AYVALIK'da ÇEKİLEN TÜRK FİLMLERİ

Yaptığım araştırmalar sonucunda, ilki 1960 yılı yapımı olan "Yak Bir Sigara" olmak üzere, Ayvalık'ta çevrilen 43 Türk filmi olduğunu belirledim. Buna karşın hala; "3 Çapkın Gelin" (1963), "Yarı Yol" (2018) ve "Kızı Kazan Aşk" (2024) filmlerini bulup izleyemediğimi okura belirtmeliyim.

Burada genel bilgilerini okuyacağınız filmlerin teknik bilgilerini IMDB (Internet Movie Data Base) den toparladım ve ayrıca film hakkında yazılmış olan yorumları da değişik siteleri gezerek topladım. 

Okur film afişlerine "tıkladığı" takdirde o filme özel hazırlanan bloga ulaşacaktır. 

Bu derlemeyi yaparken kafamda yeni bir proje gelişti. Bu 43 filmin çevrildiği mekanların, bugünkü durumlarını da fotoğraflayarak "dün/bugün" karşılaştırmasını yapacağım en kısa sürede. 

Hadi şimdi bu filmleri tarih sırasına göre şöyle bir anımsayalım: (filmin sayfasına gitmek için afişe "tıklayınız")

-- * --

01. [1960] Yak Bir Sigara (Bülent Şentay'ın katkısıyla)

dram

Yönetmen: Agah Hün

Senaryo: Agah Hün

Oyuncular: Muharrem Nur, Agah Hün, Oktar Durukan, 

Reha Yurdakul, Muzaffer Nebioğlu

Süre: 197 dakika

IMDB puanı: 5.5/10 (benim verdiğim puan 6/10)

02. [1961] Üç Çapkın Gelin (Bülent Şentay'ın katkısıyla)

macera-dram-komedi

Yönetmen: Süha Doğan

Senaryo: Sadık Şendil

Oyuncular: Ali Şen, Öztürk Serengil, Suna Selen, 

Uğur Kıvılcım, Orhan Günşiray

Süre: 83 dakika

IMDB puanı: ?/10 (?/10)

03. [1964] Duvarların Ötesi (Nazlı Çakın'ın katkısıyla)

dram-polisiye

Yönetmen: Orhan Elmas

Senaryo: Turgut Özakman

Oyuncular: Tanju Gürsu, Belgin Doruk, Erol Taş, 

Özden Çelik, Hayati Hamzaoğlu

Süre: 72 dakika

IMDB puanı : 6.8/10 (8.0/10)

04. [1970] Kendim Ettim Kendim Buldum

dram

Yönetmen: Sadık Şendil

Senaryo: Sadık Şendil

Oyuncular: Seher Şeniz, Bilal İnci, Necdet Yakın, 

Fikret Hakan, Sema Özcan

Süre: 78 dakika

IMDB puanı: 4.6/10 (5.0/10)

05. [1971] Hayat Sevince Güzel

komedi-dram-müzikal

Yönetmen: Tamer Gürsu

Senaryo: Hamdi Değirmencioğlu

Oyuncular: Zeynep Değirmencioğlu, Semra Sar, Münir Özkul, 

Metin Serezli, Suna Pekuysal

Süre: 94 dakika

IMDB puanı: 5.8/10 (6.0/10)

06. [1973] Hayat Bayram Olsa

komedi-romantik

Yönetmen: Orhan Aksoy

Senaryo: Bülent Oran, Ahmet Üstel

Oyuncular: Hülya Koçyiğit, Kadir İnanır, Hulisi Kentmen,

Cevat Kurtuluş, Bilge Zobu

Süre: 88 dakika

IMDB puanı: 5.7/10 (5.0/10)

07. [1973] Kambur

dram

Yönetmen: Atıf Yılmaz

Senaryo: Ayşe Şasa, Erdoğan Tünaş

Oyuncular: Fatma Girik, Kadir İnanır, Suzan Avcı,

Muzaffer Kurdoğlu, Ahmet Danyal Topatan 

Süre: 89 dakika

IMDB puanı: 6.2/10 (7.0/10)

08. [1974] Özleyiş

dram-romantik

Yönetmen: Aram Gülyüz

Senaryo: Hamdi Değirmencioğlu

Oyuncular: Zeynep Değirmencioğlu, Mesut Engin, Bahar Erdeniz,

Hulisi Kentmen, Mürüvvet Sim

Süre: 88 dakika
IMDB puanı: 5.0/10 (5.0/10)

                

09. [1975] Ateş Böceği  (Ömer Kazım İnce'nin katkısıyla)

komedi-romantik

Yönetmen: Osman Fahir Seden

Senaryo: Ahmet Üstel

Oyuncular: Tarık Akan, Necla Nazır, Hulusi Kentmen,

Osman Fahir Seden, Muharrem Gürses

Süre: 73 dakika

IMDB puanı: 7.0/10 (7.0/10)

10. [1976] Alev

dram-romantik

Yönetmen: Nejat Saydam

Senaryo: Nejat Saydam

Oyuncular: Kadir İnanır, Necla Nazır, Hulisi Kentmen,

Kadir Savun, Aliye Rona

Süre: 79 dakika
IMDB puanı : 5.4/10 (6.0/10)

                            

11. [1976] Bıktım Her Gün Ölmekten

dram-romantik-müzikal

Yönetmen: Osman F. Seden

Senaryo: Erdoğan Tünaş

Oyuncular: Orhan Gencebay, Necla Nazır, Hulisi Kentmen,

Erol Taş, Şemsi İnkaya

Süre: 80 dakika

IMDB puanı: 5.6/10 (5.0/10)

12. [1976] Tuzak

dram-romantik-macera

Yönetmen: Atıf Yılmaz

Senaryo: Umur Bugay

Oyuncular: Cüneyt Arkın, Selma Güneri, Hulisi Kentmen,

Ali Sururi, Turgut Boralı

Süre: 90 dakika

IMDB puanı: 5.4 /10 (8.0/10)

13. [1977] Ah Dede Vah Dede (Savaş Çakır'ın katkısıyla)

komedi

Yönetmen: Nuri Akıncı

Senaryo: Recep Filiz

Oyuncular: Adile Naşit, Aysun Güven, Orhan Alkan,

Sami Hazinses, Alev Sururi

Süre: 77 dakika

IMDB puanı: 5.4 /10 (4.0/10)

14. [1977] Dert Durağı (Tuğrul Sönmez'ın katkısıyla)

dram, müzikal

Yönetmen: Naki Yurter, Nuri Akıncı

Senaryo: Recep Filiz, Demet Deniz

Oyuncular: Emin Turgay, Karaca Kaan, Kazım Kartal,

Canan Candan, Osman Ateş

Süre: 65 dakika

IMDB puanı: -

15. [1977] Kördüğüm

dram, romantik
Yönetmen: Tolgay Ziyal
Senaryo: Erbil Altanay, Hakan Balamir, Tolgay Ziyal

Oyuncular: Hakan Balamir, Hale Soygazi, Ayşe Mat, Dündar Aydınlı, 

Oya Başar, Ayten Erman

Süre: 67 dakika
IMDB puanı: 4.9/10 (5.0/10)

16. [1979] Yoksul ("adınızı yazmamışsınız" katkısıyla)

dram
Yönetmen: Oksal Pekmezoğlu
Senaryo: Oksal Pekmezoğlu
Oyuncular: Necla Nazır, İsmail Mersinli, Hasan Ceylan,

Orhan Elmas, Atilla Ergün
Süre: 90 dakika
IMDB puanı: 3.0/10 (3.0/10)

17. [1981] Kırık Bir Aşk Hikayesi

dram

Yönetmen: Ömer Kavur

Senaryo: Selim İleri

Oyuncular: Kadir İnanır, Hümeyra, Kamran Usluer,

Neriman Köksal, Özlem Onursal

Süre: 93 dakika

IMDB puanı: 7.2/10 (9.0/10)

18. [1982] Kurban Olduğum

dram

Yönetmen: Şahin Gök

Senaryo: Şahin Gök, Onat Kutlar

Oyuncular: Nizamettin Ariç, Suna Yıldızoğlu, Erol Taş,

Handan Adalı, Gülsen Tuncer

Süre: 75 dakika

IMDB puanı: 3/10 (6.0/10)

19. [1985] Kuyucaklı Yusuf

dram
Yönetmen:  Feyzi Tuna
Senaryo: Feyzi Tuna, Sabahattin Ali (aynı adlı romanından)
Oyuncular: Ahmet Mekin, Talat Bulut, Derya Arbaş,

Engin İnal, Melih Çardak
Süre: 96 dakika
IMBD puanı: 5.8/10 (5.0/10)

20. [1986] Kısrak

dram

Yönetmen: Ülkü Erakalın

Senaryo: Ülkü Erakalın

Oyuncular: Hülya Avşar, Hüseyin Peyda, Yalçın Gülhan

 Handan Adalı Tuğrul Meteer

Süre: 78 dakika

IMBD puanı: 4.0/10 (4.0/10)

21. [1987] Gece Yolculuğu

dram

Yönetmen: Ömer Kavur

Senaryo: Salih Deveci, Ömer Kavur

Oyuncular:  Macit Koper, Aytaç Arman, Şahika Tekand,

  Arslan Kacar, Orhan Çağman

Süre: 107 dakika

IMBD puanı: 7.2/10 (8.0/10)

22. [1988] Av Zamanı

dram, politik

Yönetmen: Erden Kıral

Senaryo: Ferid Edgü

Oyuncular: Aytaç Arman, Şerif Sezer, Zihni Küçümen,

Nüvit Özdoğru, Dilaver Uyanık

Süre: 76 dakika

IMBD puanı: 5.6/10 (5.0/10)

23. [1989] Öyle Bir Kadın Ki

dram, macera

Yönetmen: Faruk Turgut

Senaryo: Yasemin Yazıcı

Oyuncular: Harika Avcı, İsmet Özhan, Engin İnal,

Erdinç Akbaş, Erdinç Bora

Süre: 76 dakika

IMBD puanı: 3.8/10 (4.0/10)

24. [1991] Suyun Öte Yanı (Nazlı Çakın'ın katkısıyla)

dram, politik

Yönetmen: Tomris Giritlioğlu

Senaryo: Feride Çiçekoğlu

Oyuncular: Nur Sürer, Halil Ergün, Selçuk Yöntem,

Rahmi Dilligil, Meral Çetinkaya

Süre: 90 dakika

IMBD puanı: 6.8/10 (8.0/10)

25. [2004] Kayıp Aşklar

dram

Yönetmen: Veli Çelik

Senaryo: Ahmet Yurdakul

Oyuncular: Melisa Sözen, Şevket Çoruh, Ahmet Mümtaz Taylan,

Şerif Sezer, Eşref Kolçak

Süre: 112 dakika

IMBD puanı: 4.7/10 (6.0/10)

26. [2005] Babam ve Oğlum

dram, politik

Yönetmen: Çağan Irmak

Senaryo: Çağan Irmak

Oyuncular: Çetin Tekindor, Fikret Kuşkan, Hümeyra,

Ege Tanman, Şerif Sezer

Süre: 112 dakika

IMBD puanı: 8.2/10 (7.0/10)

27. [2008] Ulak (Kaan Yavaş'ın katkılarıyla)

dram, fantezi, gizem

Yönetmen: Çağan Irmak

Senaryo: Çağan Irmak

Oyuncular: Çetin Tekindor, Hümeyra, Yetkin Dikiciler,

Şerif Sezer, Melis Birkan

Süre: 109 dakika

IMBD puanı: 6.8/10 (5.0/10)

28. [2008] İki Çizgi

dram

Yönetmen: Selim Evci

Senaryo: Selim Evci

Oyuncular: Gülçin Santırcıoğlu, Kaan Kesskin, Zeynep Aydın,

Özgül Koşar, Mehmet Aslan

Süre: 93 dakika

IMBD puanı: 4.6/10 (4.0/10)

29. [2010] Veda

biyografi, dram, politik

Yönetmen: Zülfü Livaneli

Senaryo: Zülfü Livaneli

Oyuncular: Serhat Mustafa Kılıç, Dolunay Soysert, Sinan Tuzcu,

Ezgi Mola, Özge Özpirinççi

Süre: 115 dakika

IMBD puanı: 7.2/10 (8.0/10)

30. [2011] Ay Büyürken Uyuyamam

dram, romantik

Yönetmen: Şerif Gören

Senaryo: Necati Cumalı

Oyuncular: Ayça Bingöl, Hazal Kaya, Fırat Çelik,

Mustafa Kaçak, Suat Kaçak

Süre: 114 dakika

IMBD puanı: 3.3/10 (4.0/10)

31. [2012] Uzun Hikaye

dram

Yönetmen: Osman SINAV

Senaryo: Yiğit GÜRALP

Oyuncular: Kenan İmirzalioğlu, Tuğçe Kazaz,

Mustafa Alabora, Zafer Algöz, Elif Atakan

Süre: 125 dakika

IMBD puanı: 7.5/10 (8.0/10)

32. [2013] Arkadaşlar Arasında Rakı Masası

dram, komedi

Yönetmen: Gökhan Horzum

Senaryo: Gökhan Horzum

Oyuncular: Salih Bademci, İbrahim Kendirci, Fırat Albayram, 

Sertan Erkaçan, Deniz Alan

Süre: 81 dakika

IMBD puanı: 6.0/10 (6.0/10)

33. [2014] Meddah

dram

Yönetmen: Batur Emin Akyel

Senaryo: Batur Emin Akyel

Oyuncular: Münir Canar, Tuğçe Kumral, Evren Bingöl,

Tolga Evren, Hakan Gerçek

Süre: 98 dakika

IMBD puanı:6.1/10 (7.0/10)

34. [2014] Deniz Seviyesi

dram, komedi, romantik

Yönetmen: Nisan Dağ, Esra Saydam

Senaryo: Nisan Dağ, Esra Saydam

Oyuncular: Jacob Fishel, Damla Sönmez, Ahmet Rıfat Şungar,

Sanem Öge, Hakan Karsak

Süre: 105 dakika

IMBD puanı: 6.1/10 (6.0/10)

35. [2014] Delisin Delisin

komedi

Yönetmen: Tolga Baş

Senaryo: Tolga Baş

Oyuncular: Çetin Altay, Turgut Tunçalp, 

Arzu Yanardağ, Pascal Nouma, İsrafil Köse

Süre: 76 dakika

IMBD puanı: 3.3/10 (-/10)

36. [2015] Senden Bana Kalan

dram, romantik

Yönetmen: Abdullah Oğuz

Senaryo: Levent Kazak

Oyuncular: Neslihan Atagül, Ekin Koç, Hayati Akbaş,

Silvyo Behmoras, Wilma Elles

Süre: 117 dakika

IMBD puanı: 6.5/10 (5.0/10)

37. [2015] Geniş Aile Yapıştır

komedi

Yönetmen: Ömer Uğur

Senaryo: Cüneyt İnay

Oyuncular: Ufuk Özkan, Fırat Tanış, Bülent Çolak,

Bora Akkaş, Mine Teber

Süre: 96 dakika

IMBD puanı: 4.8/10 (4.0/10)

38. [2016] Ali Kundilli 2

komedi, romantik

Yönetmen: Faruk Aksoy

Senaryo: Faruk Aksoy, Cem Gelinoğlu

Oyuncular: Cem Gelinoğlu, Zeynep Aktuğ, Ezgi Tombul,

Sami Aksu, Hakan Bilgin

Süre: 102 dakika

IMBD puanı: 4.6/10 (4.0/10)

39. [2016] İkinci Şans

dram, romantik

Yönetmen: Özcan Deniz

Senaryo: Özcan Deniz

Oyuncular: Özcan Deniz, Nilgün Yeşilçay, Mesut Can Tomay,,

Afra Saraçoğlu, Buse Narcı

Süre: 99 dakika

IMBD puanı: 5.7/10 (5.0/10)

40. [2017] Sonsuz Aşk

dram, romantik

Yönetmen: Ahmet Katıksız

Senaryo: Deniz Akçay Katıksız

Oyuncular: Murat Yıldırım, Fahriye Evcen Özçivit, Fatih Al, 

Filiz Ahmet, Zeynep Özder

Süre: 114 dakika

IMBD puanı: 6.1/10 (5.0/10)

41. [2017] Yol Arkadaşım 1

komedi

Yönetmen: Bedran Güzel

Senaryo: İbrahim Büyükak

Oyuncular: Oğuzhan Koç, İbrahim Büyükak, Emre Kınay,

Aslı Bekiroğlu, Eda Ece

Süre: 115 dakika

IMBD puanı: 6.1/10 (5.0/10)

42. [2018] Yarı Yol

aksiyon, dram, romantik

Yönetmen: Mehmet Ali Gündoğdu

Senaryo: Saliha Gündoğdu

Oyuncular: Haldun Boysan, Wilma Elles, Hüseyin Elpınar,

Kerem Göğüs, Murat Rızaoğlu

Süre: ? dakika

IMBD puanı: 6.8/10 (-/10)

43. [2024] Kızı Kazan Aşk

komedi, romantik

Yönetmen: Onur Öğden

Senaryo: Sinan Aşık

Oyuncular: Pelin Öztekin, Tuan Tunalı, 

Burak Alkas, Ahmet Dursun, Ferdi Sancar.

Süre: 105 dakika

IMBD puanı: -/10 (-/10)

AKADEMİ TV SÖYLEŞİSİ: SUYUN ÖTE YANI

 

22 Ocak 2025 günü, "Suyun Öte Yanı" filmi ve aynı adlı romanı üzerine bir söyleşi yapıldı. Yaklaşık iki saat süren söyleşide; senaryo, roman, mübadele ve Ayvalık üzerine konuştuk. 

Söyleşi daha sonra Akademi TV çalışmalarını yürüten Merve Hanım tarafından youtube platformuna da yüklendi. Ayrıca "Suyun Öte Yanı" hakkında hazırladığım bir broşürü de isteyen arkadaşlara sunmak istiyorum.

.: BROŞRÜN "pdf kopyasını" İNDİRMEK İÇİN BASINIZ :.

(https://kaankoksal.com.tr/web/indir/suyunOteYani_20250123_3b.pdf)

Çok değerli katılımcılar eşliğinde yapılan sunumu burada da yayınlamak istedim.

TUZAK FİLMİ ve AYVALIK GAZETESİ

1970'li yıllar ile Ayvalık giderek popülerleşiyordu. Ahmet Yorulmaz'ın; Günaydın'da, Milliyet'te peş peşe Ayvalık haberleri yayımlıyor; "teknik üniversite öğrencileri", Midillili futbolcular, İngiliz soylular Ayvalık'a gelmek için birbirini takip ediyor; "yazlık otel" sayısı giderek artıyor; sabuncu "solcu" İzzet (Aygüner) belediyesi 1973'ten bu yana seçiliyor ve Ayvalık filmleri yağmur gibi yağıyordu: (1960) Yak bir sigara, (1963) Üç çapkın gelin, (1964) Duvarların ötesi, (1971) Hayat sevince güzel, (1973) Hayat bayram olsa, (1973) Kambur, (1973) Özleyiş, (1976) Alev ve (1976) Bıktım her gün ölmekten (Köksal,2015.a;2015.b) ...

1976 yılına gelindiğinde, şehirde bir de Cüneyt Arkın filmi çevrileceği Yeni Ayvalık Gazetesi'nde bildiriliyordu: "ERMAN FİLM Şehrimizde bir film çekimi yapacak". Haber şöyle devam ediyordu:

"... ERMAN FILM Rejisör ATIF YILMAZ yönetimin de şehrimizde bir film çekmek üzere gelmiştir. Başrollerini Cüneyt Arkın, Selma Güneri, Hulusi Kentmen, Turgut Boralının oynıyacağı filmin çekimine Pazar günü başlanacaktır. Tamamı Ayvalık'ta çekilecek filmin konusu (Bir Kasaba Hikâyesi) olup Ayvalık her yönü ile tanıtılacaktır." (Ayvalık,1976.a) ve (resim.01).

(resim.01) Yeni Ayvalık Gazetesi: 30 Nisan 1976 sayı:232.
(koleksiyon: Selden Emre | fotoğraf: Hayri Kaan Köksal, 2018) 

Gazeteye göre film "bir kasaba hikâyesi" olacak ve Ayvalık'ın tanıtımını yapacaktı. Ama film öyle gelişmedi. 1976 yılında (ki hak etmediği bir IMDB puanı altında kalsa bile) "sol-toplumcu" çizgi ile buluşan ve Ayvalık "iç denizini" yok eden sanayinin "eleştirildiği", "çevreci" bir film çıkıverdi ortaya. Üstelik; senaryo Umur Bugay'ındı ve yönetmen Atıf Yılmaz... 

Toplum yavaş yavaş "baş çelişkiyi" öğrenmeye başlıyor, "İğdeli Kahve, Cem Karaca plakları çalıyordu" (bugünkü Odak dönercisinin olduğu yer)  ama, Ayvalık'ta böyle bir filmin çekilmesi de başlı başına başarı idi. 

Bu filmi, "Ayvalık Gazetesi" okumaları eşliğinde yapmama gelince (Köksal,2023) ...

Gazete koleksiyonunu topladığım günlerdi. Günün birinde kutularken, "aynı tarihli ve aynı sayılı" ancak "farklı manşetli" bir nüsha ile karşılaştım. "Tuzak" filmini izlemiştim ama ya bu film ben de "yeterince leke bırakmamıştı" ya da "yeterince Ayvalıklı olmadığım" günleri yaşadığım için, akşam eve gidince filmi yeniden seyrettim.

Aman allahım... "Belediye başkanı" öldrülüyor, Fabrikatör Fazıl Bey'in adamları Cüneyt Arkın'a saldırıyor, "gazete yakılıyordu", bir adama arkadan vurularak suikast yapılıyor, Atatürk Anıtı çevresine insanlar toplanıyordu, sarhoş gazeteci Tahsin "ikinci baskı" yapıyordu: "ne yaşandıysa o, filmin senaryosu" olmuştu... 

O günden bu yana Ayvalık okumalarım sürse de, Atıf Yılmaz sineması ve "ekoloji" filmleri üzerine okusam da ve hatta sunum yapıp iki film bile yazsam da, hala Bugay'ın senaryosunu "buna mı çevirdiğini" öğrenemedim (Köksal,2020). 

Elim hiç "Tuzak" filmine hiç gitmedi, ama bir hafta önce sevgili İlknur Kavlak bana yazana kadar. 

Okurdan ricam, bu yazının "Tuzak filmi ve Ayvalık Gazetesi" üzerinde yazılmaya çalışılmış olduğunu hatırlaması olacaktır.

(resim.02) Filme ait storyboard.
(kaynak: yesilcamevi.com)

ECOLOGY (çevrebilim),

YÖNETMEN ve SENARİST HAKKINDA KISA BİR GİRİŞ...

Ecology teriminin ilk üretilmesi belirsiz olmasına rağmen, Alman dilbilimci Ernst Haeckel’in anlam verdiği konusunda bir uzlaşma vardır. “Ecology” ifadesini ilk defa, 1 Ocak 1858’de aşkın doğa felsefecisi Henry David Thoreau kuzeni Geoge Thatcher’a yazdığı mektupta kullanmıştır  (Sevgi,2015:30). 

"Halikarnas Balıkçısı’nın (Cevat Şakir Kabaağaçlı) 1946’da kaleme aldığı ... Aganta Burina Burinata adlı romanı" ise "ilk çevreci Türk romanı" olarak kabul edilir (Topcu,2019:25). 

"Çevre" kavramının, sinemamıza Metin Erksan'la girdiği söylenebilir. Erksan'ın gerek bir "sanat tarihçisi" olması (Erksan, 1952 yılında İstanbul Üniversitesi Sanat Tarihi mezunudur ve bitirme tezi "hanlar"dır) ve gerekse de, sinemaya girmeden önce yıllarca sanat tarihi üzerine gazete köşe yazısı yazmış olması, onun "sinema dilinde" ustalaşmasına neden olmuştur. Onun yönettiği, (1963) Susuz yaz'ın ilk "çevreci Türk filmi" olduğu kabul edilir (Liman,2013) ve (resim.03).

(resim.03) (1963) Susuz yaz filmi afişi.
(kaynak: tr.wikipedia.org) 

Atıf Yılmaz (Batıbeki) ise daha önce Türk sinemasına girmişti ve "sanatta III. dönemini" yaşıyordu. 1974-1982 yıllarını içeren bu dönem bir yandan "sansüre karşı eylemler" ile bir yandan da, "TRT televizyonu" tarafından "darmadağın hale getirilmiş" Türk sinemasını toparlama çabası ile geçiyordu. Toplum "iki çizgide politikleşiyordu: sağ ve sol..." Belki de Atıf Yılmaz'ı "daha çok solcu yapan" bu politik ortamdı (Engin,2022) ve (resim.04).

(resim.04) Atıf Yılmaz (Batıbeki) (9 Aralık 1925-5 Mayıs 2006).
(kaynak: İstanbul BB kultur.istanbul) 

Atıf Yılmaz (Batıbeki) (9 Aralık 1926-5 Mayıs 2006) Türk film yönetmeni, yapımcı ve senarist ve akademisyendir. Elazığ'ın Palu ilçesinden göçmen bir ailenin üyesi olarak Mersin'de doğdu. Ortaokulda kendisine "rejisör" lakabı takılmasını "Mersin ortaokulunun ikinci sınıfındayım. Kim hangi nedenle uygun gördü hatırlamıyorum şimdi. Bana 'rejisör' lakabı takıldı. Herhalde sınıfta bir Yılmaz daha vardı. Ondan ayırmak için olmalı. Ama hâlâ kendime sorarım. Neden rejisör? Bana bu ismi yakıştıran arkadaş, şimdi ünlü bir falcı olmalı. Bu lakabın meslek seçimimde önemli bir payı olmuştur sanırım." diye anlattır (Yılmaz,1991:27).

1951 yılında "Kanlı feryat" filmi ile yönetmenliğe başladı, 2004 yılında gösterime giren "Eğreti gelin" filmi yönettiği son film oldu. 5 Mayıs 2006 akşamı İstanbul'daki evinde mide kanserinden öldü.

Filmin senaryosunu yazan (Ali) Umur Bugay'a da biraz değinmeliyim (birer Ayvalık'lı (Alltınova'lı ve Kırkağaç'lı) olan Aysel-Güner Namlı ve "Bizimkiler" özelinde bir blog yazmaya çalışsam da).

Umur Bugay (4 Ekim 1940, Ankara - 6 Ağustos 2019, İstanbul), Türk senarist, oyuncu, yönetmen, dramaturg ve yazardır. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi 1964 yılı Sosyoloji Bölümü mezunu olan Bugay, sanat hayatına 1962 yılında Arena Tiyatrosu'nda başladı. 1988 yılında yazmaya başladığı Bizimkiler adlı televizyon dizisi ile ünlü oldu. 1975 yılından itibaren film senaryoları yazdı. 1976'da yazdığı "Tuzak" bunlardan birisidir (resim.05).

(resim.05) (Ali) Umur Bugay (4 Ekim 1940-6 Ağustos 2019).
(kaynak: DHA)

(1976) "Tuzak" FİLMİ...

Yönetmenliğini  Atıf Yılmaz (Batıbeki)'nin yaptığı 1976 yapımı olan filminin senaristliğini (Ali) Umur Bugay üstlendi. Filmin yapımcılığı Hürrem Erman'a aittir. Çetin Gürtop'un görüntü yönetmeni olduğu "Tuzak" filminin kurgucuları Mevlüt Koçak ve İsmail Kalkan'dır. 

Baş rollerini Cüneyt Arkın (Fahrettin Cüreklibatır) ve Selma Güneri'nin oynadığı "Tuzak" filminin diğer oyuncuları şöyledir: Ali Sururi, Hulusi Kentmen, Hakan Tanfer, Neslihan Danışman, Erol Keskin, Turgut Boralı, Aydın Haberdar, Hüseyin Zan, Ajlan Aktuğ, Hakkı Kıvanç, İsmail Hakkı Şen, Sabahat Işık, Nermin Özses, İbrahim Uğurlu, İhsan Gedik, Niyazi Gökdere, Mehmet Uğur, Yusuf Çağatay ve Ayvalık'lılar.

Film dağıtımını Erman Film üstlendi. Süresi 92 dakika olan filmin toplam IMDB puanı 5.8/10'dir (101 kişi oy vermiş, ben bu filme 8.0/10 puan vermiştim).

Macera-romantik-dram türünde ve çekimleri Ayvalık’ta yapılan “Tuzak” filminin konusu şöyledir: Sahil kasabalarından birinin belediye başkanı olan Avni Bey, halkın sevdiği bir kişidir. Amerika’da öğrenim gören ve hekim olarak çalışan Ömer adında bir oğlu vardır. Ömer babasına çektiği telgrafta tatilini geçirmek üzere kasabaya geleceğini bildirir. 

Diğer yandan, kasabada tarım ilaçları fabrikası kurmak isteyen iş adamı Fazıl, belediyeden izin ister. Ancak Avni Bey onun bu girişimini denizi ve çevreyi kirleteceği sebebiyle engeller. Böylece bir düşman kazanan Avni Bey, Fazıl’ın tetikçisi tarafından öldürülür. Polis katil zanlısı olarak on beş yaşında bir çocuğu tutuklar.

Ömer, kasabaya geldiğinde babasının ölümünü araştırmaya başlar. Bu sırada kasabanın öğretmenlerinden Zeynep’e ilgi duyar. Ömer konuyu araştırdıkça fabrikanın açılması için gereken izin belgesini babasının vermediğini öğrenir. Bu arada tutuklanan çocuk mahkemede kendileri aleyhine beyanda bulunmaması için Fazıl’ın adamlarınca öldürülür. Bundan sonra Ömer’in tek hedefi babasının gerçek katilini bulmaktır. Bu sırada fabrikanın zehirli atıkları kasaba sahilini kirletmeye, çevreye ve insanlara zarar vermeye başlar. Kasabada çok sayıda kişi zehirlenir. 

Ömer, iş adamı Fazıl ile mücadeleye girer. Zeynep öğretmenin yanı sıra, avukat Melih ile gazeteci Tahsin gibi kişiler ona yardım ederler. Sonunda babasının katiline ulaşır. Ömer ile Zeynep evlenmeye karar verir. Ömer yeniden Amerika’ya gitmekten vazgeçer ve hekim olarak kasabada çalışmaya karar verir (Engin,2022:266) ve (resim.06), (resim.07) ile (resim.08).

(resim.06) (1976) "Tuzak" filminin afişi.
(kaynak: Köksal,2015.c)

(resim.07)

(resim.08)

Film, o gün için bir dizi Ayvalık çevre sorunu sayılan bir "giriş" ile başlar (resim.09), (resim.10), (resim.11), (resim.12), (resim.13) ve (resim.14).

(resim.09)

(resim.10)

(resim.11)

(resim.12)

(resim.13)8

(resim.14)

Film Zeynep öğretmenin "manevi kardeşi" gazete dağıtıcısı Osman ile diyalogu ile başlar. Osman, sabah çayını belediye başkanı Avni Baba'da içeceğini söyler ve "Ayvalık Gazetelerini" dağıtmaya başlar. Bu sırada, sarhoş gazeteci Tahsin çocuğun arkasından seslenir:

"Osman... Osman, benim yazıyı Avni Baba'ya oku! Emi..." [00:01:47] (resim.15), (resim.16), (resim.17) ve (resim.18).

(resim.15)

(resim.16)

(resim.17)

(resim.18)

Gazete dağıtıcısı Osman, Avni Baba'ya gazetesini getirir. Masasına oturur ve gazeteyi verir. [00:02:14] - [00:02:57] (resim.19), (resim.20) ve (resim.21).

(resim.19)

(resim.20)

(resim.21)

Osman    - Tahsin Amca, bu yazıyı size okutmamı söyledi!

Avni Baba gazeteyi okur ve gazeteciye kızar: Bak şu sarhoş Tahsin'in yazdığına? Dereyi görmeden paçaları sıvıyor! 

Hoca Anne - Ne yazmış?

Avni Baba - Al bak! 

Hoca Anne - Körfezi Bekleyen Tehlike...

Avni Baba - Çocuğa dönerek: Sen o Tahsin Amca'na söyle bana akıl öğretmeye kalkmasın. Yok belediye başkanlığında gözü varsa; buyursun, hemen kendisine bırakırım. Bu kasabayı da ancak onun gibi bir sarhoş idare eder zaten". (gülüşmeler)

Hoca Anne - Doğru söylüyor... Fazıl'ın fabrikası açılırsa körfezimizde balık kalmayacak diyorlar...

TUZAK FİLMİ ve AYVALIK GAZETESİ

Ayvalık Gazetesi'nin manşet ve içeriği, Umur Bugay'ın senaryosundaki gibidir: "Körfezi Bekleyen tehlike..." (Ayvalık,1976.b) ve (resim.22). Ve Ayvalık Gazetesi'nin yayımladığı bu manşeti şöyle sürdürür:

(resim.22)

3 Mayıs 1976, pazartesi: sayı:233 sayfa:1 (1. baskı)

(yazım hataları aynen tekrar edilmiş, düzeltmesi köşeli parantez içinde yazılmıştır.)

Körfezi Bekleyen Tehlike...

Bizler, Körfezi kalıyan [kaplayan] tehlikenin varlığından habersiz, rahat bir yaşamı sürdürüp gitmekteyiz. Yarınlara kapalı gözler, sağır kulaklar, koku almaz burunlar ve yitirilmiş hislerle seyirciyiz.

Oysa, tehlike, kapılarımızı çalmaya başlamıştır bile.

Kimimiz, bilgisiz olduğumuz için, çevrede oluşanlardan habersiziz.

Kimimiz, işimize uygun düştüğü için sessiziz.

Kimimiz da, başımıza dert açmak, rahatımız kaçmamak için uyur, gezer olmayı yeğ kabul ediyoruz.

Fakat, bir avuç kendini bilen, vatan ve millet tutkusu, mevcut ölçülerle tartılamıyanlar [tartılamayanlar], tehlikeyi uzaktan görüyor, yakından inceliyor ve bizleri uyarmıya [uyarmaya]  çalışıyorlar.

İnsanların ve canlıların hayatlarını tehdit eden hava kirlenmesi, bacalardan yükselen zehirli gazlar. Deniz kirlenmesi, fabrikalardan akıtılan kimyasal zararlı artıklar. Son olarak, bilinçsiz kullanılan Ziraî ilaçların tahribatını bu arada eleştirmenin faydalı olacağını ümit ederiz.

Kısa bir süre önce, Türkiye sahillerini inceliyen [inceleyen] yetkili Bilimcilerimiz, Körfezimizde, tehlikeli fabrika artıkları nedeniyle, insanların ve canlıların tehlike içinde bulunduklarını ve hatta yakın gelecekte, balık neslinin liman içinde yok olacağını, ilgili mercilere raporla ulaştırdılar ve en seri şekilde, kesin tedbirler alınmasını önerdiler.

Tabii olarak, öneri, şeklen açıktı: Zararlı artıklar denizlere akıtılmıyacak [akıtılmayacak], bacalarda tedbir alınacak hava kirlenmesinin önüne geçilecekti.

Şimdi esas soruna geçelim: Mahallî İdarelere Emirler gelmiş, uygulama yolları gösterilmiş, hukuki yön parafe edilmişti.

Sonra ne olmuştu? 

İl ve ilçeler Sağlık Kurulları, Valiler ve Kaymakamlar başkanlığında toplanıp kararlar aldılar. Tatbikat ve Denetim derken, işler, mahkemelere kadar gitti.

Böyle hayatî bir sorunun mahkemeye kadar gidişi, insanî yönden üzücü, şekil yönünden güldürücüdür.

Ben, yalnız Körfez ve Ayvalık olarak, dikkatleri bir noktada toplamak istiyorum. İlçe Hıfzı Sıhha Kurulu kararı hangi esaslara dayamıştır. Labratuvar [Laboratuvar] incelemesi ve raporu gerektirir bir husus eğer dikkatten kaçmış olursa, otoritede boşluk, sürtüşmede dengesizlik nedeni olacağı şüphesizdir.

DDT. ile Zirai mücadeleye karşı çıktığım tarihlerde, beni yakından tanıyanlarınız vardır. Uygulamada bir hata var ise, gerçeği rahatlıkla yansıtmıya [yansıtmaya] çalıştığımız malumdur.

Bugün, Zeytinyağı fabrikaları, hatalı olduğunu iddia ettiğimiz bir karar nedeniyle faaliyetten men tehlikesiyle karşı, karşıya bulunuyor. Işık tutmayı görev sayıyoruz.

Şöyleki [Şöyle ki]; Sabunhane, Rafine ve Pirina fabrika artıkları hakikaten zararlı olduğu halde, Zeytinyağı fabrikalarından denize salınan kara su, aksine bol proteinli ve balık nesli için ideal bir gıdadır. Lise Labratuvarın [Laboratuvarın] da, objektif görüntü sağlıyabileceğimizi [sağlayabileceğimizi] de ifade edebiliriz.

Gerçek bu olunca; Zeytinyağı fabrikaları dışında kalan faal tesisleri disiplin altına almak bir zaruret halindedir ve şarttır.

Körfezi bekliyen [bekleyen] tehlike, ihmalini affettirecek boyutlar dışına çıkmış bulunuyor [3].

Gazete, daha önceki sayılarında da beledi sorunları gündeme getirmişti. Hatta bir sayı önce "Şikâyetler Çoğaldı" manşetiyle, Sarmısaklı plaj bölgesi planlaması ile ilgili yakınmasını yazmıştı ama, Cüneyt Arkın - Selma Güneri filmi de ilk kez yaşanıyordu (Ayvalık,1976.a), [1] ve (resim.23),

(resim.23)

Artık filmin sonuna yaklaşılıyor, senaryo peş peşe olaylar ile aydınlanmaya başlıyordu. Bunlardan en "dramatik" olanı "Ayvalık Gazetesi"nin yakılması idi (resim.24) ve (resim.25).

(resim.24)

(resim.25)

Ardından, Ayvalık' ta yaşanan bir suikast (resim.26) ve (resim.27).,,, 

(resim.26)

 (resim.27)

Ve Atatürk Bulvarı'nda bir kovalamaca (resim.28) ve (resim.29) ...

(resim.28)

(resim.29)

"Ayvalık Gazetesi" bu olayların "odağı" durumunda olmalıydı. Gazete 2. baskısını yapmıştı bile  (Ayvalık,1976.c), [3] ve (resim.30).

(resim.30)

"Tuzak" filmi aynı hızla son buluyordu. Bu sonu yine "Ayvalık Gazetesi" sayfalarından okuyalım (Ayvalık,1976.d), [4] ve (resim.31):

(resim.31) Yeni Ayvalık Gazetesi: 17 Mayıs 1976 sayı:236.
(koleksiyon: Selden Emre | fotoğraf: Hayri Kaan Köksal, 2018)

---

DİPNOTLAR

[1] Yeni Ayvalık Gazetesi: 30 Nisan 1976, cuma. yıl:4 sayı:232 sayfa:1

Şikâyetler Çoğaldı.

Şehrimiz birinci sınıf turistik pilot bölge Fakat çalışmalarımız, amaçsız ve karışık.

Her önünüze geçen, şehrin yarını ne olacaktır? Demek suretiyle sızlanıp duruyor. Şikâyetler ise, sınırsız ve devamlıdır

Bilhassa Dünya'da pek az benzeri bulunan Sarımsaklı plâjlarının sahil şeridinde yasaklar olmasına ve şu ana kadarda [kadar da] planın gelmemiş bulunması nedeniile [nedeni ile], plânsız, ruhsatsız ve gelişi güzel inşaatlar yapılıyor denmektedir.

Biz, gidip görmedik. Söylenenler doğru ise, gününü yaşamak için faaliyet gösterenleri intibaha davet ederken, ilgili mercilerin de, hoşgörü sınırını zarar vermiyecek [vermeyecek] şekilde düzeltmesini bekleriz.

Plân yoksa, yasak varsa, gelişi güzel inşaat, yapanada [yapana da], göz yumana da, millî ekonomiye de zarar getirecektir. Ohalde [O halde] neden doğru yolu seçmiyelim [seçmeyelim]?

Hepimiz bu şehrin insanlarıyız, Yarın, meydana getirdiğimiz, lânetle değil, taktirle yadedilen [yad edilen] eserlerimiz, övünç kaynaklarımız olacacaktır.

Yalnız gününü yaşama kaprisi gibi insanı yiyen ve tüketen hastalığa karşı, bağışıklık sağlama yollarınıda [yollarını da] öğrenmeli, insan olmaya çalışmalıyız.

İnşaat sektörüne yeni bir şehir yaratırken, mes'uliyet duygularımız körleşmemeli, toplum içindeki yerimizi kusursuz hale getirmesini bilmeliyiz. 

Ayvalık'ta yeni yapıtlar üzerinde tartışmak, yetkililere düşer.

Fakat bizlerde, anladığımız kadarı ile, yapıtın, fizik yapısı, ekonomik oluşu, kullanılışı ve estetiğine dikkat ederiz.

Yalnız kazanmak bahasına, çevreyi tahrip eden, birer taş ve tuğla yığını ile karşınıza çıkıp övünenleri, savunamayız.

Vakit geçmeden ilgililer harekete geçmeli, bu başı bozuk gidiş derhal durdurulmalıdır. Pek tabii olarak şikâyetler, yerinde ve doğru ise.

[2] Yeni Ayvalık Gazetesi: 3 Mayıs 1976, pazartesi. yıl:4 sayı:233 sayfa:1 (1. baskı)

[3] Yeni Ayvalık Gazetesi: 3 Mayıs 1976, pazartesi. yıl:4 sayı:233 sayfa:1 (2. baskı)

[4] Yeni Ayvalık Gazetesi: 17 Mayıs 1976, pazartesi. yıl:4 sayı:236sayfa:1

---

KAYNAKÇA

Yeni Ayvalık Gazetesi 

(Ayvalık,1976.a)    30 Nisan 1976, cuma. yıl:4 sayı:232 sayfa:1

(Ayvalık,1976.b)    3 Mayıs 1976, pazartesi. yıl:4 sayı:233 sayfa:1 (1. baskı)

(Ayvalık,1976.c)    3 Mayıs 1976, pazartesi. yıl:4 sayı:233 sayfa:1 (2. baskı)

(Ayvalık,1976.d)    17 Mayıs 1976, pazartesi. yıl:4 sayı:236sayfa:1

Engin, K. (2022).

Atıf Yılmaz Batıbeki’nin sineması, (Tez No.: 749878) [Sanatta Yeterlilik Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi].

Köksal, H.K (2023).

AYVALIK GAZETESİ'nin  SARARMIŞ YAPRAKLARI İLE GEÇEN DÖRT AY, 21.07.2023, son erişim: 19 Ekim 20213, perşembe.

Köksal, H.K (2020).

Bilimkurgu ve Distopyalar: Manufactured Landscapes ve Brazil, (editörler) Hikmet Temel Akarsu, Nevnihal Erdoğan, Türkiz Özbursalı, İstanbul : YEM Kitabevi.

Köksal, H.K (2015.a).

GÜMÜŞ PERDEDE BİR SİLÜET: AYVALIK, 21.10.2016, son erişim: 19 Ekim 20213, perşembe.

Köksal, H.K (2015.b).

AYVALIK'da ÇEKİLEN TÜRK FİLMLERİ, 11.08.2015, son erişim: 19 Ekim 20213, perşembe.

Köksal, H.K (2015.c).

(1976) - Tuzak, 23.08.2015, son erişim: 19 Ekim 20213, perşembe. 

Liman, A.S. (2013).

Metin Erksan sinemasında çevre ve mekan estetiği, The Journal of Academic Social Science Studies, 6(4), sf.: 79-93.

Sevgi, O. (2015).

Ecology teriminin Türkçe karşılıkları üzerine bir değerlendirme, Avrasya Terim Dergisi, 3(1): 27 - 46.

Topcu, T. (2019).

Türk romanında çevrecilik (1945-2015), (Tez No.: 549441) [Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi].

Yılmaz, A. (1991).

Hayallerim Aşkım ve Ben. İstanbul: Simavi Yayınları.