurulu, okul ve diğer komisyonlar, vb.

Ayvalık aynı zamanda bir yaver-binbaşı, bir yüzbaşı ve bir teğmen tarafından yönetilen nizami (aktif ordu) bir müfreze karargahıdır. Kamu düzeninin ve polisin hizmeti, bir teğmenin emri altındaki bir "zaptiye" grubu ve iki memurun (polis) yardım ettiği bir polis komiseri tarafından yapılır.

Okullar. — Mahallelerde Müslümanların okulu yoktur.

875'i erkek ve 230'u kız olmak üzere 1.105 öğrencinin eğitim aldığı farklı derecelerdeki Yunan okullarının sayısı aşağıdaki gibidir:

OKULLAR                   ÖĞRENCİLER

    1 Atina Üniversitesi tarafından tanınan 

     gymnasyum .........................................   40

    2 lise orta öğrenim ...............................   85

  18 ilkokul ve ilköğretim okulu ............... 750

    1 kız yatılı okulu ...................................   50

    2 kız ilkokulu ....................................... 180

-----------                     --------------

    24                       1,105

Ayvalık şehri 11 bölgeye ayrılmıştır. Bir konağın (hükümet binası) yanı sıra, belediye binası, bir askeri hastane ve üç karakolun (karakol, bir tür küçük kışla) dışında, 1 mescit, 12 kilise ve 6 manastır; 2 otel, 2 gazino, 3 han veya otel, 50 modern kafe ve 10 Türk kahvesi, 45 fırın, 950 çeşitli dükkan, 25 değirmen, 7 un değirmeni, 18 yağ değirmeni, 26 sabun fabrikası, 40 tabakhane ve 4.774 ev.

Ayvalık'ta; İngiltere, Fransa ile İtalya konsolos yardımcısı ve Yunanistan konsolosu bulunmaktadır. Almanya, Avusturya ve Rusya'nın temsilcisi yoktur.

Ana zirai ürünler, üzüm, zeytin ve çam fıstığıdır. Şehrin çevresinde 14 tuğla [ve] 1 cam atölyesi ile Ayvalık ve Küçükköy'deki inşaatlarda kullanılan 9 adet taş ocağı bulunmaktadır.

Ayvalık kazasında hasatı yapılan veya üretilen en önemli yurt içi ve yurt dışı ihracat kalemleri arasında taze zeytin ve zeytinyağı; çok önemli miktarlarda düşük kaliteli sabunlar, tabaklanmış post ve deri, bir miktar kösele; mükemmel şarap ve iyi cins kuru üzüm, sakız özlü veya fıstık ağacı reçineli alkollü içkiler, kiremit ve tuğla, gündelik kullanım için cam işleri, değişik tahıllar ve çeşitli niteliklerde un ile unlu mamüller vb.

Ayvalık limanındaki ticaret hareketinin yıllık değeri 12.420.724 fr. [franc], bunun 9.024.034 fr. İhracat ve 3.398.890 fr. ithalattır.

Aynı limanın deniz hareketi 1/13 Mart 1893'ten 29 Şubat-12 Mart 1894'e kadar şu şekildeydi:

SAYI      TONAJ

Buharlı [vapur]           509            51,350

Tekne 1,923       16,329

  --------------- ---------------

TOPLAM        2,432            67,679

Gümrük vergileri şu şekildeydi:

                           FRANCS

Yurtdışına ihracat .............................          169,129

Türkiye'den ve yurt dışından ihracat          458,597

                           ----------------------

                  TOPLAM                    627,726

Sağlık hizmeti tarafından toplanan ücretler 2.441 fr.

(çeviri: H.K. Köksal)

----

DİPNOTLAR

[1] Vital-Casimir Cuinet 19 Aralık 1833'te Fransa, Longevill'de doğdu ve 6 Eylül 1896'da İstanbul'da öldü.Paris Coğrafya Derneği üyesi ve Legion d'Honor sahibi bir oryantalist ve coğrafyacı idi. Önceleri Fransa’nın İstanbul büyükelçisinin yanında sekreter olarak görev yaptı ardından, 1880-1893 yılları arasında Düyûn-ı Umûmiye genel sekreteri oldu. Görevi sırasında tüm Osmanlı coğrafyasındaki yerleşmelerin istatistiki bilgilerini içeren araştırmalar yaptı. Bu iş için, imparatorluk ofislerinde o güne kadar yayımlanmış tüm istatistikleri bir araya getirdi ve ardından "güvenlikleri nedeniyle adlarını açıklamadığı" çok sayıda yerel bilgi kaynağını kullandı. Sonunda birinci cildi 1892 yılında yayımlanan dört ciltlik "La Turquie d'Asie" adlı eserini yayımladı. Eser, II.Abdülhamid tarafından da çok beğenilince Cuinet bir de "Mecidiye Nişanı" sahibi oldu.

[2] Düyun-u Umumiye-i Osmaniye Varidat-ı Muhassasa İdaresi. Osmanlı İmparatorluğu, Kırım Savaşı sırasında oluşan savaş maliyetlerini karşılamak için 1854 yılından itibaren başladığı "dış borçlanma" sürecinde oluşan büyük borçlarını ödeyemez hale gelince, 1880 yılında, alacaklı ülkeler borçların tasfiyesi için Düyun-u Umumiye adlı kurumu oluşturdular. 

[3] Olaylar 1821 mayıs ayında oldu. Boşaltılan kazaya geri dönüşler ise 1824'te başladı. Zeytin ağaçlarının Rum sahiplerine iadesi ise 1830'dan itibaren oldu. O nedenle buradaki 1826 bilgisi ya dizgi hatası ya da şüpheli bir bilgidir.

KAYNAKÇA

Akdoğan, Kamil (2020).

Seyahatnamelerdeki Antakya -6- Düyunu umumiye genel sekreteri Vital Cuinet.

https://www.akdogan.gen.tr/kamil-akdogan-yazilar/seyahatnamelerdeki-antakya-6/

erişim tarihi: 10 Eylül 2022

Atam, Şenay (2020).

Vital Cuinet’e Göre XIX. Yüzyıl Sonlarında Balıkesir’in İdari, Demografik ve Sosyo-Ekonomik Yapısı, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18 (4), 369-392.

Cuinet, Vital (1894).

La Turquie d'Asie, géographie administrative: statistique, descriptive et raisonnée de chaque province de l'Asie mineure, T. quatrième, Ernest Leroux, Paris.

Çakmak, Yalçın (2020).

Şemseddin Sâmî ve Vital Cuinet'in çalışmalarında Erzincan, Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1), 22-37.

Duran, Sadun (2018).

Seyahatnamelerde Ereğli, Vital Cuinet,

http://www.gazeteregli.com/eregli-haber/gazete-eregli/?id=4561

erişim tarihi: 11 Eylül 2022

Kocadağlı, Aylin Yaman (2011).

Şehir coğrafyası açısından bir inceleme: Ayvalık. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3(22), 89-131.

Koç, Pelin (ed.) (2012).

İzmit Mutasarrıflığı, Demkar :Yayınları, İstanbul.

Köker, Osman (ed.) (2009).

Bir zamanlar İzmir : Orlando Carlo Calumeno koleksiyonu'ndan kartpostallar ve Vital Cuinet'nin istatistilkeri ve anlatımlarıyla, Bir Zamanlar Yayıncılık, İstanbul.

Toruk, Ferruh (2009).

Fransız gezgin Vital Cuinet'in gözüyle Çankırı, 73(268), 721-738.

Töreli, Türkmen (2020).

Düyun-u umumiye genel sekreteri Vital Cuinet’in 1891’de Malatya sancağı üzerine tespitleri, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 22(2), 763-774.