1890 YILI KAYITLARINA GÖRECEZAİR-İ BAHRİ SEFİD VİLAYETİ'nin BİR KAZASI OLARAK MOSCONISSI (Yunda)

Bu blogda, Vital Cuinet tarafından hazırlanıp Paris'de yayımlanan La Turquie d'Asie c1 (1890) sayfalarındaki bilgiler ışığında, "Mosconissi" (Yunda) kazası ile Cezair-i Bahri Sefid Vilayeti'nin diğer yerleşmeleri karşılaştırılacaktır.

Eserde verilen bilgiye göre Cezair-i Bahri Sefid Vilayeti, 1890 yılı itibariyle: "4 sancağa bölünmüştür ve bunlar da 18 kazaya ayrılmıştır. Ayrıca ... 19 nahiyesi ve 230 köyü vardır" (Cuinet,1890:350). Vilayetteki idari durumu gösteren tablo şöyledir:

(tablo-1) Cezair-i Bahr-i Sefid Vilayeti'nin idari yapısı (Cuinet,1890:350)

Eserde verilen bilgilere Samos adası (Soussam adası) ile Taşoz adasını da vilayetin sınırları içinde tanımlamak gerekir (Cuinet,1890:350). Yukarıdaki tabloya göre, Midilli sancağına bağlı bir kaza olan Mosconissi (Yunda) yerleşmesine bağlı 4 köy vardır. Kazaya bağlı nahiye bulunmamaktadır.

Cuinet incelediğimiz eserinde, Cezair-i Bahri Sefid Vilayeti'nin cemaatlere göre dağılımı yapılmış nüfus bilgilerini de vermektedir. Buradaki bilgilere göre "toplam nüfusu dikkatle kontrol edilen en son verilere göre, her iki cinsiyetten [toplam] 325.000 [325.866] kişidir" (Cuinet,1890:350-351). Buna göre tüm vilayetteki cemaatlere göre nüfus dağılımı şöyledir:

(tablo-2) Cezair-i Bahr-i Sefid Vilayeti'nin nüfus yapısı (Cuinet,1890:350-351)

Ancak bu nüfus bilgisine: "... Samos Prensliği ve Taşoz adasının nüfusunu da eklemek gerekir ki, [o zaman] tüm Osmanlı takımadalarının nüfusu için toplam 386.506 kişiliklik [bir] nüfus ortaya çıkar" (Cuinet,1890:350-351).

Cuinet, eserin 352.sayfasında vilayetin idari taksimatına göre cemaatlerin dağılımını veren bir liste daha hazırlamıştır. Bu listeye göre Mosconissi'de 30 Müslüman ile 5.470 Rum Ortodoks bulunmaktadır ve bunların dışında başka bir cemaate bağlı kişi yaşamamaktadır. Cuinet'in hazırladığı bu lise (tablo-3)'te sunulmuştur ve Mosconissi kırmızı ile işaretlenmiştir.

(tablo-3) Cezair-i Bahr-i Sefid Vilayeti'nin idari yapısına göre nüfus yapısı (Cuinet,1890:352)

Cuinet, vilayette toplam 284 eğitim kurumu olduğunu ve buralara 16,009 öğrencinin devam ettiğini belirttikten sonra, bu okulların sancaklardaki cemaatlere göre dağılımını veren bir tablo da hazırlamıştır. Buna göre, sancaklardaki ve Midilli sancağı kazalarındaki okulların cemaatlere göre dağılımı (tablo-4)'te gösterilmiştir.

(tablo-4) Cezair-i Bahr-i Sefid Vilayeti'nin cemaatlere göre eğitim durumu (Cuinet,1890:354)

Eserde, Midilli sancağındaki -ve özellikle Yunda kazasındaki- "tuzlalar" özel bir başlık altında ele alınmıştır. Konunun önemi açısından bu bölümün bütünselliğini de bozmamak için, "tuzlalar" bölümü çevirisini olduğu gibi vermek istiyorum:

Tuzlalar — Adalar denizi vilayetinin altı tuzlası vardır: 1° Fezléké, 2° Kalonia, Midilli adasında; 3° Hadji-Apostol, Yunda adasında (Mosconissi); 4° Limnos; 5° İmroz ve 6° Rodos; son üçü adasıyla aynı adı taşır.

Bu altı tuzladan sadece ikisi, Fezléké ve Hadji-Apostol, düyun-ı umumiye idaresi tarafından işletilmektedir; diğerleri ya üretilen tuzun birinci kalite olmaması ya da üretimlerinin çok az olması nedeniyle ya da Foça'daki tuzlalardan tuz tedarik edilmesinin bu bölgelerden daha karlı olması nedeniyle terk edilmiş ve yok olmuştur.

Fezléké tuzlası, Midilli adasının güneyinde ve merkez sancağın sekiz saat doğusunda yer almaktadır. Yaklaşık 150.000 metrekarelik bir alanı kaplayan 23 havzadan oluşan bir tuzla bataklığıdır. Tuz, birbirine bitişik olan kalker havuzlarda toplanan deniz suyunun, istenilen doygunluk derecesine ulaştıktan sonra, suyun buharlaşmasıyla ve havuz kenarına yapılan  boşaltma kanalının ucuna monte edilen çıkrık vasıtasıyla kalan suyun denize taşınmasıyla oluşur. Tuz, mayıs ayının başından 15 temmuza kadar oluşur; daha sonra hasat edilerek üstü örtülü depolara yerleştirilir.

Bu tuz işletmesinden yılda yaklaşık 2.000.000 kilogram tuz üretilir ve bu tuz, hem ada halkının temel ihtiyaçları için kendilerince ve hem de zeytinyağı ve sabun üretimi için tüketilir.

Tuzun çıkarılması ve yığılmasının maliyeti 1.000 kilogram başına yaklaşık 16 paradır [1].

Hacı-Apostol tuzlaları, Mosconissi kazasının (Ayvalık'ın karşısında çok küçük bir takımadadır) adalarından birinde yer almaktadır. Çıkarma şekli, tuz miktarı, yıllık üretim miktarı ve maliyet fiyatları, Fezléké tuzlasınınkiyle hemen hemen aynıdır.

Bu iki tuz işletmesinden -eğer gerekirse- miktar olarak çok daha yüksek verim sağlayabilir.

[1] Bir para yaklaşık yarım centim [Fransa'nın küçük para birimi] değerindedir. 

(Cuinet,1890:364-365)

Eserin ilerleyen sayfasında Midilli sancağının kazaları, ayrı ayrı ele alınmıştır. Buradaki bilgilere göre Midilli sancağının merkez kazası olan Midilli adası: 

"Adalar Denizi vilayetinin (Cezair-i Bahri Sefid) en güzel ve en önemlilerinden" birisidir ve "eski [adı] Lesbos(dur)", "Ege Denizi'ndeki Edremit Körfezi'nin girişinde, 39° 10' kuzey enlemi ve 24° doğu boylamında yer almaktadır. Midilli'nin doğu kıyısındaki Mandamandos kasabası ile Asya kıtasının batı ucunda, karşısında yer alan Ayvalık kasabası arasında 14 deniz mili mesafe vardır. Kuzeyde Bozcaada, güneyde Sakız Adası Midilli'ye eşit uzaklıktadır; bu mesafe ortalama 30 deniz milidir". Ayrıca adanın "en geniş [yerinin] uzunluğu kuzeybatıdan güneydoğuya [doğru] 75 kilometredir ve kuzeydoğudan güneybatıya [doğru] en fazla  genişliği [de] yaklaşık 55 kilometredir". Adanın yüzölçümü ise yaklaşık 3.500 kilometrekaredir.

"Adada bulunan Midilli, Molivo ve Plomari kazaları sakinleri ile Ayvalık yakınlarında bir grup adacıktan oluşan Yunda (Mosconissi) kazasının sakinleri dahil olmak üzere Midilli sancağının nüfusu 107.283 kişidir" (Cuinet,1890:449) (tablo-5).

(çeviri: H.K. Köksal)

----

KAYNAKÇA

Cuinet, Vital (1890).

La Turquie d'Asie, géographie administrative: statistique, descriptive et raisonnée de chaque province de l'Asie mineure, T.premier, Ernest Leroux, Paris.

La Turquie d'Asie c.1'e Göre "Yunda" (Mosconissi) Kazası (1890 yılı itibariyle)

Bir süre önce, La Turquie d'Asie c.4 (1894)'ün sayfalarında yer alan, Vital Cuinet'e ait, Ayvalık kazası gözlemlerini paylaşmıştım. Bugün ise o tarihlerde "Cezair-i Bahr-i Sefid Vilayeti"ne bağlı bir sancak olan Midilli adasının  kazası statüsündeki "Mosconissi" (Yunda)'yi, yine Vital Cuinet'in 1890 yılına ait bilgilerini okurla buluşturmak istedim.

La Turquie d'Asie'nin 1890 yılında Paris'de yayınlanan 1. cildinde yer alan bu bilgiler içinde iki dikkat çekici satırı yazıya geçmeden önce vurgulamak istiyorum. Bunlardan ilki -en azından 1890 yılı itibariyle- "Mosconissi, Midilli sancağı Kaymakam'ının ikametgahıdır..." (Cuinet,1890:472) bilgisidir. 

Daha önce değerli arkadaşım Taylan Köken ile yaptığımız bir sohbet sırasında: -mealen- "Namık Kemal'in Midilli'de mutasarıflık yaptığı günlerde, bir deprem olduğunu ve kaldığı konağın zarar gördüğünü, bunun üzerine bir süre Yund adasında ikamet ettiğini" söylemiş idi. 

Namık Kemal 18 Aralık 1879 - 15 Eylül 1884 tarihleri arasında Midilli mutasarrıfı oldu. Oysa ki Cuinet; 1890 yılı itibariyle "Mosconissi, Midilli sancağı Kaymakam'ının ikametgahıdır..." demektedir. 

Bir diğer konu ise Yund adası ile diğer adacıklarda zeytinden sonra en çok yetiştirilen bitkinin "üzüm" ve "eğreltiotu (polypode)" olması konusudur (Cuinet,1890:473-474). 

Evet... Yine sayısal kopyasına Bibliothèque nationale de France' üzerinden eriştiğim, Vital Cuinet'in, La Turquie d'Asie, géographie administrative: statistique, descriptive et raisonnée de chaque province de l'Asie mineure adlı eserinin birinci cildinde yer alan Mosconissi Kazası'nı anlatan bölümün çevirisini aşağıda sunuyorum.

Dostluk ve Saygılarımla,

s.472-474

MOSCONISSI KAZASI

Yerleşim.- Türkçe "Yunda" olarak adlandırılan Mosconissi kazası, Hécatonissi (yüz ada) olarak da adlandırılan bir grup adadan oluşur. Midilli adasının 10 deniz mili doğusunda yer almaktadır; bu grubun ana adacığı neredeyse Asya kıtasında bulunan Ayvalık şehrine dokunur.

İklim. - Bu adaların iklimi, her bakımdan komşu kıtanın iklimine benzer, çok sağlıklı ve ılımandır. Bitki örtüsü kuvvetli, yemyeşil ve bu adacık grubunu belirtmek için hakim olan Mosconissi “misk adaları” adı, bu hayranlık uyandıran ve çiçekli bitki örtüsünü ifade eder.

Yönetim. - Mosconissi, Midilli sancağı Kaymakam'ının ikametgahıdır [ve] Mutassaraf'ın doğrudan kontrolü altındadır.

Nüfus. — Nüfusu 5500 kişidir, [dağılımı] aşağıdaki gibidir:

Müslüman       80 

Rum-Ortodoks 5.470

         -----------------

TOPLAM          5.500 [dizgi hatası: 5.550]

Okullar. — Bu kazada [toplam] 350 öğrencisi olan 2 Rum okulu vardır, şöyle ki:

        Erkekler 150 

Kızlar 200

                     ----------

TOPLAM 350

Öğretimi oldukça iptidai olan bu iki okul, topluluktan çokça bağış toplayan Rum Kilisesi tarafından korunur.

Kiliseler. — Mosconissi'de 5 Rum kilisesi vardır.

Ulaşım. — Mosconissi ve Cromidonissi adacıklarının sakinleri Ayvalık'a ulaşmak için, büyük bir tekneden oluşan ve istedikleri zaman bu iki noktadan birine veya diğerine çekilen çok ilkel bir salla bağlantı kurarlar. Duruma göre [bu teknenin] pruvasına veya kıç tarafına halatla bağlanan tanklar da vardır. Bu tanka Peramataria adı verilir. 20 dakikadan az olmayan [bir sürede] bu küçük [yeri] geçtikten sonra, Cromidonissi adacığının sonundan anakaraya doğru uzanan 470 metrelik bir köprü bulunur ve bu [köprüyü] kullanarak 20 dakika sonra Ayvalık şehrinin kuzey girişine varılır.

Doğal ürünler. — Bu küçük adacık grubunda, çok az miktarda tahıl ve şarap üretilir, [bu üretim] yerel tüketimi ancak karşılar. Orada şarap ihracatı çok azdır. Başlıca endüstrileri, yağ ve sabun imalatıdır; ama sakinler her şeyden önce orada çok bol olan balıkçılıkla uğraşırlar; [ayrıca] 200 varil civarında ticari değeri oldukça yüksek eğreltiotu [polypode] toplanır.

Ticaret. — Anlaşıldığı kadarıyla, Mosconissi ticareti çok kapsamlı değildir; ancak zeytinyağı ve eğreltiotu  [polypode] ihracatı görece olarak oldukça önemlidir.

Tuzlalar. - Bu kazada iki tuzla vardır.

Sanayi kuruluşları. — Sanayi kuruluşları şunlardır: 7 eski sistem yağ değirmeni, 6 sabun fabrikası ve 5 yel değirmeni.

Mahkemeler. — Mosconissi'de, hukuki, cezai veya ticari tüm konulara bakan bir [adet] ilk derece mahkeme [bulunur].

Deniz ulaşımı. — Yunda (Mosconissi) adası'nın 1/13 Mart 1889'dan 28 Şubat 1890'a kadar deniz hareketi şöyledir:

Toplamda 28.443 ton ağırlığındaki 2.233 gemi.

KAYNAKÇA

Cuinet, Vital (1890).

La Turquie d'Asie, géographie administrative: statistique, descriptive et raisonnée de chaque province de l'Asie mineure, T.premier, Ernest Leroux, Paris.

KİTABİYAT: Önce İstanbul Sonra Hep Cunda

İstanbul’dan Ayvalık’a uzanan bir yolculuğun kitabı... Cunda’yı özleyenlere...

Büyük kentlerden kaçış noktaları arasında öyle bir ada var ki, diğer hiçbir yere benzemiyor... Oranın adı Cunda, diğer adıyla Ali Bey Adası... Önce İstanbul Sonra Hep Cunda, Deniz Çöğendezoğlu’nun İstanbul’dan Cunda’ya yaptığı uzun yolculuğu, Cunda’da yaşadıklarını ve biriktirdiklerini anlatıyor. Ada insanlarıyla, anılarla, karşılaşmalarla ve tanıklıklarla dolu özel ve düşsel bir Cunda kılavuzu bu kitap. Cunda’ya dair fotoğrafların ve çeşitli çizimlerin de eşlik ettiği metinlerde adı bugün unutulan pek çok ada insanı yeniden hayat buluyor, geçmişten bugüne sesleniyor. Ayvalık kültürüne bir katkı Önce İstanbul Sonra Hep Cunda... Cunda’yı özleyenler için bir bilet her öykü... Çünkü Cunda, her zaman çağırır...  (kitap kapağından)

----------------------------

Çöğendezoğlu, Deniz (1955- ).
Önce İstanbul sonra hep Cunda. İstanbul : Yitik Ülke Yayınları, 2018.
Karton kapak, 271 s. : s. b. fotog. ; 20 cm. Metin Türkçe.
ISBN       : 9786058183933
DDC        : 956.23
Hezarfen : 01489/01699

Ayvalık ve Yakın Çevresi için bir FELAKET HARİTASI TASARIMI Denemesi

GİRİŞ

Bu makaleden itibaren; bir çok kaynakta işlenmiş olan Ayvalık şehrinin XVIII. yüzyılda "bir anda" ortaya çıkışı meselesi üzerinde duracağım. Ayvalık'ın, çok verimli bir ziraat bölgesinde bulunmasına karşın, kuruluşunun, bölgedeki iskân hareketlerine kıyasla oldukça geç tarihlere dayanmasının nedenini bulmaya çalışacağım. 

Bu yazıların ilki olacak bu makalede; XVI yüzyılın ikinci yarısında başlayan ve bir yüz yıl süren dönemde yaşanmış bir dizi olayı ele alan bir FELAKET HARİTASI'nı oluşturmayı deneyeceğim [1]. Aynı zamanda Ayvalık ve yakın çevresinin, bahsedilen dönemdeki siyasi-iktisadi coğrafyasını belirlemeyi de hedefleyen bu harita, şehrin "bir anda" ortaya çıkışının üzerindeki gizemi de aydınlatmayı amaçlamakta.

Anılan yüzyıllar arasında kalan bu tarih kesiti, Osmanlı'nın 6 asırlık yaşamının belki de en karmaşık yıllarını içerir. 1550 yılında başlayan, 1668 yılına kadar sürdüğü savunulan ve büyük çabalar ve büyük bir şiddetle sonlandırılan Celali isyanları ve buna eşlik eden Suhte olayları, tüm Anadolu coğrafyasında olduğu gibi bu bölgede de inanılmaz nüfus hareketlerine ve mülkiyet değişimlerine neden oldu. Yine aynı yüzyıl boyunca yaşanan doğal afetler ve Ayvalık tarihi çalışmalarına büyük katkı sağlayacağını düşündüğüm "Yund kayıkları"nın Anadolu kıyılarına yaptığı seferler ile ilişkilendireceğim bu harita, bildiğim kadarıyla ilk kez denenen bir çalışma olacak.

(harita.1) Çalışma bölgesi olarak seçilen alan.
(kaynak: Google Haritalarım)

Ayvalık yakın çevresi olarak seçtiğim çalışma alanını şöyle belirledim: kuzey; Dede Dağı-Kaz Dağı-Eybek Dağı silsilesi, doğu; kuzey sınırı İvrindi Çayı, güney sınırı ise Bakırçay olan Madra Dağı, güney; Dikili-Çandarlı, batı; Ege denizi ve Midilli Adası.


Harita arayüzü olarak Google Haritalar aplikasyonunu kullandım. Üzerinde çalışmalarım hala sürdüğü ve okuru yanıltabilecek veriler bulunabileceği endişesinden kaynaklı, bu aplikasyonu bugün için genel kullanıma açmadım.

Bu makalenin amacı, "XVI-XVII. Yüzyıllarda Ayvalık ve yakın çevresinde yaşananlar özelinde bir FELAKET HARİTASINI tasarlamak" olduğu için, detaylı dipnotlar vermedim.

Ayvalık ve Yakın Çevresi için bir FELAKET HARİTASI TASARIMI Denemesi
(harita 2)'de işaretle belirlediğimiz çizginin, en güneyde bulunan son parçasını Dikili yönüne doğru uzatırsanız, Ayvalık'ın da içinde bulunduğu, antik dönem kuzey Aeolyası sınırını da elde edersiniz. Ama bu çizginin maksadı başka... Bu çizgi, Ayvalık'ın da içinde bulunduğu arazinin kuzey ve doğu sınırlarında yükselen, Kazdağı ve Madradağı sinsileleridir. Ayrıca XVI. yüzyılın başlarında, bugün Akçay-Burhaniye arasında bulunan bölge ise bataklık alanıydı.

(harita.2) Çalışma bölgesini çevreleyen dağ kütleleri ve bataklıklar.
(hazırlayan: H.K. Köksal, 2019)

Bu bölge aynı zamanda antik dönemden başlayarak, bölge ticaretinin “ana ulaşım” ağının da geçtiği bir alandı. Bu ulaşım ağı; binlerce yıl boyunca, Çanakkale-Balıkesir ve doğu, Çanakkale-Bursa ve kuzey, Çanakkale-Antalya ve güney yol istikametlerini bağlayan ve düğüm noktasının Edremit-Havran olduğu müthiş bir ticaret ve aynı zamanda zirai ürün dağıtım şebekesiydi. Günümüzden yaklaşık 45-50 yıl öncesine kadar, bu ağı kullanarak Ayvalık'a ulaşabiliyorduk. (harita.3)

(harita.3) Çalışma bölgesinden geçen ana ulaşım ağı.
(hazırlayan: H.K. Köksal, 2019)

Özellikle deniz noktasındaki çok sayıda limanı ile birlikte düşündüğünüzde bu ulaşım ağı müthiş bir meta transferi şebekesiydi. (harita.4)

(harita.4) Çalışma bölgesinden geçen ana ulaşım ağı ile limanların kurduğu meta transfer şebekesi.
(hazırlayan: H.K. Köksal, 2019)

Böylesi bir "ulaşım şebekesi" sadece; tarım ile uğraşan köylülüğün, o vergi ünitesinin vergisini toplayan görevlisinin veya pazarda ürün alan tüccarın ya da o ticari metayı nakleden kervancının  ilgilendiği bir ağ değildi. Bu şebeke, aynı zamanda bu ağın üzerinde hareket eden servetten yararlanmak isteyen başka grupların da ilgisini çekmekteydi. Örneğin; 1550 yılında başlayan, 1658 yılına kadar sürdüğü savunulan ve bir asır süren ve Osmanlı'nın, ama daha çok tebaasının yaşadığı müthiş İSYANLARIN: Celali ve Suhte İsyanlarının önemli bir isyancı merkezi idi. O kadar ki, bu yüzyıl boyunca yapılmış yazışmaların rastgele üç beş tanesini bile seçseniz isyanın gücü, yerel otoritenin güçlenişi ve dolayısı ile merkezi otoritenin çözülüşü, şanslı olan halkın kaçışı, daha az şanslı olanın öldürülüşü ama en şanssızlarının köle pazarlarında satılışı ile geçecek bir yüzyıldan bahsediyorum size. (harita.5)

(harita.5) Çalışma bölgesine yerleşen Suhte ve Celâli isyancılarının kullandığı barınaklar.
(hazırlayan: H.K. Köksal, 2019)

Sadece dağlarda mesken tutan isyancılar mı? Çağdaş tarihçilerin katkıları ile haklarında bilgi sahibi olduğumuz Akdeniz korsanlarının iki “fraksiyonu” da bu bölgede idi. 1700 ortalarına kadar Osmanlı belgelerinde “Rodos Ahalisi” olarak geçen ve yine benzer Osmanlı belgelerinde, 1600 başlarına kadar “Yund Kayıkları” olarak anılan KORSANLAR... Bu döneme ait Osmanlı belgelerini karıştırmaya kalkışsanız başınız dönüyor, yazılanlardan. (harita.6)

(harita.6) Çalışma bölgesine sürekli saldırılar düzenleyen "Rodos Ahalisi" ile "Yund Kayıkları"nın akınları.
(hazırlayan: H.K. Köksal, 2019)

Peki sadece kara ve deniz asayişi mi sorundu bu bölgede? diye soranlarımız olabilir. Yanıtımız “hayır”... 1521'de başlayan ve neredeyse 30 yılda bir tekrar eden şiddetli kuraklıklar, 1600'lere gelindiğinde ekilecek arazinin giderek elden çıkmasına neden oldu. (harita.7) 

(harita.7) Çalışma bölgesinde yaşanan ve 1521'den 1583'e kadar saptanmış kuraklıklar.
(hazırlayan: H.K. Köksal, 2019)

Ya başka? Dünya tarihinin en korkunç veba salgını 1572'de vurdu. Salgın Çin'de başladı ve Afganistan-İran üzerinden Anadolu'ya geçti ve buradan bütün kıta Avrupa'sına yayıldı. Wikipedia'nın konu ile ilgili makalesinde dünya nüfusunun neredeyse 1/3'ünün telef olduğunu yazmakta. (harita.8) 

(harita.8) Tüm dünya ile birlikte çalışma bölgesinde de yaşanan ve 1572'de yaşanan veba salgını.
(hazırlayan: H.K. Köksal, 2019)

Başka? 1573'de Bakır ovasında başlayan ve tüm bölgeye yayılan çekirge salgını... Bu salgınlar 20. yüzyıla kadar 5-6 kez daha yaşanacak bölgede. Başka? 1579 sağanak yağmurları ve dolu vurmaları. Meteolojistler bu tarihi döneme “geç buzul çağı” demişler. (harita.9)

(harita.9) Çalışma bölgesinde de yaşanan ve 1573 çekirge salgını ve 1579 "geç buzul çağı" diye adlandırılan yağmurlar.
(hazırlayan: H.K. Köksal, 2019)

Başka? Sürekli devam eden Bakır ovası-Edremit ovası arasında her bahar-yaz aylarında başlayan müthiş sıtma salgınları... (harita.10)

(harita.10) Çalışma bölgesinde her bahar-yaz aylarında yaşanan sıtma salgınları.
(hazırlayan: H.K. Köksal, 2019)

Evet... Bu FELAKET HARİTASI çalışması sadece kasvetli bir coğrafyayı betimlemiyor. Bu bahsedilen ve bölgede yaklaşık yüz yıl süren asayişsizlik ve doğal felaketler sonucunda bölge nüfusu “BOŞALMIŞTIR”... 

Bir sonraki makalemin de konusu olacak Murâd-ı sânî Vakfı  kayıtlarından yola çıkarak yaptığım bir nüfus analizinde 1550-1573 yılları arasında bölgede bulunan kayıtlı karye sayısı 65'ten 14'e düşmüştür. 

Basit bir matematik ile bu rakamı bir daha yazarsak: ortalama 15 vergi ünitesinin yani çift-hanenin bir karyeyi oluşturduğunu düşünürsek ve karyede yaşayan ücreti emek dışı nüfusun (vergi mükellefi olan nüfusun) 100 kişi/karye olduğunu ve 65 karyelik Murâd-ı sânî vakfının 6.500 sabit kişiden oluştuğunu hesap edebiliriz. Tekrar ediyorum, göçmen köylüler, köleler, ortakçı kullar ve çeltikçiler bu rakamın dışındadır. Buradan yola çıkarak, isyanların daha ilk çeyreğinde, incelediğimiz sahadaki nüfus, %25'lere düştüğünü ileri sürebiliriz.

O zaman ilk "hipotezimizi" ileri sürebiliriz: 

içinde Ayvalık'ın da yer aldığı bölge, incelediğimiz dönem olan XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yaşanan asayiş sorunları ve art arda gelen doğal afetler sonucunda nüfusunu kaybetmiş ve çoğunlukla boşalmış verimli tarım alanlarıdır. Ve XVIII. yüzyılı bu nüfus yapısıyla karşılamıştır. Bir başka deyişle, Ayvalık'ın "bir anda" ortaya çıkışı bu verimli arazinin kısmen "suhulete ermesi" ile başlayan yeni iskân çabalarının sonucunda gerçekleşmiştir.

---

DİPNOTLAR
[1] Bu makalede işlediğim konuyu ve görsellerini, 19 Temmuz 2019 günü ÇYDD Ayvalık Şubesi'nde yaptığım, "Ayvalık'ın Kuruluşu Meselesi" adlı sunumun bir bölümünde, katılımcılar ile paylaşmıştım.

2016 - İkinci Şans

 Süre: 99 dakika | IMDB Puanı: 5.7/10

Yönetmen

    Özcan Deniz
Senaryo
    Özcan Deniz
Yapımcı
   Şükrü Avşar
Tür
    Dram, Romantik
Oyuncular:

     Özcan Deniz            Cemal

     Nurgül Yeşilçay        Yasemin

     Mesut Can Tomay    Mahmut

     Afra Saraçoğlu         Çiçek

     Berrin Arısoy

     Fulya Sirin

     Anıl Altınoz

     Aybike Turan

     Duygu Çelebi

     Füsun Erbulak

     Kaan Yalçin

     Ömer Akgüllü

     Özge Kepkebir

Görüntü yönetmeni

     Olcay Oğuz

Sanat yönetmeni 

     Demet Dinçkaya 

Kostüm tasarımı

     Fatoş Suda

Makyaj

     Özlem Soysal

Birbirinden taban tabana zıt iki yalnız insanın yolları kesişir. Biri matematik öğretmeni olan çok güzel bir kadın, Yasemin, diğeri Cemal Et restoranın sahibi karizmatik gurme, Cemal. Cemal ele avuca sığmaz, dışa dönük, gamsız, geçmişinden kurtulmaya çalışan bir adamdır. Yasemin ise geçmişte yaptığı yanlış bir seçimin yaralarını sarmaya çalışan, kalın kabukları olan, yaşayacağı her şeyi matematiksel hesaplar yaparak kararlaştıran, ürkek, korumacı bir kadındır. Normal hayatta birbirlerinin yüzüne bile bakmayacak bu iki kişinin karşılaşması önce kavgalarla başlayıp sonra aşka dönüşüp sonra da bizi hüzne boğacaktır. İkilinin ortak yanı her ikisinin de ikinci bir şansa ihtiyacı olduğudur. Her ikisinin de derinlerine indiğimizde bunun kolay bir aşk olmayacağını görürüz.

FİLMİ YOUTUBE ÜZERİNDEN İZLEMEK İÇİN TIKLAYIN...

2015 - Senden Bana Kalan

Süre: 117 dakika | IMDB Puanı:6,6/10

Yönetmen
   Abdullah Oğuz
Senaryo
   Levent Kazak
   Baekmanjangja-ui cheot-
   sarang (2006) adlı  
   filimden uyarlama.
Yapımcı
  Engin Palabıyık
Tür
   Dram, Romantik
Oyuncular:
Neslihan Atagül........................ Elif
Ekin Koç..... ............................. Özgür
Hayati Akbaş ........................... Tayfun
Silvyo Behmoaras ................... Gözlük
Wilma Elles ............................. Emma
Gamze Pelin Gökçe ................. Meraklı
Zeynep Kankonde ................... Saliha
Hakan Karahan ........................ Avukat Hamdi
Doğa Konakoğlu ...................... Tosun
Dila Pekdemir .......................... Emel
Tayfun Savlioğlu ..................... Selman
Salih Özmener ........................ Müdür Nihat
Altan Erkekli ............................ Emin Efendi
Buğra Özmüldür ...................... Menfi

Filmde, ayrı dünyanın insanları olan iki zıt karakterin, bir tesadüfle başlayan aşk hikâyesi anlatılıyor. Özgür, vefat etmiş dedesinden ona kalan mirası almak için dedesinin ölmeden önce koyduğu şartı yerine getirmelidir. Bunun için o, Çanakkale'nin Adatepe köyünde bir yıl yaşamalıdır. Bu yüzden köye gelen Özgür, burada Elif'le tanışır. Böylelikle iki gencin aşk hikâyesi başlar. (Vikipedi)

Senden Bana Kalan, 2006 yılında çevrilen bir Güney Kore filmi olan, "Baekmanjangja-ui cheot-sarang" (Bir Milyonerin Hayat Öyküsü)'nden uyarlama olsa da mekan seçimindeki titizlik ve görüntü kalitesi sayesinde kendini severek izletebiliyor.

Çekimlerinin Kazdağları, Yeşilyurt, Cunda Adası, Adatepe, Küçükkuyu, Ayvalık ve İstanbul'da yapılan filmin, Ayvalık ve Cunda Adası görüntüleri 

FİLMİ JET FİLM İZLE ÜZERİNDEN İZLEMEK İÇİN TIKLAYIN...

2010 - Veda

Süre: 115 dakika | IMDB Puanı: 7..1/10

Yönetmen

  Zülfü Livaneli

Senaryo
   Zülfü Livaneli
Yapımcı
  Özkan İpek
Stüdyo
  Kamera Film
Tür
   Dram, Savaş, Biyografi, Tarih
Oyuncular:

Kaan Olcay ................. Atatürk 6-7 yaş

Bartunç Akbaba .......... Atatürk 14-17 yaş

Sinan Tuzcu ................ Atatürk 25-45 yaş

Burhan Güven ............. Atatürk 57 yaş

Serhat Kılıç ................. Salih Bozok 30-57 yaş

Dolunay Soysert ......... Zübeyde Hanım
Özge Özpirinçci .......... Fikriye
Ezgi Mola .................... Latife Hanım
İlker Gülümser ............ Fuat Bulca
Orhan Aydın ............... Kurmay Başkanı
Mehmet Erbil .............. İsmail Hakkı Tekçe

Livaneli'nin önceki filmlerine oranla çok daha güçlü bir yönetmenlik başarısı gösterdiği Veda filminin Atatürk'ün çocukluğunun geçtiği bölümleri Alibey Adası'nda (Cunda) çekilmiştir.

Filmin konusunu özlü biçimde yazdığı için wikipedia.org dan aynen alıyorum:

10 Kasım 1938... Büyük Önder Atatürk'ün son iki saati...Türkiye yasta ama biri daha fazla, Salih Bozok...

Çocukluk arkadaşı Salih Bozok'un Atatürk ile yaşadığı bir ömrün en çarpıcı anları, duyduğu derin dostluk beyaz perdeye aktarılıyor.

Öyle duygular ki bunlar; Salih Bozok en yakın arkadaşının olmadığı bir hayatı reddediyor... Ailesini ve hayatını hiçe sayarak Atatürk'ün öldüğü an O da kendini vuruyor. Filmde, Salih Bozok'un oğlu Muzaffer'e yazdığı mektupla geçmişe dönüp, bu zaman zarfı içinde Atatürk'ün askeri kimliği, vatan uğruna fedakarlıkları ve özel hayatından kesitler anlatılıyor. Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet’in kuruluşu, bir ulusa ışık tutuşu VEDA mektubunda aktarıyor...

YOUTUBE'den İZLEMEK İÇİN TIKLAYIN

1991 - Suyun Öte Yanı

Süre: 90 dakika | IMDB Puanı: 6,8/10

Yönetmen

  Tomris Giritlioğlu

Senaryo
   Feride Çiçekoğlu
Yapımcı
  Meral Babacan
Stüdyo
  TRT Ankara Televizyonu
Tür
   Dram
Oyuncular:
Meral Çetinkaya ........... Sıdıka
Nur Sürer ...................... Nihal
Selçuk Yöntem ............. Ertan
Uğur Polat .................... Yunanlı avukat
Halil Ergün ................... Arap Mustafa
Pıtırcık Akerman .......... Gelin
Oktay Kaynarca ............ Damat
Rahmi Dilligil
Cüneyt Uzunlar
Gülenay Kalkan

Aldığı Ödüller
4. Ankara Uluslararası Film Festivali - En İyi 2. Film Ödülü
4. Ankara Uluslararası Film Festivali - En İyi Kadın Oyuncu Ödülü (Meral Çetinkaya)
11. Uluslararası İstanbul Film Festivali - En İyi Yönetmen Ödülü
11. Uluslararası İstanbul Film Festivali - Jüri Özel Ödülü

Koşar adım ve -özellikle de- bizlere büyük bedeller ödetecek karanlık günlere doğru giderken, 12 Eylül'ü ve ardıl yılları bir kez daha sırtımı ürperterek izletti bu film bana. 1924 mübadelesi ile Girit'ten yollanan Egeliler'in suyun "bu" yanına gelişleri ve "öte" yanını unutamayışlarının hazin öyküsü özetle... Karmaşık rejisinden bunalmaz ve aynı coğrafyada aynı geçmişi yaşamış insanların, kaderlerinin de aynı olduğuna benim gibi inanıyorsanız, "üzülerek" ama "keyifle" izliyorsunuz filmi.

Filmin senaryosunu yazan Feride Çiçekoğlu, filmin beğenilmesi üzerine daha sonra öykü olarak yazmış Suyun Öte Yanını. Şayet, Cunda'nın 1990'lı yıllarını soluduysanız: taş sokakları, Taxiarchis Kilisesinin metruk halini, Taş Kahveyi ve Patriça'yı bir başka keyifle izleyeceksiniz.

12 Eylül darbesi ile tutuklanan öğretim üyesi Ertan serbest kalınca eşi Nihal ile birlikte Cunda'ya tatile gelirler ve Girit mübadili Sıdıka Hanımın pansiyonunda bir süre kalırlar. Sıdıka ile arasında başlayan dostluk sonucunda, Yunan Albaylar Cuntası Yunanistan'ından kaçan bir avukatın unuttuğu kitabı okuma olanağı bulur Nihal. Ertan ise o avukatı Cunda sokaklarında yaşatır "hayalleri" ile.

Müziklerini Yeni Türkü'nün yaptığı bu filmin koleksiyonumuza katılmasını sağlayan sayın Nazlı Çakın'a bir kez daha teşekkür ediyorum.

Filmi youtube üzerinden izleyeceksiniz. İyi seyirler...

YOUTUBE'den İZLEMEK İÇİN TIKLAYIN

1989 - Öyle Bir Kadın ki

 Süre: 76 dakika | IMDB Puanı: 3.8/10

Yönetmen

     Faruk Turgut
Senaryo
     Yasemin Yazıcı
Yapımcı
     İbrahim Mertoğlu
Tür
     Dram, Macerra

Oyuncular: 

     Harika Avcı          Hilal

     İsmet Özhan       Selim

     Engin İnal            Celal

     Erdinç Akbaş       Ahmet

     Erdinç Bora         Recep

     Şeref Çokşeker   Selim'in Annesi

     Gülsen Tuncer

Görüntü yönetmeni

     Salih Dikişçi

ÖZET

Çocukluğunda annesine tecavüz  edenlerden sonra büyükten sonra doğduğu yere gelen intikam alan bir kadının hikayesidir. 

Film Cunda adası görüntüleri eşliğinde ilerler. Taş kahve, restorasyon öncesi Taksiyarhis Kilisesi ve eski evleri ile, adanın 1989 yılı...

Filmin yüksek çözünürlükteki kopyası youtube'ta bulunuyor. İyi seyirler...

FİLMİ YOUTUBE'dan İZLEMEK İÇİN TIKLAYIN...

1988 - Av Zamanı

Süre: 96 dakika | IMDB Puanı: 5,6/10

Yönetmen

     Erdal Kıral

Senaryo
     Ferit Edgü
Yapımcı
     Kadri Yurdatap
Stüdyo
     Mine Film
Tür
     Dram, Politik

Oyuncular:
     Aytaç Arman        Yazar (seslendirme: Mustafa Alabora)

     Şerif Sezer           Hizmetçi

     Zihni Küçümen     Ali

     Nüvit Özdoğru      Cinayet kurbanı

     Dilaver Uyanik      Balıkçı

Müzik

     Sarper Özsan

Sinematograf

     Kenan Ormanlar

Senaryo düzeltme

    Nevzat Dişiaçık

Sanat yönetmeni

     Nur Ozalp

Ses kayıt

     Sedan Işın

ÖZET

Ferit Edgü’nün senaryosunu yazdığı ve Erden Kıral’ın yönetmenliğini yaptığı bu "12 Eylül filmi", 1980 yılı Ağustos ayının son günlerinde geçmektedir. Bir sabah, üniversitedeki görevine gitmek için evinden çıkan bir profesör iki terörist tarafından öldürülür. Profesörün yakın dostu ve filmin kahramanı olan yazar, İstanbul’dan ayrılarak Cunda Adası'na gider. Ada yazarın baba toprağıdır. Burada çocukluk arkadaşı olan ve adanın tarihini araştırmaya başlayan, zeytincilikle uğraşan eski dostu ile buluşur. Film artık başlamıştır...

Film hakkında "sinematikyesilcam.com"da güzel bir yazı yazıldığı için detayı ona bırakıyor, sizleri youtube.com adresinden yayın yapan bu güzel "Cunda belgeseli ve 12 Eylül filmi" ile baş başa bırakıyorum. İyi seyirler.

1976 - Alev

Yönetmen : Nejat Saydam

Senaryo : Nejat Saydam

Yapımcı : Murat Köseoğlu

Stüdyo : Acar Film

Müzik :

Yapım : Acar Film

Afiş Basım :

Tür         : Dram, Romantik 

Film         : Renkli

Süre : 79 dakika

IMDB puanı : 5.4/10 (6.0/10)

Filmin Geçtiği Mekanlar

    - Ayvalık merkezi

    - Ayvalık motor iskelesi

    - Cunda merkezi

    - Cunda motor iskelesi

    - Despotun Evi

Oyuncular:

    Kadir İnanır - (Yağmur Reis)

    Necla Nazır - (Alev)
    Hulusi Kentmen - (Muhlis Bey)
    Aliye Rona (Yağmur'un Annesi)
    Kadir Savun - (Ali Reis)
    Kadir Kök
    İbrahim Kurt
    Yavuzer Çetinkaya
    Abdi Algül - (Kasım)
    Nubar Terziyan - (Doktor)
    Osman Han
    Yılmaz Kurt
    Niyazi Gökdere - (Selim)
    Hamit Haskabal
    Osman Alyanak
    İlhan Hemşeri - (Doktor)
    Saime Bekbay - (Alev'in Annesi)
    Ahmet Turgutlu - (Rüstem Reis)
    İsmail Hakkı Şen- (Jandarma Kumandanı)
    Sıtkı Sezgin
    Huriye Yirmibeş - (Küçük Oyuncu)
    Ahmet Yirmibeş  - (Küçük Oyuncu)

Konu:

Özetle "zengin kız fakir oğlan" filmi Alev. Ve Ayvalık'ı izlemek istiyorsanız şayet, yaklaşık 1 saat 4 dakika kadar, İzmit, İstanbul ve Gelibolu turu attırdıktan sonra Cumhuriyet Meydanı'na gelebileceksiniz, hazır olun.

Muhlis Bey diplomattır ve emekli olunca doğduğu köye karısı ve kızı Alev ile birlikte dönerler. Köylük yer bu "züppeleri" hiç benimsemez hatta tavır bile alır. Üstelik Yağmur'da Alev'e (ya da tam tersi de doğru) aşık olmuştur. Ama bu aşk gizli tutulmaktadır. Zamanla eski arkadaşlar olan Muhlis Bey ile Ali Reis bile konuşmaya başlar.

Zengin kız fakir oğlan filmi diye başlamıştım yazıya. Ve o "şablon senaryo", yani rıza göstermeyen anne baba tavrı tüm şiddetiyle gençler önünde bir engel olur, bu aşk ortaya çıkınca. Ama tek farkla bu kez oğlunu vermek istemeyen "fakir" taraftır. Ve gençler kaçarak Ayvalık'a gelirler, Yağmur Alibey Adasında balıkçılığa başlar ve basit bir eve yerleşerek yaşamlarını sürdürürler.

Alev hamile kalır ve aileler bunu duyunca anne babalar rekabetçi bir mücadele ile soluğu İstanbul-Gelibolu üzerinden Ayvalık'ta alırlar. Adaya geçerler ve mutlu son...

Ne Ayvalık Rıhtım caddesi "kafeterya" ne de Alibey Adası sahili "meyhane" istilasına uğramamışken nasıldı diye merak edenlerimiz için bir "belgesel" niteliğinde izlenecek Alev'de, mükemmel bir detay da Cumhuriyet Meydanındaki palmiyelerin daha yeni dikilmiş olması.

Filmde, "adadaki" Mevlana Caddesi daha yapılmadığı için toprak sahil yolu ile ulaşılmakta ada içine ve fayton kullanılmakta 1976 yılında. Bunu araştırmak lazım. Hı... Bir de Despotun Evi (Çocuk Yurdu) sapa sağlammış o yıllarda.

İyi seyirler...

YOUTUBE'den İZLEMEK İÇİN TIKLAYIN

1973 - Kambur

Yönetmen            : Atıf Yılmaz

Senaryo               : Ayşe Şasa

                              Erdoğan Tünaş

Yapımcı               : İrfan Ünal

Stüdyo                 : Lale Film (Seslendirme)

                              Ören Film (Renklendirme)

Müzik                  : Mikis Theodorakis

Yapım                  : Akün Film

Afiş Basım          :

Tür                      : Dram

Film                    : Renkli

Süre                    : 89 dakika

IMDB puanı        : 6.2/10 (7.0/10)

Filmin Geçtiği Mekanlar

    - Ayvalık merkezi

    - Çamlı Kapri plajı

    - Şeytan Sofrası

    - Cunda Agios Yannis Şapeli

    - Cunda Taxiarchis Kilisesi

Oyuncular:

    Fatma Girik - (Azize)
    Kadir İnanır - (Ali)
    Suzan Avcı - (Tasula)
    Danyal Topatan - (Selim)
    İhsan Yüce - (Azize'nin babası)
    Muazzez Kurdoğlu - (Ali'nin annesi)
    Sabahat İzgü - (Şarkıcı)
    Orhan Çoban - (Garson)

Konu:

Eminim şimdi "abarttın" diyeceksiniz ama bir düşüncemi paylaşayım sizlerle: Love Story'den sonra beni etkileyen en mükemmel "aşk filmidir" Kambur...

70'li yılların fedakar sevgili temasını bu derece "abartılı" (aşık olduğu kör kemancıya gözlerini bağışlama fikri) ele alan bir başka "kendini sevgilisi için adama" filmini anımsamıyorum Yeşilçam sineması içinde.

Veremli sevgilinin "kan tükürüklü mendilini" koklayıp verem olanlarını biliyorum ya da mahkeme salonunda sevgilisinin işlediği suçu "üstlenip" hapis yatanları da ama bu filmdeki fedakarlık ve hele 70'li yıllar tıbbının seviyesi ile ele alındığında ciddi bir "buluş" olsa gerek.

Ve müthiş bir "karakter": Ada halkının gözüyle "hafif meşrep" kadın Tasula. Mahalle baskısına rağmen "sahiplendiği duruşunu hep koruyan" ve Azize'nin temiz aşkını kavrayıp onu yüreklendiren, "doğdukları yerden söküp gönderdiklerimizin" (!) kalan temsilcisi Tasula.

Ve tabi Azize'nin babası... Gitmeye karar veren Azize üzülüyor babasını bırakacağı için ve ona "kızıp kızmadığını" sorunca o diyor ki kızına: "git kızım onu seviyorsan... ne derlerse desinler git... diğer kızlardan neyin eksik ki, bir tek kamburun mu? herkesin kamburu kendi içinde..."

Bu filmde ve hele 70'li yıllarda "mavi lens" takılan bir kör kemancı rolünü, ancak kadın dövebilen "ağır abi" rolünden daha güzel oynadığı için midir bilemiyorum ama, Ali için de şunu söylemeliyim: "racon" kesen Kadir Ağabey olmadan önce Kadir İnanır çok daha "bizden" birisiymiş.

Kanımca filmdeki tek "manasız" bölüm, Selim'in Azize'nin yolunu Agios Yannis Şapeli'nin önünde kesip "tecavüze yeltenmesi" sahnesidir. Basit ve manasız bir "mahalle baskısı" sahnesi koymak nedense hala Türk sinemasının vazgeçilmezidir.

Ve film nasıl "yoksul ama dürüst" olduğumuz 70'lerdeki "halimizi" resmediyorsa, Şeytan Sofrası ve Cunda'nın da "yoksul ama dürüst" olduğu ve o geri gelmeyecek günlerini resmediyor bizlere. Agios Yannis Şapeli daha Sevim-Necdet Kent Kütüphanesi olmadığı, Taxiarchis Kilisesinin "oyuncak müzesi" haline getirilmediği o "yoksul" günlerimizi resmediyor.

Filmi size sunmadan önce değinmem gereken son detay filmin tema müziği: Mikis Theodorakis tarafından bestelenen το γελαστό παιδί (güleç yüzlü/gülümseyen çocuk). Theodorakis bu müziğin bestesini, Costa-Gavras'ın 1969-1974 yılları arasında iktidarda olan, Yunan Albaylar Cuntası faşist dönemini incelediği "Z" filmi için besteledi. İrlandalı şair Brendan Behan'a ait olan şiirin bazı dizelerini değiştirerek çeviren Vasilis Rotas şarkının sözlerini yazdı. 17 kasım 1973 Atina Politeknikte faşistlere karşı direnen öğrencilerden Grigorios Lambrakis'in öldürülmesini konu alan şarkı/ağıt, bir çok sanatçı tarafından yorumlandı.

Ben filme geçmeden Theodorakis'in 1988 Türkiye konserlerinden birinde kaydedilen haliyle bu parçayı sizlere izletmek istiyorum.

σκοτώσαν οι φασίστες το γελαστό παιδί

faşistler gülümseyen çocuğu öldürdü

Bence artık filmi izleme zamanı geldi. İyi seyirler...

YOUTUBE'den İZLEMEK İÇİN TIKLAYIN

AYVALIK'da ÇEKİLEN TÜRK FİLMLERİ

Yaptığım araştırmalar sonucunda, ilki 1960 yılı yapımı olan "Yak Bir Sigara" olmak üzere, Ayvalık'ta çevrilen 38 Türk filmi olduğunu belirledim. Buna karşın hala, "3 Çapkın Gelin" (1963) ve "Yarı yol" (2018) filmlerini bulup izleyemediğimi okura belirtmeliyim.

Burada genel bilgilerini okuyacağınız filmlerin teknik bilgilerini IMDB (Internet Movie Data Base) den toparladım ve ayrıca film hakkında yazılmış olan yorumları da değişik siteleri gezerek topladım. 

Okur film afişlerine "tıkladığı" takdirde o filme özel hazırlanan bloga ulaşacaktır. 

Bu derlemeyi yaparken kafamda yeni bir proje gelişti. Bu 38 filmin çevrildiği mekanların, bugünkü durumlarını da fotoğraflayarak "dün/bugün" karşılaştırmasını yapacağım en kısa sürede. 

Hadi şimdi bu filmleri tarih sırasına göre şöyle bir anımsayalım: (filmin sayfasına gitmek için afişe "tıklayınız")

-- * --

01. [1960] Yak Bir Sigara (Bülent Şentay'ın katkısıyla)

dram

Yönetmen: Agah Hün

Senaryo: Agah Hün

Oyuncular: Muharrem Nur, Agah Hün, Oktar Durukan, 

Reha Yurdakul, Muzaffer Nebioğlu

Süre: 197 dakika

IMDB puanı: 5.5/10 (benim verdiğim puan 6/10)

02. [1963] Üç Çapkın Gelin (Bülent Şentay'ın katkısıyla)

macera-dram-komedi

Yönetmen: Süha Doğan

Senaryo: Sadık Şendil

Oyuncular: Ali Şen, Öztürk Serengil, Suna Selen, 

Uğur Kıvılcım, Orhan Günşiray

Süre: 83 dakika

IMDB puanı: ?/10 (?/10)

03. [1964] Duvarların Ötesi (Nazlı Çakın'ın katkısıyla)

dram-polisiye

Yönetmen: Orhan Elmas

Senaryo: Turgut Özakman

Oyuncular: Tanju Gürsu, Belgin Doruk, Erol Taş, 

Özden Çelik, Hayati Hamzaoğlu

Süre: 72 dakika

IMDB puanı : 6.8/10 (8.0/10)

04. [1970] Kendim Ettim Kendim Buldum

dram

Yönetmen: Sadık Şendil

Senaryo: Sadık Şendil

Oyuncular: Seher Şeniz, Bilal İnci, Necdet Yakın, 

Fikret Hakan, Sema Özcan

Süre: 78 dakika

IMDB puanı: 4.6/10 (5.0/10)

05. [1971] Hayat Sevince Güzel

komedi-dram-müzikal

Yönetmen: Tamer Gürsu

Senaryo: Hamdi Değirmencioğlu

Oyuncular: Zeynep Değirmencioğlu, Semra Sar, Münir Özkul, 

Metin Serezli, Suna Pekuysal

Süre: 94 dakika

IMDB puanı: 5.8/10 (6.0/10)

06. [1973] Hayat Bayram Olsa

komedi-romantik

Yönetmen: Orhan Aksoy

Senaryo: Bülent Oran, Ahmet Üstel

Oyuncular: Hülya Koçyiğit, Kadir İnanır, Hulisi Kentmen,

Cevat Kurtuluş, Bilge Zobu

Süre: 88 dakika

IMDB puanı: 5.7/10 (5.0/10)

07. [1973] Kambur

dram

Yönetmen: Atıf Yılmaz

Senaryo: Ayşe Şasa, Erdoğan Tünaş

Oyuncular: Fatma Girik, Kadir İnanır, Suzan Avcı,

Muzaffer Kurdoğlu, Ahmet Danyal Topatan 

Süre: 89 dakika

IMDB puanı: 6.2/10 (7.0/10)

08. [1974] Özleyiş

dram-romantik

Yönetmen: Aram Gülyüz

Senaryo: Hamdi Değirmencioğlu

Oyuncular: Zeynep Değirmencioğlu, Mesut Engin, Bahar Erdeniz,

Hulisi Kentmen, Mürüvvet Sim

Süre: 88 dakika
IMDB puanı: 5.0/10 (5.0/10)

                

09. [1976] Alev

dram-romantik

Yönetmen: Nejat Saydam

Senaryo: Nejat Saydam

Oyuncular: Kadir İnanır, Necla Nazır, Hulisi Kentmen,

Kadir Savun, Aliye Rona

Süre: 79 dakika
IMDB puanı : 5.4/10 (6.0/10)

                            

10. [1976] Bıktım Her Gün Ölmekten

dram-romantik-müzikal

Yönetmen: Osman F. Seden

Senaryo: Erdoğan Tünaş

Oyuncular: Orhan Gencebay, Necla Nazır, Hulisi Kentmen,

Erol Taş, Şemsi İnkaya

Süre: 80 dakika

IMDB puanı: 5.6/10 (5.0/10)

11. [1976] Tuzak

dram-romantik-macera

Yönetmen: Atıf Yılmaz

Senaryo: Umur Bugay

Oyuncular: Cüneyt Arkın, Selma Güneri, Hulisi Kentmen,

Ali Sururi, Turgut Boralı

Süre: 90 dakika

IMDB puanı: 5.4 /10 (8.0/10)

12. [1977] Ah Dede Vah Dede (Savaş Çakır'ın katkısıyla)

komedi

Yönetmen: Nuri Akıncı

Senaryo: Recep Filiz

Oyuncular: Adile Naşit, Aysun Güven, Orhan Alkan,

Sami Hazinses, Alev Sururi

Süre: 77 dakika

IMDB puanı: 5.4 /10 (4.0/10)

13. [1977] Dert Durağı (Tuğrul Sönmez'ın katkısıyla)

dram, müzikal

Yönetmen: Naki Yurter, Nuri Akıncı

Senaryo: Recep Filiz, Demet Deniz

Oyuncular: Emin Turgay, Karaca Kaan, Kazım Kartal,

Canan Candan, Osman Ateş

Süre: 65 dakika

IMDB puanı: -

14. [1979] Yoksul ("adınızı yazmamışsınız" katkısıyla)

dram
Yönetmen: Oksal Pekmezoğlu
Senaryo: Oksal Pekmezoğlu
Oyuncular: Necla Nazır, İsmail Mersinli, Hasan Ceylan,

Orhan Elmas, Atilla Ergün
Süre: 90 dakika
IMDB puanı: 3.0/10 (3.0/10)

15. [1981] Kırık Bir Aşk Hikayesi

dram

Yönetmen: Ömer Kavur

Senaryo: Selim İleri

Oyuncular: Kadir İnanır, Hümeyra, Kamran Usluer,

Neriman Köksal, Özlem Onursal

Süre: 93 dakika

IMDB puanı: 7.2/10 (9.0/10)

16. [1985] Kuyucaklı Yusuf

dram
Yönetmen:  Feyzi Tuna
Senaryo: Feyzi Tuna, Sabahattin Ali (aynı adlı romanından)
Oyuncular: Ahmet Mekin, Talat Bulut, Derya Arbaş,

Engin İnal, Melih Çardak
Süre: 96 dakika
IMBD puanı: 5.8/10 (5.0/10)

17. [1986] Kısrak

dram

Yönetmen: Ülkü Erakalın

Senaryo: Ülkü Erakalın

Oyuncular: Hülya Avşar, Hüseyin Peyda, Yalçın Gülhan

 Handan Adalı Tuğrul Meteer

Süre: 78 dakika

IMBD puanı: 4.0/10 (4.0/10)

18. [1987] Gece Yolculuğu

dram

Yönetmen: Ömer Kavur

Senaryo: Salih Deveci, Ömer Kavur

Oyuncular:  Macit Koper, Aytaç Arman, Şahika Tekand,

  Arslan Kacar, Orhan Çağman

Süre: 107 dakika

IMBD puanı: 7.2/10 (8.0/10)

19. [1988] Av Zamanı

dram, politik

Yönetmen: Erden Kıral

Senaryo: Ferid Edgü

Oyuncular: Aytaç Arman, Şerif Sezer, Zihni Küçümen,

Nüvit Özdoğru, Dilaver Uyanık

Süre: 76 dakika

IMBD puanı: 5.6/10 (5.0/10)

20. [1989] Öyle Bir Kadın Ki

dram, macera

Yönetmen: Faruk Turgut

Senaryo: Yasemin Yazıcı

Oyuncular: Harika Avcı, İsmet Özhan, Engin İnal,

Erdinç Akbaş, Erdinç Bora

Süre: 76 dakika

IMBD puanı: 3.8/10 (4.0/10)

21. [1991] Suyun Öte Yanı (Nazlı Çakın'ın katkısıyla)

dram, politik

Yönetmen: Tomris Giritlioğlu

Senaryo: Feride Çiçekoğlu

Oyuncular: Nur Sürer, Halil Ergün, Selçuk Yöntem,

Rahmi Dilligil, Meral Çetinkaya

Süre: 90 dakika

IMBD puanı: 6.8/10 (8.0/10)

22. [2004] Kayıp Aşklar

dram

Yönetmen: Veli Çelik

Senaryo: Ahmet Yurdakul

Oyuncular: Melisa Sözen, Şevket Çoruh, Ahmet Mümtaz Taylan,

Şerif Sezer, Eşref Kolçak

Süre: 112 dakika

IMBD puanı: 4.7/10 (6.0/10)

23. [2005] Babam ve Oğlum

dram, politik

Yönetmen: Çağan Irmak

Senaryo: Çağan Irmak

Oyuncular: Çetin Tekindor, Fikret Kuşkan, Hümeyra,

Ege Tanman, Şerif Sezer

Süre: 112 dakika

IMBD puanı: 8.2/10 (7.0/10)

24. [2008] Ulak (Kaan Yavaş'ın katkılarıyla)

dram, fantezi, gizem

Yönetmen: Çağan Irmak

Senaryo: Çağan Irmak

Oyuncular: Çetin Tekindor, Hümeyra, Yetkin Dikiciler,

Şerif Sezer, Melis Birkan

Süre: 109 dakika

IMBD puanı: 6.8/10 (5.0/10)

25. [2008] İki Çizgi

dram

Yönetmen: Selim Evci

Senaryo: Selim Evci

Oyuncular: Gülçin Santırcıoğlu, Kaan Kesskin, Zeynep Aydın,

Özgül Koşar, Mehmet Aslan

Süre: 93 dakika

IMBD puanı: 4.6/10 (4.0/10)

26. [2010] Veda

biyografi, dram, politik

Yönetmen: Zülfü Livaneli

Senaryo: Zülfü Livaneli

Oyuncular: Serhat Mustafa Kılıç, Dolunay Soysert, Sinan Tuzcu,

Ezgi Mola, Özge Özpirinççi

Süre: 115 dakika

IMBD puanı: 7.2/10 (8.0/10)

27. [2011] Ay Büyürken Uyuyamam

dram, romantik

Yönetmen: Şerif Gören

Senaryo: Necati Cumalı

Oyuncular: Ayça Bingöl, Hazal Kaya, Fırat Çelik,

Mustafa Kaçak, Suat Kaçak

Süre: 114 dakika

IMBD puanı: 3.3/10 (4.0/10)

28. [2012] Uzun Hikaye

dram

Yönetmen: Osman SINAV

Senaryo: Yiğit GÜRALP

Oyuncular: Kenan İmirzalioğlu, Tuğçe Kazaz,

Mustafa Alabora, Zafer Algöz, Elif Atakan

Süre: 125 dakika

IMBD puanı: 7.5/10 (8.0/10)

29. [2013] Arkadaşlar Arasında Rakı Masası

dram, komedi

Yönetmen: Gökhan Horzum

Senaryo: Gökhan Horzum

Oyuncular: Salih Bademci, İbrahim Kendirci, Fırat Albayram, 

Sertan Erkaçan, Deniz Alan

Süre: 81 dakika

IMBD puanı: 6.0/10 (6.0/10)

30. [2014] Meddah

dram

Yönetmen: Batur Emin Akyel

Senaryo: Batur Emin Akyel

Oyuncular: Münir Canar, Tuğçe Kumral, Evren Bingöl,

Tolga Evren, Hakan Gerçek

Süre: 98 dakika

IMBD puanı:6.1/10 (7.0/10)

31. [2014] Deniz Seviyesi

dram, komedi, romantik

Yönetmen: Nisan Dağ, Esra Saydam

Senaryo: Nisan Dağ, Esra Saydam

Oyuncular: Jacob Fishel, Damla Sönmez, Ahmet Rıfat Şungar,

Sanem Öge, Hakan Karsak

Süre: 105 dakika

IMBD puanı: 6.1/10 (6.0/10)

32. [2015] Senden Bana Kalan

dram, romantik

Yönetmen: Abdullah Oğuz

Senaryo: Levent Kazak

Oyuncular: Neslihan Atagül, Ekin Koç, Hayati Akbaş,

Silvyo Behmoras, Wilma Elles

Süre: 117 dakika

IMBD puanı: 6.5/10 (5.0/10)

33. [2015] Geniş Aile Yapıştır

komedi

Yönetmen: Ömer Uğur

Senaryo: Cüneyt İnay

Oyuncular: Ufuk Özkan, Fırat Tanış, Bülent Çolak,

Bora Akkaş, Mine Teber

Süre: 96 dakika

IMBD puanı: 4.8/10 (4.0/10)

34. [2016] Ali Kundilli 2

komedi, romantik

Yönetmen: Faruk Aksoy

Senaryo: Faruk Aksoy, Cem Gelinoğlu

Oyuncular: Cem Gelinoğlu, Zeynep Aktuğ, Ezgi Tombul,

Sami Aksu, Hakan Bilgin

Süre: 102 dakika

IMBD puanı: 4.6/10 (4.0/10)

35. [2016] İkinci Şans

dram, romantik

Yönetmen: Özcan Deniz

Senaryo: Özcan Deniz

Oyuncular: Özcan Deniz, Nilgün Yeşilçay, Mesut Can Tomay,,

Afra Saraçoğlu, Buse Narcı

Süre: 99 dakika

IMBD puanı: 5.7/10 (5.0/10)

36. [2017] Sonsuz Aşk

dram, romantik

Yönetmen: Ahmet Katıksız

Senaryo: Deniz Akçay Katıksız

Oyuncular: Murat Yıldırım, Fahriye Evcen Özçivit, Fatih Al, 

Filiz Ahmet, Zeynep Özder

Süre: 114 dakika

IMBD puanı: 6.1/10 (5.0/10)

37. [2017] Yol Arkadaşım 1

komedi

Yönetmen: Bedran Güzel

Senaryo: İbrahim Büyükak

Oyuncular: Oğuzhan Koç, İbrahim Büyükak, Emre Kınay,

Aslı Bekiroğlu, Eda Ece

Süre: 115 dakika

IMBD puanı: 6.1/10 (5.0/10)

38. [2018] Yarı Yol

aksiyon, dram, romantik

Yönetmen: Mehmet Ali Gündoğdu

Senaryo: Saliha Gündoğdu

Oyuncular: Haldun Boysan, Wilma Elles, Hüseyin Elpınar,

Kerem Göğüs, Murat Rızaoğlu

Süre: ? dakika

IMBD puanı: 6.8/10 (-/10)