Élisée Reclus'un 1884 yılı Ayvalık'ı

(fotoğraf.01) Élisée Reclus'un 1900 yıllarında
fotoğrafçı Nadar [1] tarafından çekilmiş fotoğrafı.
(kaynak: tr.wikipedia.org)

Siyasi bir anarşist ve coğrafyacı olan Élisée Reclus, (tam ismi, Jean Jacques Élisée Reclus) 15 Mart 1830'da doğdu. Paris Coğrafya Cemiyeti (Société de géographie) üyesi oldu ve 20 yıla yakın bir sürede yazdığı, 19 ciltlik La Nouvelle Géographie universelle, la terre et les hommes (Yeni evrensel coğrafya, yer küre ve yaşayanları) adlı başyapıtı ile tanındı (fotoğraf.02).

(fotoğraf.02) La Nouvelle Géographie universelle'in ilk 8 cildi.
(kaynak: alifart.com)

Reclus, La Nouvelle Géographie universelle adlı eserinin dokuzuncu cildinin 596-597.sayfalarında "Ayvalık'tan" bahseder (fotoğraf.03). Kitap, Nouvelle géographie universelle : la terre et les hommes. Vol. 9 / par Élisée Reclus adıyla, Bibliothèque nationale de France (BnF)'ın "felsefe, tarih ve başeri bilimler" 4-G-18 (9) numara ile kayıtlıdır. Ayrıca, Anadolu tarih ve coğrafyasını veren eserin sayısal kopyası 01225/01025-DELL numara ile Hezarfen Kütüphanesi'nde de bulunmaktadır.

(fotoğraf.03) Élisée Reclus'un eserinin iç kapağı.
(kaynak: gallica.bnf.fr)

Yazarın; "Vegan ve anarşi" ile "Bir derenin hikayesi" adlı iki eseri de Türkçeye çevrilmiştir. Reclus 4 Temmuz 1905 tarihinde Belçika'nın Brugge şehri yakınındaki Torhout şehrinde öldü.

Bölümün çevirisi şöyledir:

"... Kuzeyde İda Dağı'nın uzantılarının egemen olduğu alüvyon ovasında yer alan, Helencesi ile Adramytti olan Edremid, kalabalık bir şehir olmasına karşın, körfeze doğru birleşen ve komşularından gelen sel sularının alüvyon doldurdurması sonucunda limanını kaybetti. Türkçesi ile Ayvalık ve Helencesi de "Ayvalar Şehri" anlamındaki Cydonia kıyıdaki en ticari şehir idi. Burası, "Yüz Adalar” ile Edremid Körfezi'nden ayrılır ve bir ada limanla, Moşhinisiya ile çevre ile bağlantı kurar. Çoğunlukla Rumların yaşadığı bu şehir, isyan sırasında ulusal dava uğruna büyük acılar çekmiş; 1821'de Türkler onu kısmen yok ederek sakinlerini öldürmüşlerdi. Uzun süre neredeyse terk edilmiş halde kaldı, ancak sonra gelen Helenler onu yeniden inşa etti ve şimdi, daha önce olduğu gibi eğitimle ve ticari faaliyetiyle, kıyıdaki diğer Helen şehirleri arasında öne çıkıyor. 

Küçük Asya'nın her yerinde üstünlük için yarışan bu iki ırk arasındaki kadar çarpıcı bir karşıtlığı hiçbir yerde görmüyoruz. Ayvalık'ın yaklaşık on beş kilometre güneyinde, denize yakın bir yerde, eskiden Türk kasabası olan Ayazmati vardır; bu kasabanın sakinleri 1821'de Ayvalık'taki komşularını öldürdü ve üzüm bağları ile zeytinliklerine sahibi oldu. Günümüzde, fakirleşen Ayazmati, geniş bir mezarlığın yanında sadece yirmi yoksul kulübeden oluşurken, Cydonia'nın Helen sakinleri sayılarını üç katına çıkartarak eski mülklerini geri satın almışlardır (1). Liman kısmen yapılaşmış, tüccarlar yağ, şarap ve kuru üzüm yüklemeye gelen gemilere erişim sağlayan 4 metre derinliğinde bir kanal kazdırmıştır. ...

(1) Humann, Zeitschrift der Gesellschaft für Erdkunde zu Berlin, 1877." (Reclus,1889:596,597)

---

[1] Nadar (Gaspard-Félix Tournachon asıl adıdır) (6 Nisan 1820 - 21 Mart 1910), Fransız fotoğrafçı, karikatürist, roman yazarı, gazeteci ve baloncusudur. 1820 yılında Paris'te doğdu (bazı kaynaklar Lyon olduğunu yazmaktadır). 1848 yılında Le Charivari isimli gazetenin karikatüristi oldu. 1849 yılında Revue comique ve Petit journal pour rire'yi yarattı. İlk fotoğraflarını 1853 yılında çekti. 1858 yılında ise havadan fotoğraf çeken ilk insan oldu. Ayrıca, fotoğrafçılıkta ışık tekniklerini deneyen ilk insandır. Yaklaşık 1863 yılında, Jules Verne'nin Balonla Beş Hafta isimli romanından etkilenerek, Le Géant (dev) adını verdiği büyük bir sıcak hava balonu yaptı ve 26 Eylül 1864'te "Le Géant" ile Brüksel'i ziyaret etti. Nisan 1874'te, fotoğraf stüdyosunu bir grup ressama kiraladı. 1885 yılında, yazar Victor Hugo'yu yatağında ölmek üzereyken fotoğrafladı. 1886'da ise dünyadaki ilk fotoğraflı röportajı ünlü kimyacı Michel Eugène Chevreul ile yaptı. Nadar ayrıca erotik fotoğraflar da çekmiştir. 1910 yılında öldü. (tr.wikipedia.org)

---

KAYNAKÇA

Reclus, É. (2021).

Bir derenin hikayesi, (çeviri) Canan Coşkan, İatanbul: Aram Yayınevi.

Reclus, É. (2016).

Vegan ve anarşi, (çeviri) Atakan Karaduman, İstanbul: Altıkırkbeş Yayınları.

Reclus, É. (1884).

Nouvelle géographie universelle: la terre et les hommes. Vol. 9, Paris: Librairie Hachette.