 |
| (fotoğraf.01) 13 Nisan caddesinden bir görünüm. (kaynak: Psarros,2017:242 | fotoğraf: Patelis, Ağustos,1978) |
Bugüne kadar "çevirisi yapılacağı" bilgisini kimden duyduysam, hemen diğer çalışma yapanların adlarını ona da verdim. Verdim ki; daha az çalışsın ve diğerinin de emeği heba olmasın diye. Başta sayın Neriman Şahin Güçhan olmak üzere dört veya beş makale bu kitaptan yararlandığını yazsa da 2017 senesini 7 yıl geçtiği halde, bu kitabın tercümesi ile karşılaşmadım.
Bu nedenle, bu blogumdan başlayarak "kitabın ham çevirisini" yayımlamaya başlamaya karar verdim. Bu "ham çevirileri" değişik Ayvalık çalışmaları için yapmıştım ve bilgisayarımda da duruyordu. Birkaç önemli bilginin profesyonel çevirisini ise, sayın Ergun Melin ve sayın Lamia Müslüm yaptırmıştı.
İlk çeviri çalışması bizim de Ayvalık'ta yaşadığımız mahalle olan Kazım Karabekir Mahallesi (Η ενορια του Αγιου Νικολαου)'ne dair yapıyorum. Kitabın 241-249. sayfalarında yer alan mahallem, değerli melektaşım Dimitros E. Psarros (Δημητρός Ε. Ψαρρός) tarafından şöyle anlatılmaktadır:
 |
| (harita.01) Bugünkü Kazım Karabekir Mahallesi (Η ενορια του Αγιου Νικολαου) haritası. (kaynak: Psarros,2017:242) |
7.238 Agios Nikolaos mahallesinin topografik planı. DEP.
1. Agios Nikolaos Kilisesi
2. Agios Nikolaos'un Hücreleri3. Profesör I. Karablia'nın Evi4. Skeparni Evi5. Pagida Evi6. Gravali Evi7. Agios Triada Kilisesi8. Venezis Evi (Mello)9. Bouboulinas Cafe10. Kato Panagia Kilisesi11. Hamam12. Giolias (Bugün "perşembe pazarı" bölgesidir.)13. Ceviz ağacı14. Avukat Kyriakidis Evi15. Katroulisin Kafeleri16. Palabahçe Meydanı17. Merkezi kahve dükkanı (Şeytanın kahvesi)18. Küçükköy'e
7.7. AGIOS NIKOLAOS CEMAATİ
Kentin doğu eteklerinde, "Loggos" [Λογγος] mevkiinde ve Yeniçorhi [Küçükköy] ile Agiasmati [Altıova]'ye giden yol üzerinde [13 Nisan caddesi], Iokonomos [Ioannes Demetrakellis-Oikonomos]'un zamanından önce de, Agios Nikolaos'un şapeli de dahil olmak üzere, Athos Dağı'ndaki [Osmanlı zamanında Aynaros kazası] Pantokrator manastırının iyi organize edilmiş bir bölümü [burada] mevcuttu. [Bu mahallenin] kuruluşu 18. yüzyılın başlarına kadar uzanmaktadır (Stratis,2002,s.59). 1780 civarında, daha sonra Lesbos olarak anılacak olan Plomari (Mevalochoi) Midilli'li Pantokratoros Manastırı'nın genç keşişi (1762-1824) buraya acemi [rahip] olarak atandı. Benjamin daha sonra Helen Aydınlanmasının ana temsilcilerinden biri ve yeni Helenizmin büyük öğretmenlerinden biri oldu. Midillili Benjamin ve Grigorios Sarafis'in mücadeleleri büyük ölçüde, her ikisi de ilk mezun olan Kydonian Akademisi [Ayvalıık Akademisi]nin 1803'te kurulmasından kaynaklanmaktadır (I. Apostolakis 1914,s.256 ve devamı; Sakkaris 1920,s.41 ve devamı).
18. yüzyılın sonuna kadar Agios Nikolaos mahallesi, Ayvalık'a sürekli yeni gelen yerleşimciler tarafından kuşatılmıştı. O dönemde kilisenin çevredeki sakinler tarafından yenilendiği veya onarıldığı ve binanın kilise olarak kullanılmaya başlandığı anlaşılmaktadır. Bu olay Pantokratoros manastırının yönetimiyle anlaşmazlıklara neden oldu ve 1802'de dostane bir uzlaşmayla sonuçlandı. Tapınağın mülkiyeti manastıra geçer ve topluluk bunun karşılığında başka bir mülk alır.
Bu uzlaşmayı 3 Kasım 1802 tarihli ilgili bir belge şöyle anlatılıyor:
"Kydonya'nın yöneyicileri, belediye meclisi üyeleri ve sorumlu bölge sakinleri, Aziz Nikolaou [kilisesinin], önceden var olan Kydonya'daki M. Pantokrator şapeli üzerinde olduğunu beyan eder. Tapınak, Manastır ve onun Oikonómou [yöneticisi] Proig. Kvrillos ile yapılan anlaşma sonrasında, yaklaşık üç bin grosilik borçtan sonra [borcu ödeyip] ve bunun karşılığında Panagia'nın ortalarına yakın bir yerde, M. Pantokrator'un evini satın alırlar. (Stratis 2002,s.70, giriş 1)
Ancak buna rağmen sürtüşme sona ermedi. Tapınak nihayet ancak 1807'de manastırın mülkiyetine geçmiş gibi görünüyor. Bu, en azından tapınağın "1807'den beri kullanıldığını" belirten bir belgeden [de] anlaşılmaktadır (aynı belge,s.87,belge.9). O günden bu yana Agios Nikolaos Kilisesi'nin, Pantokratoros manastırının bir parçası olarak, bir manastır olmaktan çıkmadan resmi olarak bir kilise olarak faaliyet göstermeye başladığı görülmektedir. Chariklia Stavraki, Agios Nikolaos'tan 1821 olaylarından önce var olan Kydonya tapınaklarından biri olarak bahseder (1861,s.41). William Jowett'in günlüğünde yer alan şu küçük ifade de bu dönemin Agios Nikolaos'undan söz ediyor:
"23.5.1818 (İlyas Peygamber'in tepesinden) indiğimizde onlar (okulun öğretmenleri) beni Agios Oros Manastırı'na ait bir manastıra götürdüler. Önce küçük ama çok güzel [gorgeous] [muhteşem] kiliseye götürüldük... (Clogg 1972, s. 651)
Jowett'in kullandığı "muhteşem" kelimesi aynı zamanda "zengin veya canlı renklerle süslenmiş" anlamına da gelir. Bu da beni kilisenin içinin fresklerle dolu olduğu sonucuna götürüyor. Aynı zamanda kendisinin de belirttiği gibi "küçük" olduğundan, 17. ve 18. yüzyıla ait, bir kısmı Midilli'de günümüze kadar korunan ve üzerlerinde holograflar bulunan mütevazı tek odalı bazilikalar tipinde sınıflandırabiliriz diye düşünüyorum. Papiana Kallonis'teki Başkalaşım veya Perivolis manastırı, Kerami'deki Agios Ioannis ve diğerleri gibi iç mekanlar vd.
3 Haziran 1821'deki olaylarda, tüm kaza gibi Agios Nikolaos Kilisesi ve tüm biriktirdikleri ile yok oldu. Ancak evlerin Ayvalıklıların dönüşünün hemen ardından ahşap bir yapıyla onarılmış (Stratis 2002,s.161, belge 46) ve yeniden mahalle işlevi görmüştür (Stavrakis 1861,s.41). Kilisenin ve diğer binaların onarımları, 1839 yılında manastırın başrahibi, rahip Hatziathanassios Hatzigeorgiou tarafından yapılmıştır (Stratis 2002,s.9, giriş 13). Daha sonra mevcut yapıların kötü yönetildiği ve manastıra büyük mali kayıplar veren cemaatçilerle karşı karşıya gelindiği bir dönem gelir (aynı zamanda, s.98-116, s.98-116,girişler 14-26).
Buna rağmen, 1869'da yeni kilisenin "sessizce inşası", kilise yöneticisi [belki de despotu] Dimitrios Hatziathanasiou'nun görevlendirdiği Midilli kalfa Mali tarafından başlandı. Kalfa Mali, tipik bir geleneksel bazilika inşa etmeye başlamış gibi görünüyor ancak bu yapı, özellikle jinekomasti [üst kattaki kadınlar mahvili] açısından tehlikeli görülerek yıkılmasına karar verildi. Aslında sadece kalfa Mali'den değil, işi kendisine vermekte ısrar eden başrahip Dimitrios Hatziathanasiou'dan da tazminat talep edildi.
Yeni kilisenin inşası sırasında ortaya çıkan sorunlar ve sonunda eserin mimar Emmanuel D. Kouna'ya devredilmesiyle sonuçlanan müzakere süreci, Pantokratoros manastırının Kidonya'daki temsilcisiyle birlikte olan imzalanan belgede açıkça belirtilmiştir. Ek XVIII'de, o dönemdeki inşaat işlerinin bağlamı hakkında sağladıkları doğrudan bilgiler nedeniyle bu otobiyografiden kapsamlı alıntılara yer veriyorum (bkz. s.547 ve devamı) [Bu bölüm ASKEV tarafından çevrildi. O nedenle, çevirilerini blogumda yazmak konusunda tereddütlüyüm].
Yeni Agios Nikolaos kilisesinin inşaatı nihayet 1870 yılında mimar Emmanuel Kouna'ya emanet edildi ve bina ertesi yıl teslim edildi, ancak iç sıva ve ikonostasis [Rum Ortodoks kiliselerinde kutsal resimlerin asılı olduğu ve papazlara ait alan ile cemaati ayıran duvar] 1874'te yapıldı. Mimar imzasını taşıyan kilisenin orijinal planları Athos Dağı'ndaki Pantokratoros manastırında korunmaktadır. Bu, kubbeli, haç biçiminde ve cepheye entegre edilmiş iki çan kulesine bakan büyük bir neoklasik kiliseydi. Kutsal alanın oyuğunda ve enine koridorun her iki ucunda, Emmanuel Kounas'ın bölgede inşa ettiği diğer tapınaklarında inşa ettiği pencerelere benzeyen, haç şeklinde büyük bir pencere vardı (plan.01 ve fotoğraf.02).
 |
| (plan.01) 7.240. Agios Nikolaos kilisesinin plan, kesit ve görünüşleri, Pantokratoros Kutsal Manastırı/Athos Dağı pederi Prochorou'nun izniyle mimar Emmanuel D. Kounas tarafından yapılmıştır (1870). (kaynak: Psarros,2017:245) |
 |
| (fotoğraf.02) 7.242 Agios Nikolaos tapınağı. (kaynak: Psarros,2017:247 | fotoğraf: E. Parascho,1952) |
Zeminin mermer kaplaması 1896 yılında yapılmış gibi görünmektedir (Statis 2002,s.166-167,belge 49), ancak dış sıvası bile 1922 yılına kadar tamamlanmamıştır (Müjdat Soylu Arşivi'nden 1930'lu yıllara ait imza). O zamana kadar kilise bir bölge kilisesi olarak kullanılmış ve her zaman Pantokpatoros manastırının bir parçası olarak kalmıştır. Fotis Kontoglou, tapınakta Georgios Agrafiotis'in dikkat çekici tablolarının bulunduğunu bildiriyor. (Kontoglou 1953b, s.3).
1922 sayımından önce, Agios Nikolaos mahallesinin Palabahçe pazarı tarafından hizmet verilen beş yüz evi, yani yaklaşık 2.500 kişilik bir nüfusu vardı. Bunlar çoğunlukla çiftçiler ve hayvan yetiştiricileriydi, ancak aynı zamanda birkaç büyük mülkü olan toprak sahipleri ve tüccarlar da vardı (Panagiotis Zografou'nun kayıtları, 'KMS Arşivi, dosya A3, bölüm H', s.206 ve Georgiou Mytilinalou, s.183). Tapınağın çok yakınında Pagida ve Skeparni ailelerinin evlerinin yanı sıra Kydonian Tarihi kitabının yazarı Profesör Ioannis Kapambilia'nın evleri vardı.
Agios Nikolaos [mahallesi de], Peygamber Elias, Agios Basilios ve Agia Tpiada gibi "yüksek cemaate" mensuptu (Aristidis Hiotopoulou'nun ifadesi, KMS Arşivi, dosya A3, bölüm H,s.186). Agios Nikolaos mahallesinden Demogerontia [yaşlılar meclisi] için iki temsilci seçilirdi (Kerestetzis,1981,s.36-37). 1920'de Iosif Koukoutos, kilisenin başrahibiydi (Hellenic Rehberi, 1920, s.128). Evi ise kilise binasının arkasındaki meydanda yer alıyordu (fotoğraf.03 ve fotoğraf.04).
 |
| (fotoğraf.03) 7.241. Agios Nikolaos yakınındaki rahip evi. (kaynak: Psarros,2017:246 | fotoğraf: I.Diaremes,1972) |
Ai-Nikola mahallesinden pek çok mülteci [mübadil], 1922'den sonra Midilli'deki Apano Skala'ya yerleşti ve 1821'de inşa edilen Vigla Camii' eski cemaatlerinin azizini onurlandırmak için Agios Nikolaos tapınağına dönüştürüldü (Balaskas 1994,s.15).
Ayvalık'taki Agios Nikolaos, 1922'den sonra cami olmuş ve Biberli Cami adını almıştır. Yunanistan ile Türkiye arasındaki nüfus mübadelesi ile buraya yerleşen Müslümanlarının uzun yıllar dini ihtiyaçları karşılanmıştır. Ancak 1940'lı [1944 depremi] yıllarda deprem nedeniyle bina ciddi hasar gördü ve bakıma muhtaç hale geldi. Agios Nikolaos Kilisesi, 1922 yılında Ayvalık'ı çocukken terk eden Dimitrios I. Pagidas tarafından 1955 yazında ziyaret edilmiştir. İşte şöyle diyor:
"... Kubbesi ve iki çan kulesinden biri mevcut değildir. Birkaç yıl önce Türkiye'de meydana gelen son depremden sonra yıkıldılar. Bu yüzden Türkler burayı cami olarak kullanmayı bıraktılar.Büyük merdiveni çıkıp narthekse [Rum Ortodoks kiliselerinde ana mekana açılan giriş bölümü] ulaşıyorum. Üç kapı da kapalı. Ortadaki iki büyük bronz menteşeden, kalın ahşaptan bir kilit geçirili. Giriş kapısının üstünde hala Tapınağın yapım tarihinin yazılı olduğu siyah mermer bir levha bulunmaktadır.Okumaya çalıştım: "Başrahip Anthimos'a göre bu tapınak, Agios Oros Pantokrator Kutsal Manastırı tarafından yaptırılmıştır". ... Kiliseyi kazmaya başladım. Döşemelerin çoğu açtım ve kenarlarını ortaya çıkardım. ... Bazı toprak yığınlarının yanında, iki metreye kadar uzunlukta, buruşuk, yuvarlak, yarı kapalı büyük bir şey görüyorum. Bir simgeye benziyordu. Ayağımla toprağı itiyorum. Şaşkınlık ve duyguyla İsa'nın ortaya çıkışını gördüm. Diz çöküyorum ve ellerimle hızla bu küçük resmi kirden ve pasaktan temizlemeye başlıyorum.Kısa bir süre sonra Pantokrator'un tüm resmi ortadaydı. Tapınağın kubbesindeki resim oydu... Durup onu izliyorum. Agrafiotis'in işi gibi görünmüyordu. Agioreitiko'ya benziyordu. Haçımı yapıyorum ve ikonu öpüyorum. ... Kutsal alanın önünde duruyorum ve ikonu gözlemliyorum. Olduğu gibi duruyor. Agios Georgios'un aynısı ancak dekorasyon açısından ondan daha az zengin. İyi durumda saklanmış. Beyaz mermerden yapılmış minber ve despotiko [despot koltuğu] hala mevcut. ... Kilisenin sağında ve solunda, sıraların üzerinde [, duvarda], kalın alçı çerçeveli bazı büyük boy resimler olduğunu düşündüm. Agrafiotis'in eseriydi [bunlar]. Ama [şimdi] hiçbir şey yoktu. Ve burada toz her şeyi kaplamış durumda idi. Çerçevelerin yalnızca bazı izleri görülebilmektedir. Sütunlar da mevcut değil. Bazılarının, tozla ve bol miktarda örümcekle kaplı altın renkli korint başlıkları olduğu gibi kalmış. İlk iki sütunun üzerinde bulunan iki ikon halen yerinde durmaktadır. Bunları iyi durumda muhafaza ediliyorlar... (D. Pagidas 1956b, s.1,4)
Agios Nikolaos, 1956'dan kısa bir süre sonra yıkılmış ve yerine bugün var olan okul inşa edilmiştir. Sonuçta Agios Nikolaos mahallesinin en azından o zamandan beri alanı değişti. Sokaklar arnavut kaldırımlarını koruyor ve eski evlerin çoğu, yeni müdahalelerden pek fazla değişmeden kurtarılıyor. Son evlerin ötesindeki tepelerin yamaçları yeniden ağaçlandırıldı ve böylece yerleşimin bu tarafındaki inşaatın genişlemesi nedeniyle alanın ölçeğinin artık değişme tehlikesi kalmadı.
 |
| (fotoğraf.04) 7.246. Agios Nikolaos yakınındaki rahip evi. (kaynak: Psarros,2017:249) |
"Το Άιβαλί, ή 'Ίμβρος και ή Μυτιλήνη" (Ayvalık veya İmroz ve/veya Midilli), Midilli: Αlολικά Νέα (Aloliká Néa), 27 Mart 1994.
Ιστορία τών Κυδωνιών, τ. Α' (Ayvalık tarihi, cilt 1), Atina: yay. y.
Ιστορία τών Κυδωνιών, τ. B' (Ayvalık tarihi, cilt2), Atina: yay. y.
Köksal, H.K. (2019).
William Jowett'ın Ayvalık'taki 4 Günü..., 18 Nisan 2019.son erişim tarihi: 10 Haziran 2024.
Ακαδημία Κυδωνιών / AYVALIK AKADEMİSİ, 30 Nisan 2015.son erişim tarihi: 10 Haziran 2024.
IOANNES DEMETRAKELLIS-OIKONOMOS'un YAŞAMI, 22 Aralık 2014.son erişim tarihi: 10 Haziran 2024.
Eλληνικος 'Οδηγός 1920i άνατύπωση (Hellenic Rehber 1920, yeniden basım), Atina: GEO.
"Τέσσερες μέρες στο Άιβαλή" (Ayvalık'ta dört gün adlı makale dizisi), Midilli: Αιολικός Κήρυξ (Aiolikós Kíryx), 2-30 Eylül 1956.
Το Αϊβαλί και η Μικρασιατική Αιολίδα, (yay. haz.) Kostoula Sklaveniti, Atina: Ulusal Banka Eğitim Enstitüsü.
