 |
Faydalı Eserleri Yayma Derneği
(Σύλλογος πρὸς διάδοσιν Ὠφελίμων Βιβλίων) Logosu
|
GİRİŞ
Ayvalık tarihini yazmaya kalkışmak demek, aynı zamanda, Ayvalık için bir
tarih yaratmak anlamına gelmekte.
Tarih yaratmak sözünü hemen açıklamalıyım: çok farklı yerde bulunan, çok sayıda belgenin içinde gizlenmiş bu şehri bulmak, bir siluet halinde beliren şehir parçalarını, anlamlı ilişkilendirmelerle yan yana getirmek ve olası bütünleşik biçimini, yani varsayımsal bir modelini oluşturabilmek uğraşına verdiğim
kurmaca bir terimdir bu. Şüphesiz ortaya çıkan sonucun, her zaman doğruluğu tartışılabilir ama en azından bu arayış, doğruya ulaşmak için "
samimi" bir çabadır.
Tarihi imal etmek ise bir başka edimdir. Burada bir hedef ve o hedefe ulaşacak bir program mevcuttur. Ve o programı yazanların "ideolojik" ve "kendi içinde tutarlı" bir duruşları ve çalışmalarını destekleyen bir de "müesseseleri" vardır. Ayrıca, sanatsal bir poster gibi "heyecan uyandıracak bir kolaj" ile tasarlanmış ve ulaşılacak hedefi gösteren "mükemmel bir yol haritası" da bu işe kalkışanlara önceden verilmiştir.
Bu iki edim arasında tam bir "tezatlık hali" vardır. Birincisi, yani tarihi yaratmak, ne kadar "gerçeğe ulaşmayı" hedefliyorsa, diğeri o derece "esası gizlemeyi" amaçlamaktadır. Birincisi ne kadar "sivil bir uğraş" ise diğeri, o kadar "resmi bir uğraştır". Ki; zaten ikinci edime kısaca resmi tarih diyoruz.
Bu makalenin yazılması fikri; Geórgios Sakkáris (Γεωργιος Σακκαρης)'nin Kidonya Tarihi (Ιστορία των Κυδωνιών) [1] adlı imal edilmiş tarihinin satırlarında sunduğu "Ayvalık'ın kuruluşu meselesi" konusunda, bende oluşan "şüpheler" üzerine başladı. Bu şüpheler üzerine başlayan okumalar sonucunda da bu makale kaleme alındı.
Gerçi bu imal edilmiş tarih kitabına karşı, daha önceleri de itirazlar yapılmıştı. Örneğin 1944 yılında, Ziraat Bankası Ayvalık Şubesi müdürü Doğan Aka [2], en geç 1944 yılında Macit Uygur'un yaptığı çeviri [3] üzerine kitabını inşa eden ve 1948 yılında yayımlayan Hıfzı Erim [4], 1983 sonrasında Zeki Arıkan [5] ve Bayram Bayraktar [6], "şerh koymakla" yetinse de 1977 sonrasında Ahmet Yorulmaz [7] bu imal edilmiş tarih kitabına karşı itiraz ettiler. Günümüzde de Bizim Ayvalık [8] çevresi bu itirazları sürdürmekte.
Ancak, Sisyphus'un Hikâyesi/Taşı misali; Kidonya'nın Tarihi kitabından ya da orada tabedilen imal edilmiş tarih tezinden etkilenerek ardından çıkan bir başka yayın, yapılan itirazların etkisini silmektedir. Örneğin, 2017'de yayımlanan ve hepimizin son üç yıldır dönüp dönüp baktığımız ya da okuduğumuz Pssaros'un kitabı [9] buna güzel bir örnektir. Çok değerli bilgiler içeren bu 627 sayfalık kitapta, 264 sayfalık Kidonya'nın Tarihi'nden yapılan alıntı sayısı yüzelliye yakındır.
Yapılan itirazları analiz ettiğimizde ise 2 grup ortaya çıkmaktadır. Aka ve Erim'in de içinde yer aldığı ilk itiraz grubu; 1940'lı yıllarda hala netleşememiş "ulus devlet yaratma programının" katı taraftarları olan yazarlarca yazılan, dönemin "Türkçü tarih doktrini"nin izlerini taşır ve mealen: "11. yüzyıl Oğuz göçleri ile Türkleşen ama aslında, bu coğrafyada yaşamış kadim halkların pek çoğunun Türk olduğu Anadolu" paradigması üzerinde gelişmiş itirazlardır. Ki itirazı izleyen bir iki sayfadan sonra, Kidonya'nın Tarihi'nin, Macit Uygur tarafından yapılan çevirisi bölümler halinde kitaplarına yerleştirilmiştir.
İkinci grup ise meslekten tarihçi olan iki yakınçağ tarihçisi Arıkan ve Bayraktar'ın yaptıkları itirazlardır. Onlar konuyu "ferman meselesinden" uzaklaştırmaya çalışıp, özellikle 21 Temmuz 1774'te imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması'nın yarattığı "ortamın etkisiyle" açıklamışlardır. Bu araştırmalar, Osmanlı arşivlerinden bulunan belgeler ile pekiştirilmiş ancak, dönemin iktisadi, siyasi ve askeri bağlamları ile ilişkilendirilememiştir. Buna karşın, kaynağa dair şüphenin artması açısından oldukça başarılı olmuşlardır.
Ben bu araştırmamda, yukarıda iki gruba indirgediğim itirazlardan tamamen uzaklaşarak, çıkan yayının bağlamı ile konuya yaklaşmaya çalıştım. Bir başka deyişle; "muamma" bir fermanın varlığı ya da yokluğu ile uğraşmak yerine, içinde Sakkáris'nin kitabının da bulunduğu bir dizi kitabı, o kitapları yayımlayan kurumu ve bu kurumu kuran ideolojik çevreyi; tarihsel - siyasi tamamlayıcıları ile birlikte ele alarak, 100 yıllık bir resmi tarihe "itiraz etmeyi" denedim. Bunu yaparken, olabildiğince Helen kaynakları üzerinden (ki; makalenin ilgi alanına dair Türkçe çalışma bulunmamaktadır) okumalar yaparak, görüşümü birincil kaynaklar üzerinden geliştirdim.
Bu araştırmada, şöyle bir sonuca ulaştım: 1821 Mora isyanından başlayarak, 1922 Küçük Asya felaketine (Μικρασιατική καταστροφή) kadar geçen bir yüz yıl boyunca, Osmanlı Devleti sınırları içerisinde ya da: Almanya - Fransa - Büyük Biritanya ve hatta ABD topraklarında oluşturulan, çoklukla seküler ve ulus devlet doktrini ile beslenmiş çok sayıda entelektüel Helen fikir kümeleri oluşmuş ve bu kümeler, müthiş bir iktisadi - siyasi ağ meydana getirmişlerdi. Bu ağ, bir yandan kıta Avrupa'sında Helen diasporasını inşa ederken öte yandan da "teorik tezlerini" oluşturacak fikir odaklarını kurmuştu. Bu fikir kümeleri ayrıca, günümüzde de çok önemli bir propaganda metodu olan basın ve yayını mükemmel biçimde kullanmış, böylece, en ücra yerlere kadar bir ideolojik birliğin kurulmasını sağlamıştı.
İç siyasetteki görünüm ise oldukça ilgi çekicidir: XIX. yüzyıl başında, bugünkü Yunanistan'ın bir bölümünü oluşturan bölgede ve neredeyse bu bölgenin tümünde, yerel kongre iktidarları oluşturulmuş ve bu kongrelerde yer alan birçok delege, 22 Mart 1829 tarihli Londra Protokolü ve 14 Eylül 1829 tarihli Edirne Antlaşması sonucunda resmen kurulan Yunan ulus devletinin yönetimlerini oluşturan ya da belirleyen unsurları olmuştu. Bu makalede ele aldığımız Faydalı Eserleri Yayma Derneği (Σύλλογος πρὸς διάδοσιν Ὠφελίμων Βιβλίων) gibi bir çok örgütlenme ile Dimítrio Vikéla (Δημήτριο Βικέλα) gibi çok sayıda entelektüel, yukarıda özetlediğim siyasi ağın doğrudan içinde ve aynı zamanda çok güçlü bileşenleri, çoğu durumda da karar vericileri idiler.
Sonuç olarak, bu makalede inceleyeceğimiz yayınlar, bir yüzyıl süren ve Avrupa'da bulunan önemli iktisadi merkezlere yerleşmiş olan Helen entelektüellerince olgunlaştırılmış içeriğin, yayımlanmış halidir. Bir başka deyişle bu yayınlar, ulus devletin kurulması mücadelesinin "mütemmim cüzü" (tamamlayıcı parçası) olarak tasarlanmıştır.
Bu anlamda okur bu makalede; Ayvalık tarihi çalışmalarının miladı olan, Kidonya'nın Tarihi adlı kitabın da yayımcısı olan Faydalı Eserleri Yayma Derneği'ni yakından tanıyacak ve Derneğin, 1919-1922 tarihleri arasında yayımladığı Ulusal Yayınlar (Ἐθνικὰ Δημοσιεύματα) Serisi hakkında bilgi sahibi olacaktır. Ayrıca, okur; Derneğin kurucusu ve ilk başkanı olan Dimítrio Vikéla ile Ulusal Yayınlar Serisi yazarlarının özelinden hareketle, yayımcının amaçlarını, ideolojik yönelimlerini ve yayın çevresinin kurduğu siyasi ilişkileri, yazının sonundaki dipnotlarda bulabilecektir.
Okura kolaylık olması için kullandığım kaligrafiye dair de bilgi vermeliyim. Tarafımca, Helence'den Türkçe'ye yapılan tüm çeviriler, italik harfler ile yazıldı. Bu çevirinin hemen yanına da orijinal kelimesi parantez içinde Grek alfabesi ile yazıldı. Yazı akışı içinde, ilk kez kullanılan kişi ya da kurum adı kalın olarak vurgulandı. Adı geçen hemen hemen tüm kişiler ve kurumlar hakkında biyografik bilgiler, okumayı zorlaştırmamak için sayfa sonunda dipnotlar halinde verildi. Çevirisi yapılmamış belgelere ait bibliyografik bilgiler, birincil kaynağa kolayca ulaşabilmesi için, belge dilinin alfabesi ile yazıldı.
Bu araştırmada bilgi ve belge için destek aldığım kaynaklar şunlardır:
1. Kitap ve kitap bilgileri için:
- Devlet Kitabevi (Βιβλιοραφειο Πολιτεìα) (politeianet.gr)
- Faydalı Eserleri Yayma Derneği (Σύλλογος πρὸς διάδοσιν Ὠφελίμων Βιβλίων) (sov.gr)
- Küçük Asya Online Yunan Tarihi ve Kültür Ansiklopedisi (Δικτυακή Εγκυκλοπαίδεια για
την Ελληνική Ιστορία και τον Πολιτισμό στη Μικρά Ασία) (ehw.gr)
- Modern Yunan Araştırmaları Dijital Kütüphanesi (Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών
Σπουδών) (anemi.lib.uoc.gr)
- Yunanistan Ulusal Kütüphanesi (Εθνικη Βιβλιοθηκη της Ελλαδος) (catalogue.nlg.gr)
2. Kişilere ait özgeçmiş bilgileri için:
- Academic Dictionaries and Encyclopedias (enacademic.com)
- Orthodox Wiki (orthodoxwiki.org)
- Vikipedi (el.wikipedia.org)
3. Ortodoks teolojisine ait bilgiler için:
- Orthodox Wiki (orthodoxwiki.org)
4. Helen-Latin alfabesi transkribsiyonu için:
- Google Çeviri (translate.google.com)
- Word Reference Virtual Dictionaries (wordreference.com)
 |
1899 yılında hazırlanan dernek kuruluş
tüzüğü (kaynak: sov.gr) |
Faydalı Eserleri Yayma Derneği'nin
Kuruluş Amacı ve İlk Yönetim Kurulu
Dernek, 1899 yılında Dimítrios Vikéla tarafından kuruldu. Derneğin amacı: Helen halkı için "pratik ve faydalı bilgiler içeren kitaplar yayınlamak" ve bu "yayınlar yoluyla insanları eğitmek" için anlaşılabilir ve istikrarlı bir yayıncılık faaliyeti oluşturmak ve derneğin kendi kurumsal kimliği altında bu kitapların basılmasını sağlamaktı.
Beş yıl sonra, 1904'te, Dernek tüzüğü değiştirildi ve amaçlara "eğitim" başlığı da eklendi. Bu yeni düzenleme ile derneğin amacı: "entelektüel bilgiyi yaymak için; müze, yetişkin, çocuk ve eğitim kütüphaneleri kurmak, bu kütüphaneler için uygun kitaplar, broşürler, resimler ve öğretim materyalleri yayımlamak" olarak genişletildi.
1899 yılında oluşturulan ilk yönetim kurulu şöyleydi:
Başkan : Dimítrios Vikéla
Başkan yardımcısı : Dimítrios Aiginítis (Δημήτριος Αιγινήτη) [10]
Sekreter : Geórgios Drosínis (Γεώργιος Δροσίνης) [11]
Sayman : Pantelís Psýchas (Παντελῆς Ψύχας)
Üyeler : Timoléon Argyrópoulos (Τιμολέων Αργυρόπουλος) [12]
Márkos Dragoúmis (Μάρκος Δραγούμης) [13]
Pétros Protopapadákis (Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης) [14]
Éktor Romános (Ἔκτωρ Ρωμᾶνος)
Geórgios Stréit (Γεώργιος Στρέιτ) [15]
 |
Dimítrio Vikéla (1835-1908)
Faydalı Eserleri Yayma Derneği'nin kurucusu ve ilk başkanı
(kaynak: sov.gr)
|
Dimítrios Vikéla ve
Faydalı Eserleri Yayma Derneği
Halen çalışmalarını sürdüren ve 1920 yılında, 12 [16] yayınlık bir serinin 10. kitabı olan Kidonya'nın Tarihi'ni yayımlayan Faydalı Eserleri Yayma Derneği, 1899 yılında Dimítrios Vikéla tarafından kuruldu.
Şair, romancı, tarih araştırmacısı ve çevirmen olan Vikéla, 15 Şubat 1835'te Syros (Σύρος) Adası'nın yönetim merkezi olan Ermoúpolis (Ερμούπολης)'de doğdu. Babası Karaferye (Βέροια)'li bir tüccar olan Manouíl Vikéla (Μανουὴλ Bικέλα), annesi ise Yanya'lı bir tüccar olan Georgíou Melá (Γεωργίου Μελᾶ)'nın kızı Giánnena (Γιάννενα)'dır.
Ailesi, Dimítrios beş yaşındayken Syros'dan ayrılarak İstanbul'a yerleşti. Vikéla ilk eğitimini İstanbul'da aldı. Bir süre sonra önce Odessa'ya taşındılar ve ardından Syros'a geri döndüler. Burada lise eğitimini tamamladı ve 1851 yılında, Fransız oyun yazarı Jean Racine (1639-1699)'nin Esther (1689) adlı tragedyasının titiz bir çevirisini yaptı. Bu çeviri, onun edebi çalışmalarının başlangıcı olmalı.
 |
Vikéla'nın 16 yaşında iken çevirisini yaptığı,
Jean Racine'nin tragedyasının C. Melistagou
Makedonos matbaasında yapılan 1851 yılı basımı.
(kaynak: hezarfen belgeliği) |
1849-1852 yılları arasında babasının ofisinde çalışan Vikéla, 1852 yılında Londra'ya gitti ve 1876 yılına kadar burada kaldı. Londra'ya ilk gittiği günlerde teyze çocuklarının şirketine muhasebeci olarak girdi. Bir süre sonra bu şirketin ortağı oldu. Londra iş çevreleri içinde kısa sürede tanındı.
Yunanistan'ın Londra Büyükelçisi Spyrídon Trikoúpis (Σπυρίδων Τρικούπης)
[17] ve 1894'de ilk modern Olimpiyat Oyunlarının organizasyonunda kilit rol oynayan, 7 kez de Yunanistan Başbakanı olan Harílaos Trikoúpis (Χαρίλαος Τρικούπης) ile
[18] dostluk kurdu.
Genç Vikélas Londra'da, bir yandan yabancı dilini geliştirirken öte yandan da botanik ve mimarlık kurslarına katıldı. Aynı zamanda kısa öyküler ve şiirler yazdı. Hans Christian Andersen öyküleri ile Shakespeare'in tragedyalarını Yunancaya çevirdi.
Londra'da bulunduğu dönemde, tüm hayatını Helen devletinin kurulmasına adamış bir kişi olan Leon Melas (Μεν Μελάς)
[19] ile temas kurdu ya da onun fikirleri ile tanıştı. 1870 yılında Londra'da Helen Okulunun kurulması için uğraş verdi. 1894-1896 yılları arasında Uluslararası Olimpiyat Oyunları Komitesi'nin ilk dönem Başkanı seçildi.
1899 yılında
Faydalı Eserleri Yayma Derneği'nin kurulmasına ön ayak oldu ve derneğin başkanlığına getirildi. 20 Temmuz 1908'de Atina'da öldü.
 |
Vikéla'nın 17 yaşında gittiği Londra'da çekilen
fotoğrafı. (kaynak: sansimera.gr)
|
Derneğin Yayıncılık Anlayışı ve Yayın Programı
Faydalı Eserleri Yayma Derneği'nin 1899 yılı kuruluş tüzüğünde; "
pratik ve bilimsel (ansiklopedik) bilgiler içeren kitapların yayınlanması yoluyla, bilgiyi derinlemesine yaymak"
[20] amaç olarak tanımlamıştı. Dernek bu amacı gerçekleştirirken, pratik bilgiler veren yayıncılık anlayışından uzaklaşarak, belirledikleri ulusal ve sosyal faydaları sağlayacak "
bilimsel" bir yayın programına yöneldi.
1900-1949 yılları arasında Derneğin yayın programı şöyle gerçekleşti:
1900-1908 Kırmızı Kitaplar: Dimítrios Vikéla'nın damgasını taşıyan bu ilk seri, 12 x 18 cm. boyutunda ve kırmızı ciltli, 100 kitap olarak basıldı ve okurları tarafından Kırmızı Kitaplar olarak adlandırıldı. Konuları; din, tarih, coğrafya, pozitif bilimler, ekonomi, toplum, sağlık, ahlak ve doğal çevre alanlarından olan bu kitaplar, Yunanistan dışında tüm Helen nüfusu bulunan ülkelere de yayıldı ve toplam yaklaşık 1 milyon kopya basıldı.
1908-1940 Yeşil Kitaplar: Adını kitap kapağının renginden alan Yeşil Kitaplar serisinde, bir çoğu tekrar basım olan 76 kitap yayımlandı. Dizinin özelliği, kitapların ileri eğitimli bir kitleye yönelik olmasıydı. Konuları genellikle milli ve manevi duyguları yüceltmek olan bu seri ulusallaşmaya yönelik bir içerikle hazırlanmıştı. Böylece, özellikle tarihsel belleğin tanıtımı, gündelik yaşamda hakim ideolojiye karşı durabilme ve dil konularında yardımcı olmayı hedefleyen araştırma kitaplarıydı.
1919-1922 Ulusal Yayınlar: Ulusal yayınlar dizisi, 1919-1922 tarihleri arasındaki siyasi konjonktüre uygun olarak programlandı. Bu dönem, Paris Konferansı ile Küçük Asya Felaketi olarak adlandırılan tarih dönemlerini içerir. Dizi; Yunanistan'ın kuzey bölgeleri, Makedonya, Trakya, Anadolu ve Karadeniz'e gönderme yapan 12 kitaptan oluşturuldu. Konularının temel özelliği, "Helenlik ve Helenliğin meşru coğrafyası" ekseninde hareket etmeleriydi. Yazarlarının takip ettiği metot ortak olarak belirlenmişti. Serinin tüm kitapları; dilsel ve etnik temelde ele aldıkları bölgelerdeki Helen varlığını, Helenik arkeolojik bulguları ve tarihsel tanıklıkları belgelemeyi hedeflemekti. Dernek web sitesinde de yazdığı gibi bu seri: "yazarlarının metodolojileri, savları ve tarihi verileri kullanımı konusunda başarılı olduğu için, bölgelerin tarihine dair atıfta bulunulan çok önemli kaynaklardır." [21]
1927-1939 Tarih ve Folklor Dermesi: Elefthérios Venizélos (Ελευθέριος Βενιζέλος) [22] tarafından desteklenen bu dizi, geçmişi incelemek ve ulusal kimliği geliştirmek ve Küçük Asya Felaketinin travmatik sonuçlarını dindirebilmek amacıyla, halkın yaşamı ve kültürü üzerine araştırma ve incelemeler çerçevesinde geliştirildi. Seri 14 kitaptan oluştu.
1935-1938 Müzikal Folklor Arşivi: Bu seri 1935 yılında bir halk müziği ve folklor arşivinin kurulması amacıyla başladı. Mélpo Merlié (Μέλπω Μερλιὲ) [23] ve Profesör Samuel Baud-Bovy [24] tarafından iki derleme yapılarak yayımlandı. Arşiv daha sonra Küçük Asya Araştırmaları Merkezi'ne (Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών)'ne bağlandı.
1937-1940 Edebiyat Serisi: Bu seri, 1937 yılında Georgíou Drosíni (Γεωργίου Δροσίνη)'nin girişimi üzerine başlatıldı. Seride; Dionýsios Solomós (Διονύσιος Σολωμός) [25], Aristotélis Valaorítis (Αριστοτέλης Βαλαωρίτης) [26], Geórgios Zalokóstas (Γεώργιος Ζαλοκώστας) [27] ve Emmanouíl Roḯdis (Εμμανουήλ Ροΐδης)'e [28] ait toplam 4 kitap yayımlandı.
1948 Georgíou Drosíni'nin Eserleri: Diziden sadece Çiçek Açan Odun, Üç Fotoğraf (Τὸ ἀνθισμένο ξύλο, Τρεῖς εἰκόνες) ismiyle çıkan kitabı yayımlandı. Bu kitabı D. Dimitrakou Yayınevi (ἐκδοτικὸ οἶκο Δ. Δημητράκου) bastı.
1902-1904 Çocuk Kütüphanesi: Seri 1902'de, okuyan bir toplum yaratmak için önce çocuğa yönelik yayın yapmanın gerekliliği kararı üzerine başlatıldı. 1902-1904 arasında 3 kitap yayımlandı.
Ulusal Yayınlar Serisi
Seri; 1919 yılında, hemen hemen Yunan askeri birliklerinin, Ege Bölgesi işgaline (Μικρασιατική εκστρατεία ::
Küçük Asya Seferi) başladığı günlerde 12 kitap olarak yayımladı. Serinin hedefi, Helenizmi eski değerine taşımak, Anadolu, Batı Trakya ve Makedonya bölgesindeki Helen nüfusunun varlığını dünya kamuoyuna duyurmak, dolayısı ile Yunan topraklarının genişlemesine meşruiyet kazandırmaktı.
 |
1832-1947 Yılları Arasında Yunanistan Devleti Topraklarının Genişlemesi
(kaynak: özür- arşivimde bulunan bu dosyayı aldığım kaynağı anımsayamadım.) |
1919-1922 tarihleri arasında
Ulusal Yayınlar Serisi'den çıkan kitaplar şöyledir:
1. Kontogiánni, Pantelí M. (Κοντογιάννη, Παντελή Μ.) (1866-1928),
Ἡ Ἑλληνικότης τῶν Νομῶν Προύσης καὶ Σμύρνης [Bursa ve İzmir vilayetlerindeki Helenler] Atina, 1919. 223 s., 20 cm.
Yapılan son baskı: 2006.
2. Psáltis, Stmátios V (Ψάλτης, Σταμάτιος Β.) (1869-1926),
Ἡ Θρᾴκη καὶ ἡ δύναμις τοῦ ἐν αὐτῇ Ἑλληνικοῦ στοιχείου [Trakya ve Bölgedeki Helen Unsurlarının Gücü] Atina, 1919. 367 s., hrt., 19 cm.
Yapılan son baskı: 2006.
3. Papadópoulos, Ánthimos Aléxandros (Παπαδόπουλος, Άνθιμος Αλέξανδρος) 1878-1962), Ο υπόδουλος ελληνισμός της Ασιατικής Ελλάδος: εθνικώς και γλωσσικώς εξεταζόμενος [Asya Yunanistan'ının Köleleştirilmiş Helenliği: Ulusal ve Dilbilimsel Olarak İnceleme ] Atina, 1919. 144 s., 21 cm.
Yapılan son baskı: 1998.
4. Kyriakídis, Stílpon (Κυριακίδης, Στίλπων) (1887-1964),
Ἡ Δυτικὴ Θρᾴκη καὶ οἱ Βούλγαροι [Batı Trakyalılar ve Bulgarlar], Atina, 1919. 219 s., 24 cm.
Yapılan son baskı: 1997.
5. Amántou, Konstantínou I. (Ἀμάντου, Κωνσταντίνου Ἰ.) (1870-1960), Ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας κατά τον Μεσαίωνα [
Orta Çağda Küçük Asya Helenizmi], Atina, 1919.
142 s., 20 cm.
Yapılan son baskı: 2005.
6. Fotíou, Episkópou Eirinoupóleos (Φωτίου, Ἐπισκόπου Εἰρηνουπόλεως) (?-?),
Ἐπίσημα Ἔγγραφα καὶ Ἱστορικαὶ Σημειώσεις περὶ τῆς Βουλγαρικῆς Πολιτικῆς καὶ τῶν Βουλγαρικῶν Κακουργιῶν πρὸς Ἐξόντωσιν τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῆς Ἀνατολικῆς Ρωμυλίας (1878-1914) [Bulgar Siyaseti Üzerine Tarihsel Notlar ve Resmi Belgeler ...], Atina, 1919.
Yapılan son baskı: 2006.
7. Evangelídis, Dimítrios E. (Ευαγγελίδης, Δημήτριος Ε.)(1886-1959),
Ἡ Βόρειος Ἤπειρος [
Kuzey Epir], Atina 1919. 140 s., 20 cm.
8. Oikonomídis, Dimítrios I. (Οικονομίδης, Δημήτριος Η.) (?-?),
Ὁ Πόντος καὶ τὰ δίκαια τοῦ ἐν αὐτῷ Ἑλληνισμοῦ ἀπὸ χωρογραφικῆς, ἐθνογραφικῆς καὶ ἱστορικῆς ἀπόψεως [
Etnografik ve Tarihsel Açıdan Pontus ve ?? ], 1920.
167, [10] s. tbl., res., 20 cm.
Yapılan son baskı: 1998.
9. Sotiríou, Geórgios A. (Σωτηρίου, Γεώργιος Α.) (1880-1956), Χριστιανικὰ μνημεῖα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας [Küçük Asya'nın Hıristiyan Hafızası], Atina 1920.
Yapılan son baskı: ?.
10. Geórgios Sakkáris (Σακκαρης, Γεωργιος.) (1868-1942),
Ἱστορία τῶν Κυδωνιῶν [Kidonya'nın Tarihi], Atina, 1920.
263, [2] s., 21 cm.
Yapılan son baskı: 2005.
11. Kontogiánni, Pantelí M. (Κοντογιάννη, Παντελή Μ.) (1866-1928)
, Γεωγραφία τῆς Μικρᾶς Ἀσίας [Küçük Asya Coğrafyası], Atina, 1921, 453 s., hrt., 21 cm.
Yapılan son baskı: 2000.
12. Chatzidákis, Geórgios N. (Χατζιδάκις, Γεώργιος Ν.) (1848-1941), Περὶ τοῦ Ἑλληνισμοῦ τῶν Ἀρχαίων Μακεδόνων [Eski Makedonların Helenizmi Üzerine], 1920, 39 s., 20 cm.
Yapılan son baskı: 2005.
1919-1922 yılları arasında basımları yapılan ve "Ulusal Yayınlar Serisi" olarak yayımlanan kitapların; 1, 2, 3, 5, 9, 10 ve 11 numaralı olanları, Anadolu coğrafyası üzerine hazırlandı. Bu seride yer alan ve Anadolu coğrafyası üzerinde hazırlanan kitapların yazarları şöyleydi:
- Pantelí M. Kontogiánni (1 ve 11. kitap),
- Stamátios V. Psáltis (2. kitap),
- Ánthimos A. Papadópoulos (3. kitap),
- Dimítrios I. Oikonomídis (5. kitap),
- Geórgios A. Sotiríou (9. kitap),
- Geórgios Sakkáris (
10. kitap).
Seride yer alan kitapların içerikleri ve yazarları
Pantelí M. Kontogiánni, serinin ilk kitabı olan, Bursa ve İzmir vilayetlerindeki Helenler (Ἑλληνικότης τῶν Νομῶν Προύσης καὶ Σμύρνης) ile serinin 11. kitabı olan Küçük Asya Coğrafyası (Γεωγραφία τῆς Μικρᾶς Ἀσίας)'nı yazdı.
Kontogiánni, 1866 yılında Sakız Adasında doğdu. Akademisyen ve yazardır. Almanya'da öğrenim gördü. Mezun olunca ülkesine döndü ve öğretmenliğe başladı. 1903'te Kayseri'deki papaz okuluna öğretmen olarak atandı. Üç yıl burada görev yaptıktan sonra 1906'da Selanik Lisesi müdürlüğünü sürdürürken, hizmet süresi boyunca Makedonya mücadelesinin önde gelen isimlerden biri olan Yunanistan'ın Selanik Başkonsolosu Lámpro Koromilá [29] (Λάμπρο Κορομηλά) ile tanıştı. Ayrıca Ulusal Basın Komitesi sekreteri olarak görev yaptı. 1903'te yayınlanan Catherine II, Rus-Türk Savaşı (1768-74) (Αικατερίνης Β’, Ρωσοτουρκικό πόλεμο (1768-74)) dikkat çekici ilk çalışmasıdır. Ardından Dernek için, 1919'da Bursa ve İzmir vilayetlerindeki Helenler ile 1921 yılında Küçük Asya Coğrafyası adlı kitaplarını yazdı. Yunanistan Dışişleri Bakanlığı arşivlerinde yapılan yeni incelemeler sırasında, Yunanistan Devrimi üzerine çok sayıda yayımlanmamış tarih yazıları bulundu. 1926'da Selanik'teki yeni kurulan Aristotele Üniversitesi'ne profesör olarak seçildi ve iki yıl sonra ölümünden birkaç ay önce üniversitenin rektörü oldu.
Kontogiánni, Bursa ve İzmir vilayetlerindeki Helenler kitabındaki görüşlerine dayanak oluşturmak için, çok sayıda yabancı seyyah ve yazarın eserlerini kullandı. Böylece kitabına önemli bir kamuoyu oluştu. Küçük Asya Coğrafyası kitabında ise yazar, belirlediği çok sayıdaki şehirde bulunan Helen varlığını gözler önüne sermeyi hedefledi. Bu kitapta Ayvalık da yer almaktadır. Kitabın 273-276. sayfalarında "Kidonya", 276-278. sayfalarında ise "Mossonisia" başlıkları altında, Ayvalık'a ait nüfus ve tarih bilgileri bulunmaktadır.
 |
Küçük Asya Coğrafyası kitabının
273. sayfasında bulunan Kidonia başlığı
(kaynak: hezarfen belgeliği) |
 |
Küçük Asya Coğrafyası kitabının
276. sayfasında bulunan Moskonisia başlığı
(kaynak: hezarfen belgeliği) |
Serinin ikinci kitabı, Stamátios V. Psáltis tarafından Trakya ve Bölgedeki Helen Unsurlarının Gücü (Ἡ Θρᾴκη καὶ ἡ δύναμις τοῦ ἐν αὐτῇ Ἑλληνικοῦ στοιχείου) adlı çalışmadır. Osmanlı Devleti'nin Avrupa kıtasındaki toprakları üzerine geliştirilen kitap, İstanbul özelindeki bilgileri ve ek bölümünde yer alan demografik haritaları ile dikkat çekicidir.
Stamátios V. Psáltis 1869 yılında doğan Helen dilbilimcisidir. Atina Üniversitesi'ndeki edebiyat öğreniminden sonra, Almanya'ya gitti ve meslek hayatında daha çok dilbilim alanı ile ilgilendi. Liselerde uzun süre öğretmenlik yaptı. Tarihi Yunanca Sözlüğü (Ιστορικού λεξικού της ελληνικής)'nü yazdı. Arşivlerde bulunan değerli eserleri ve Bizans ikonograflarını Almancaya çevirerek yayımladı. 1926 yılında öldü.
 |
Trakya ve Bölgedeki Helen Unsurlarının Gücü kitabının
372. sayfasında yer alan "etnik harita"
(kaynak: hezarfen belgeliği) |
 |
Trakya ve Bölgedeki Helen Unsurlarının Gücü kitabının
374. sayfasında yer alan bir başka "etnik harita"
(kaynak: hezarfen belgeliği)
|
Ánthimos Aléxandros Papadópoulos tarafından yazılan serinin üçüncü kitabı,
Asya Yunanistan'ının Köleleştirilmiş Helenliği (Ο υπόδουλος ελληνισμός της Ασιατικής Ελλάδος : εθνικώς και γλωσσικώς εξεταζόμενος) adındadır. Kitap, Asya Helenizmi ile Yunanistan arasındaki ilişkiyi, ulus ve dil temelindeki bakış açılarıyla irdelemiş ve Asya Yunanistan'ı olarak ifade ettiği bölgenin, başta nüfus olmak üzere istatistiksel olarak analizini yapmıştır.
 |
Ánthimos Aléxandros Papadópoulos
(1878-1962)
(kaynak:terra-pontus.blogspot.com) |
Papadópoulos 15 Ocak 1878'de Gümüşhane'de doğdu. Archimandrite [30], dilbilimci, Pontik Araştırmalar Komitesi (Επιτροπή Ποντιακών Μελετών
) [31] başkanı ve Atina Akademisi'nin Modern Yunan Dili Tarihi Sözlüğü (Ιστορικού Λεξικού της Νέας Ελληνικής Γλώσσας)
'nün yöneticisi idi. 18 yaşındayken, Gümüşhane'de bulunan
Agíou Georgíou Choutourá (Αγίου Γεωργίου Χουτουρά) Manastırına diyakoz olarak
[32] seçildi. Lise öğrenimini Kayseri'deki
Rodakanákeio Rahip Okulu'nda (Ροδακανάκειο ιερατική σχολή) tamamladı. 1905'te Atina Felsefe Okulu'nda çalışmak için Yunanistan'a geldi. Çalışmaları sırasında
Küçük Asya Doğu Birliği (Μικρασιατικού Συλλόγου Ανατολή)'nin üyesi oldu. 1911 yılında o Archimandritliğe atandı. 1910-1912 arasında Samos'da daha sonra Giresun'da öğretmenlik yaptı. Aralık 1914'te
Atina Akademisi Modern Yunan Dili Tarihi Sözlüğü yöneticisi oldu. 1945'de yaş sınırı nedeniyle emekliye ayrıldı ancak sözlüğün yöneticiliğine seçildi. 1933 yılında Atina Felsefe Okulu'ndan doktora derecesi aldı. Atina Dil Derneği, Bizans Çalışmaları Derneği, Folklor Topluluğu, Tarihsel ve Etnoloji Derneği ve Atina Bilim Derneği'nin üyesiydi. 1 Şubat 1962'de öldü.
 |
Konstantínou I. Amántou
(1870-1960)
(kaynak:anemourion.blogspot.com |
Ele alacağımız dördüncü kitap serinin de 5. kitabı olan
Orta Çağda Küçük Asya Helenizmi (Ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας κατά τον Μεσαίωνα )'dir. Kitabı
Konstantínou I. Amántou 1919 yılında yazdı. Yazar, kitabın önsözünde: "
Bu çalışmanın amacı, Küçük Asya Helenlerinin Orta Çağ'daki siyasi tarih ve kültürünü, bugünkü modern durumla ilişkilendirdikten sonra, Orta Çağı kısaca gözden geçirmektir. [kitap]
Küçük Asya meseleleriyle ilgili olan uzmanlara, yeni araştırmalardan habersiz olan alimlere yönelik kısa bir zaman içinde hazırlandı. Bu çalışmada, Texter ve Le Bas'ın Küçük Asya özelindeki kitaplarını yeniden gözden geçirilerek atıf yapılmıştır. Kısa olmasına rağmen, bu çalışma çok faydalıdır."
Amántou, 2 Ağustos 1874 yılında Sakız'da doğdu. Ailesi
Zyfias (Ζυφιάς Χίου) köyünde çiftçiydi. Eğitimini tamamladıktan sonra 1893-1897 yılları arasında Sakız Şehir Okulunda öğretmenlik yaptı. Ardından Atina, Münih ve Berlin üniversitelerinde tarih ve edebiyat okudu. Atina Üniversitesi'nde Bizans tarihi profesörü oldu. 1914'ten 1924'ye kadar
Modern Yunan Dili Tarihi Sözlüğü editörlüğünü yaptı. 1960 yılında öldü.
Serinin 9. kitabı olan
Küçük Asya'nın Hıristiyan Hafızası (Χριστιανικὰ μνημεῖα τῆς Μικρᾶς Ἀσίας)'nı
Geórgios Sotiríou hazırladı. Sotiriou, 1880 Mora Yarımadasında bulunan
Spétses (Σπέτσες)'de doğdu. Arkeolog, Byzantinologist ve tarihçisidir. Rizáreio Din Okulu (Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή)'nu bitirdi. Ardından 1899 yılında Atina Üniversitesi İlahiyat Fakültesine gitti ve doktorasını tamamladıktan sonra Leipzig, Viyana ve Münih üniversitelerinde okudu. Yunanistan'a döndükten sonra 1908'den 1915'e kadar ortaokullarda ders verdi. 1914 yılında Bizans Müzesi'nde değişik hizmetler verdi. 1923 yılında aynı müzenin yöneticisi oldu. Müdürlüğü döneminde çok sayıda eser müzeye kazandırıldı. 1950-1951 yıllarında Atina Üniversite'sinin rektörü oldu. 26 Ocak 1965'te Atina'da öldü.
Bir Ayvalık'lı Geórgios Sakkáris
Serinin 10. kitabını bir Ayvalık'lı
Geórgios Sakkáris yazdı.
Kidonya'nın Tarihi (Ἱστορία τῶν Κυδωνιῶν), üzerinden 100 yıllık bir süre geçse de "
tartışmalı" bilgiler içermesine karşın, halen referans alınan bir kaynak durumundadır.
Sakkáris ilk kitabını 1903 yılında yazdı. Bu kitap Kidonya Gimnasyum'unda okutulmak için hazırlanmış bir muhasebe kitabıydı
[33]. 1915 yılında, Lefkoşa'daki Pancyprian Gymnasium'unun müdürü iken, Anadolu Helenizmi üzerine verdiği bir söylevi 22 sayfalık broşür olarak basıldı
[34]. Ἱστορία τῶν Κυδωνιῶν'dan sonra 1927 yılında yine liselerde okutulmak üzere bir mantık kitabı
[35] yazdı. Bu kitap; 1930 (2.b), 1939 (4.b) ve 1942 yıllarında yeniden basıldı.
 |
Sakkáris'nin 1903 yılında büyük olasılıkla Ayvalık'ta
yazdığı Muhasebe kitabının birinci baskısı.
(kaynak: catalogue.nlg.gr) |
 |
Sakkáris'nin 1915 yılında verdiği söylevin
Lefkoşa'da basılan 22 sayfalık broşürü.
(kaynak: catalogue.nlg.gr) |
 |
Sakkáris'nin 1927 yılında yazdığı ve
Atina'da basılan Mantık kitabının ilk baskısı.
(kaynak: catalogue.nlg.gr) |
G. Sakkaris'in Yaşamı:
1870 yılında Ayvalık'ta doğan Geórgios Sakkáris hakkında elimizde sınırlı bilgi bulunmakta. Onun Kidonya Akademisi'nin ardılı olan Kidonya Gymnasium'unda eğitimci ve yönetici olduğunu ve çok yönlü yazma uğraşı içinde bulunduğunu biliyoruz.
Babasını erken yaşta kaybettiğini ve 1875 yılı civarında, annesinin onu ve üç kız kardeşini alarak Atina'ya taşındığını, burada edebiyat okuduğunu ve 1892'de klasik edebiyat ve pedagoji eğitimini tamamlamak için iki yıl Almanya'ya gittiğini de biliyoruz.
Sakkáris, Yunanistan'a döndükten sonra kısa bir süre Sifnos (
Yavuzca) adasında çalıştı. Oradan, 1895 Eylül'ünde orta okul müdürü olarak atandığı Isparta'ya gitti. Isparta'dan doğum yeri Ayvalık'taki, Kidonya Gymnasium'una geldi ve öğretmen olarak işe başladı. Muhasebe dersleri için hazırladığı kitabını 1902'de Ayvalık'taki öğretmenlik görevi sırasında yazdı. 1905-1909 yılları arasında Gymnasium'un müdürlüğünü yaptı. Onun Kidonia Gymnasium'daki öğretmenlik ve yöneticilik döneminin karakteristik özelliği, okul müfredatına uygulamalı dersler eklemesiydi. Bu dersler, üst sınıflara yönelik muhasebe bilgisi ile ilkokulların son sınıfında ve Gymnasium'un ilk iki senesinde okutulan temel tarım bilgisi dersleriydi. Sakkáris bu yenilikçi çabalarını
Kidonya'nın Tarihi kitabında büyük bir coşkuyla anlatır.
1908-1909 arasında, çok kısa ömürlü olan
Kidonya Helenik Siyasi Birliği (Ελληνικός Πολιτικός Σύνδεσμος Κυδωνιών)'un
[36] kurucusu oldu ve yönetim kurulunda görev aldı. Dernek 1909 sıkıyönetimi tarafından kapatıldı.
1909'da İzmir'e gitmek için Ayvalık'taki görevinden istifa etti. İzmir'de, büyük olasılıkla aynı anda; Kyriakou Gianniki Yunan-Alman Lisesi ile aynı yıl kurulan Evanjelik Okulu'nda ticaret bilgisi dersleri verdi. Helen sözlü tarih kaynaklarında aynı zamanda Helenik Kız Okulu'nda da ders verdiği ileri sürülmekte.
Daha sonra, Eylül 1914'te Lefkoşa'daki Pancyprian Gymnasium'una müdür olarak atandığı için Kıbrıs'a taşındı. 30 Ocak 1915’te, Üç Kutsal Önder Bayramı'nın okul kutlamaları sırasında, “Küçük Asya Helenizmi” adlı ateşli bir bir konuşma yaptı. Bu konuşma yukarıda değindiğim gibi, aynı yıl bir broşür olarak yayımlandı. 1916-1919 arasında üç yıl Amfissa Gymnasium'unda görev yaptı. 1927 yılında emekli olana kadar Atina'da çeşitli liselerde görev yaptı. 1942 yılında Atina'da öldü.
 |
Sakkáris'nin 1920 yılında yazdığı
Ἱστορία τῶν Κυδωνιῶν [Kidonya'nın
Tarihi]'nin birinci baskısı.
(kaynak: sov.gr)
|
Ἱστορία τῶν Κυδωνιῶν [Kidonya'nın Tarihi]
Sakkáris'nin, büyük olasılıkla Ayvalık'ta eğitimcilik yaptığı günlerde tuttuğu notlardan yararlanarak, 1920 yılında yazdığı ve günümüzde halen, Ayvalık tarihi üzerine çalışan araştırmacılarca kullanılan, "
tartışmalı" bir kitaptır.
14 x 21 cm boyutunda ve 264 sayfadan oluşan bu kitap; giriş, 7 bölüm ve 2 ekten oluşmaktadır. Sakkáris kitabının giriş bölümünde Ayvalık'ın siyasi coğrafyasını okura sunar. Ardından, birinci bölümde "
Kidonya"nın kuruluşunu anlatır ve Demetrakellis'i
[37] tanıtır: "
... Çoğu Rum olan halkın arasından bu sırada yetişen Yani Dimirakelis İkonomos adında bir rahip şehrin gidişatını birden değiştirmişti. İkonomos'un yaptığı en büyük hizmet evvelce yakın Türk derebeyliklerine bağlı bulunan Ayvalığa, doğrudan doğruya muhtariyetle idare olması için gerekli fermanı sağlamak olmuştur." (Erim, 1948: 17)
Kitabın ikinci bölümünde, kendisinin de eğitimci ve yönetici olarak görev yaptığı
Akademi'nin birinci dönemini tanıtır. Üçüncü bölüm, 1821 isyanı üzerine hazırlanmıştır. Bu bölümde şehirde yaşanan çatışmaları ve boşaltılmasını işler. Dördüncü bölüm çıkartılan af üzerine halkının geri dönüşünü ve şehrin yeniden inşasını ele alır. Beşinci bölüm 1900 başlarında şehrin yeniden zirveye ulaşması dönemini ele almaktadır. Burada, eğitim müfredatına kendi döneminde yapılan eklentileri de coşkuyla paylaşır. Son bölüm 1922 yılında yaşanan olayları ele alır ve şehrin son kez ve kesin olarak boşaltılışını işler. Ek bölümlerde ise önce nüfus yapısı ve sosyal hayatı ele alır son ek bölümünde ise Ayvalık halkının Yunanistan topraklarında yeniden yerleştirilmesi konusuna girer.
Kidonya'nın Tarihi Türkçeye Kazandırılması
Kitabın ilk iki bölümünü, 1944 yılından önce Macit Uygur tercüme etmiş ve daktilo nüshalar halinde sınırlı sayıda çoğaltıldı. 1948 yılında Hıfzı Erim tarafından yazılan Ayvalık Tarihi adlı kitabın sonunda verdiği bilgiden hareketle, çeviride Muhtar Ülge'nin de desteği olduğunu öğrenmekteyiz.
Bu çeviri, 1944 yılında dönemin Ziraat Bankası Ayvalık Şubesi müdürü olan Doğan Aka tarafından okundu ve "
Ayvalık İktisadi Coğrafyası" adlı kitabında kullanıldı. Türkiye'deki okur çevrelerinin, Sakkáris'nin kitabından, "
Ayvalık İktisadi Coğrafyası" ile haberdar olduğunu rahatça ileri sürebiliriz.
 |
Sakkáris'nin 1920 yılında yazdığı Kidonya'nın
Tarihi kitabı hakkında bilgi veren ilk Türkçe eser,
1944 yılında Doğan Aka tarafından yazılan
Ayvalık İktisadî Coğrafyası'dır.
(kaynak: Taylan Köken arşivi)
|
Aka kitabında, Orta Asya'daki iklim değimi ve buna bağlı gelişen göçlere ve bunların bir kolunun Anadolu coğrafyasındaki varlığına vurgular yaptıktan sonra, Sakkáris'nin kitabından söz eder. Kısmi alıntılar yapar ve yazarın eserin değişik bölümlerinde verdiği bilgileri kıyaslayarak "
tenkitler" geliştirir. İlerleyen sayfalarda XVIII. yüzyılda başlayan kuruluş dönemine geçer ve Sakkáris'nin kitabındaki özerklik meselesine şöyle yaklaşır:
"Son derece dikkate şayan olan böyle bir fermanın hakikatten Ayvalığa verilmiş olup olmadığını tahkik etmek mümkün olmamıştır. Ancak kazanın bu tarihten itibaren tâbi bulunduğu idare tarzı ve faaliyeti böyle bir imtiyaza sahip olduğu hakkındaki kanaati tamamen kuvvetlendirmektedir." (Aka, 1944: 24, 25) Yazar bu satırların ardından, Cevdet Tarihi'nden alıntılar yaparak görüşüne dayanak üretir.
Ayvalık İktisadi Coğrafyası'ndan dört yıl sonra, Hıfzı Erim "
Ayvalık Tarihi" adlı kitabını yayımlar. Önsözünü tarihçi Enver Koray'ın yazdığı kitap, yazarının da belirttiği üzere Sakkáris'nin kitabı üzerinden geliştirilmiştir. Yazar kitap hakkında şunları söyler: "
... bu küçük kitap, 1920 senesinde Yunan ordularının Anadolu'da zaferden zafere koştukları sıralarda Yunan tarihçisi Yorgi Sakkari'nin kaleme aldığı "Ayvalık Tarihi" adlı kitaptan ikinci bölümün sonuna kadar büyük bir yardım görmüştür.
 |
1948 yılında Hıfzı Erim tarafından yazılan
Ayvalık Tarihi adlı kitap.
(kaynak: hezarfen belgeliği)
|
Yorgi Sakkari'nin kitabı, muhterem dostum Macit Uygur tarafından eski arkadaşımın oğlu Muhtar Ülge'nin yardımı ile dilimize çevrilmiştir. İhtiyar dostum Macit Uygur henüz yayınlamadığı bu kitabı bana lütfetmemiş olsaydı "Ayvalık Tarihi"nin birinci ve ikinci bölümlerinin meydana gelmesine imkan olmazdı." (Erim, 1948: 108).
Erim, Ayvalık Tarihi adlı eserinde; "
Ayvalık'ın kuruluşu, Yorgi Sakkari Ayvalık Tarihi adlı kitabında 16. yüzyılın sonları ile onyedinci yüzyılın başlangıcında göstermekte ise de esaslı bir belgeye dayanılarak verilen bir bilgi değildir." (Erim, 1948: 9) şerhi ile başlasa da ilerleyen sayfalarda Sakkáris'den alıntılar ile şehrin tarihini açıklamaya çalışmıştır. Buna karşın yazar, aynı zamanda birincil kaynaklara ulaşmak için de önemli çabalar göstermiştir.
SONUÇ
Ayvalık tarihi çalışmalarının miladı sayılması gereken ve bir Ayvalıklı
Geórgios Sakkáris tarafından yazılan
Kidonya'nın Tarihi adlı kitap; 19. yüzyılın son çeyreğinden itibaren, Osmanlı Devleti sınırları içerisinde ve merkez Avrupa ülkelerinde oluşturulan, çoklukla seküler ve ulus devlet doktrini ile beslenmiş çok sayıda entelektüel Helen fikir kümelerinden biri olan
Faydalı Eserleri Yayma Derneği'nce kurgulanmış bir yayın programına uygun olarak 1920 yılında
Atina'da basılmıştır.
Birinci Dünya savaşı ardından egemen konuma dönüşen devletlerin, Yunanistan'ın genişlemeci siyasetine duydukları sempatiden de faydalanan bir konjonktürü iyi değerlendiren bu entelektüel çevre, 12 kitaptan oluşan, Ulusal Yayınlar Serisi adıyla yayınlar hazırlamış ve bunları 1919-1922 yılları arasında basarak yaşama geçirmiştir. Çıkartılan kitaplardan 7 adedi Anadolu, geri kalanı ise Bulgaristan ve batı Trakya özelinde hazırlanmıştır.
Ancak bugüne kadar, dönemin Yunanistan yönetiminin bir "resmi tarih" çalışması olan bu yayınlar üzerinde hem bütünü bağlamında hem de yayıncı kurum ve yazarları özelinde hiç bir analitik çalışma yapılmamıştır. Bu makale ile Faydalı Eserleri Yayma Derneği ve yayın çevresi ele alınmaya çalışılmıştır.
DİPNOTLAR
[1] Σακκαρης, Γεωργιος (1868-1942). Ιστορια Των Κυδωνιων, Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, Atina, 1920.
[2] Aka, Doğan (?). Ayvalık İktisadî Coğrafyası, Ülkü Matbaası, İstanbul, 1944.
[3] Uygur, Macit (?). Ayvalık Tarihi, , , 1944 (?).
[4] Erim, Hıfzı (?). Ayvalık Tarihi, Güney Matbaacılık ve Gazetecilik TAO, Ankara , 1948.
[5] Arıkan, Zeki (1944- ) 1909 Ayvalık Hadisesi, Türk Tarih Kurumu Belleten, 272 (LXXV), 159-189 ss., Ankara, 2011.
[6] Bayraktar, Bayram (1952- ) Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Ayvalık Tarihi, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1998.
[7] Yorulmaz, Ahmet (1935-2014). Ayvalık'ı Gezerken, Geylan Kitabevi, İzmir, 1977.
[8] Bizim Ayvalık Aylık Siyasi, Tarihi, Kültür ve Haber Dergisi,
[9] Ψαρρό, Δημητρό Ε. (). Το Αϊβαλί και μη Μικρασιατική, Αιολίδα Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Atina, 2017.
[10] İlk dönem dernek başkan yardımcısı Dimitrios Aeginitis (Δημήτριος Αιγινήτη), 22 Temmuz 1862 tarihinde Atina'da doğdu. Varvákeios Deneme Okulu (Βαρβάκειος Πρότυπος Σχολή)'nda okudu ve 1879'da devlet bursuyla Paris'te astronomi uzmanlık öğrenimi aldı. Döndükten sonra Atina Ulusal Gözlemevi yöneticiliğine atandı. Ulusal meteoroloji ağını kurdu ve kişisel temasları sayesinde birçok Yunanlıdan maddi destek sağlayarak, gözlemevine ileri ölçüm araçları ve teleskoplar aldı. Böylece Atina Gözlemevi 1900'lerde adı anılır bir dünya gözlem istasyonu oldu. 1896'da Atina Üniversitesi'nde Astronomi ve Meteoroloji profesörü oldu. 1917'de Eğitim Bakanı olduğu dönemde, Yunanistan'ın Julien takviminden Gregoryan takvimine geçmesinde çok önemli rolü oldu. Yunanistan'ı çok sayıda uluslararası konferansta temsil etti ve birçok uluslararası kuruluşun üyesiydi. 14 Mart 1934'te Atina'da öldü.
[11] Geórgios Drosínis (Γεώργιος Δροσίνης), 9 Aralık 1859 tarihinde Atina'da doğdu. Şair ve yazardır. 1880'den sonra oluşan Yeni Atinalı Okulu (Νέα Αθηναϊκή Σχολή) akımının bir üyesi idi. Bu gurup eserlerinde, yeni Helence'nin ilk hali olan Katharevousa (Καθαρεύουσα) bu dilin yerel bir varyantı olan Demotik dili (Δημοτική γλώσσα) kullandılar. İlk yazılarını Katolik Manastır Okulu'nda ve daha sonra Surmell Lisesi'nde yazmaya başladı. Austin Üniversitesi Hukuk Fakültesine girdi. 1882'de felsefe öğrenimine başladı. 1885'te Almanya'ya gitti ve Leipzig Üniversitesi'nde eski Yunan edebiyatı ve sanat tarihi derslerine katıldı. 1888 yılında Atina'ya yerleşti. 1908-1926 yılları arasında Eğitim Bakanlığında eğitim müfettişi olarak çalıştı. 1920-1922 arasında çok sayıda dergi ve gazetede yazıları çıktı. Georgíou, 3 Ocak 1951'de Atina'da öldü.
[12] Timoléon Argyrópoulos (Τιμολέων Αργυρόπουλος), derneğin kurucusu ve ilk dönem yönetim kurulu üyesidir. 1847 yılında Atina'da doğdu. Atina Üniversitesi'nden fizik doktorası alarak mezun oldu ardından Sorbonne'a gitti. 1884'te Yunanistan'a döndü üniversitede öğretim görevlisi oldu. Atina Üniversitesi'nin fizik laboratuarının kurdu. Faydalı Eserleri Yayma Derneği dışında 1880-1912 yılları arasında Parnassos Filoloji Derneği'nin başkanlığını yaptı. 1909'da Fen Fakültesi Dekanı seçildi ve bu görevde bir yıl kaldı. 1 Şubat 1912'de Atina'da öldü.
[13] Márkos Dragoúmis (Μάρκος Δραγούμης), bir kolu İstanbul'da diğer kolu ise Atina'da yaşayan, Batı Makedonya kökenli köklü bir burjuva ailesinin çocuğu olarak 1840 yılında doğdu. Avukat ve diplomattı. Paris'te hukuk okudu. Kardeşi Stéfanos Dragoúmis (Στέφανος Δραγούμης), 31 Ocak-18 Ekim 1910 tarihleri arasında Yunanistan Başbakanı oldu.
[14] Pétros Protopapadákis (Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης), 1854 yılında Naksos (Νάξος) Adasında doğdu. Paris'te matematik ve mühendislik okudu ancak siyasete yöneldi. 1902 yılında Milliyetçi Parti (Κόμμα Εθνικοφρόνων) milletvekili olarak Helen Parlamentosu'na girdi. Daha sonra 1913'te kurulan Halkçı Parti (Λαϊκό Κόμμα)'ye geçti ve Ekonomi Bakanı oldu. 1922'de, Türk-Yunan savaşı sonrasında yapılan güven oylaması ardından istifa etti ancak Kral Konstantin tarafından hükümet kurması istendi. Mayıs-Ağustos 1922 arasında Yunanistan Başbakanı oldu. Ağustos ayında yapılan bir askeri darbe sonucunda devrildi. 15 Kasım 1922 tarihinde vatana ihanet ile suçladı ve idam edildi. 2008 yılında bulunan el notları delil olarak gösterilerek "itibar-ı iadesi" için dava açıldı ve yıllar sonra yapılan bu mahkemece aklandı.
[15] Geórgios Stréit (Γεώργιος Στρέιτ), 1868'de Patras'da doğdu. Hukuk profesörüdür. Babası Stéfanos Stréit (Στέφανος Στρέιτ) de hukukçuydu. Annesi Victoria Lontou'dur ve Yunanistan'da yaşayan bir Alman ailenin doğduğu üçüncü kuşağıdır. Atina ve Almanya'da hukuk okudu ve daha sonra Leipzig Üniversitesi hukuk fakültesinde bulundu. 1898'de Streit, Julia Karatheodori ile evlendi. Strei bu dönem, Osmanlı İmparatorluğu'nun hegemonyası altında bulunan Makedonya'daki Yunan nüfusu üzerinde aktif çalışmalar yaptı. 1913–1914 yılları arasında da Dışişleri Bakanı olarak görev yaptı. Haziran 1917'de, Kral I. Konstantin'in İsveç'e sürgüne gönderilmesinde ona eşlik etti ve ona bir süre baş danışmanlık yaptı. 1922'de Türk-Yunan Savaşı'nın bitmesinden sonra, Selanik'te açılacak olan Aristoteles Üniversitesi'nin kuruluşu için çalıştı. 1929'dan sonra Lahey'deki Daimi Tahkim Mahkemesinde yargıç olarak görev yaptı. 1948'de Atina'da öldü.
[16] Derneğin web sitesinde bu seriden çıkartılan kitap sayısı 13 olarak belirtilmektedir. Ancak bugüne kadar yaptığım araştırmalarda 13. kitaba ulaşamadım. Bu nedenle yazı boyunca yayımlanan kitap sayısını "12 kitap" olarak vurguladım.
[17] Spyrídon Trikoúpis (Σπυρίδων Τρικούπης), 20 Nisan 1788'de Messolonghi (Μεσολόγγι)'da doğdu. Diplomat, yazar, hatip ve Yunan devlet adamıdır. Messolonghi Başpiskoposu Ioánnis Trikoúpis (Ιωάννης Τρικούπης)'in oğlu ve aynı zamanda Yunanistan Başbakanı Harílaos Trikoúpis'in babasıdır. Paris ve Londra'da okuduktan sonra, İyonya Adaları dominyon valisi Frederick North'un özel sekreteri oldu. Yunan Bağımsızlık Savaşı sırasında, önemli askeri ve diplomatik görevler üstlendi. 1826 yılında kurulan geçici hükumette görev aldı. 1827'de Troezen (Τροιζήν)'de toplanan Ulusal Kongrenin üyesi oldu. 1832'de Konsey başkanı ve dış işleri bakanı oldu. 1833'de Yunanistan devletinin ilk başbakanı seçildi. 1834-1837, 1841–1843 ve 1849–1862 yılları arasında Yunanistan'ın Londra büyük elçiliğini üstlendi. Ayrıca 1850 yılında Yunanistan'ın Paris olağanüstü elçiliği yaptı.
Arkadaşı Lord Byron'ın, 1824 yılındaki Missolonghi Katedrali'nde yapılan cenaze töreni sırasındaki konuşması birçok dile çevrildi. Dini ve siyasi söylevlerinden oluşan bir derleme ise 1836 yılında Paris'te yayımlandı. 1853-1857 yılları arasında Londra'da sürdürdüğü Yunan devriminin tarihi üzerine yaptığı çalışma Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως adıyla 1857 yılında Londra'da yayımlandı. 24 Şubat 1873'de Atina'da öldü.
[18] Harílaos Trikoúpis (Χαρίλαος Τρικούπης), 11 Temmuz 1832 tarihinde Nafplion (Ναύπλιον)'da doğdu. 1875-1895 yılları arasında 7 kez Yunanistan başbakanlığı yapan Yunan siyasetçidir. Önce Atina'da, daha sonra Paris'te edebiyat ve hukuk öğrenimi gördü. Dışişleri Bakanlığında görev aldı. 1862'de Atina'da toplanan Kurucu Meclis'e Londra'daki Yunan topluluğunun temsilcisi olarak katıldı. 1865'te Temsilciler Meclisi'ne seçildi. Bir yıl sonra da dışişleri bakanı oldu. Yunanistan'ın kaynaklarının harekete geçirilmesini, sanayileşmesini, güçlü bir kara ve deniz ordusuna sahip olmasını amaçlayan kalkınma programı ile tanındı. 1895 genel seçimlerini kaybedince siyasetten çekildi. 30 Mart 1896 tarihinde Cannes/Fransa'da öldü
[19] Leon Melas (Μεν Μελάς), 1812'de İstanbul'da doğdu. Babası Georgios Melas varlıklı bir tüccardı. Leon'un çocukluğu 1821 Yunan ayaklanmalarını yöneten
Filiki Etaireia'nın içinde etkin olan kişilerin arasında geçti. Ayaklanma üzerine ailesi Odessa'ya kaçtı ve Leon ilk eğitimini burada aldı. Ardından, Korfu'da açılan İonya Akademisi'ni ve İtalya'daki Pisa Üniversitesi'nde hukuk okudu. Yunanistan'ın bağımsızlığı ardından 1833 yılında ülkesine döndü ve 1837'de yeni oluşturulan Atina Üniversitesi'nde hukuk profesörü oldu. 1843 ve 1862 yıllarında Millet Meclisine seçildi. Adalet Bakanı olarak görev yaptı. 1866'da başlayan Girit ayaklanması üzerine Atina'da bulunan Giritliler Merkez Komitesi başkanlığını devraldı ve etkin hizmetler sundu. 1858 yılında yazdığı
Gerostathis or memories of my childhood adlı kitabı çok fazla okunan bir yayın oldu. 8 Ekim 1879'da Atina'da öldü. Mirasının büyük bölümünü, Helen yayıncılığı ve matbaacılığı üzerine çalışan kurum ve derneklere bıraktı.
[20] www.sov.gr/drastiriotites/ekdoseis/ofelima-biblia (son erişim: 30.7.2019, 10:38)
[21] www.sov.gr/drastiriotites/ekdoseis/ethnika-dimosieumat (son erişim: 30.7.2019, 10:38)
[22] Elefthérios Venizélos (Ελευθέριος Βενιζέλος), 23 Ağustos 1864 tarihinde Girit'in Hanya şehrinde doğdu. Hukuk öğrenimi gördü. 1910 yılında Yunanistan'daki askeri yönetimin başkanlığına getirildi. 1913 yılında Girit'in Yunanistan'a bağlanmasını sağladı. Çanakkale'ye kuvvet gönderme kararı üzerine 1915 yılında Kral Konstantin tarafından istifaya zorlandı. Aynı yıl yapılan seçimlerle tekrar iktidara geldi. Ancak Sırbistan'ın yanında savaşa girme kararı alınca, aynı yıl ikinci kez görevinden uzaklaştırıldı. 1916 yılında Selanik'te muhalif bir hükümet kurdu ve ancak 1917 yılında Konstantin'in tahtı bırakmasından sonra Yunanistan'a dönebildi. İktidara geçti ve İngilizlerin desteğiyle 1920 yılında Türkiye ile savaşa girdi. 1928 yılında Millî Birlik Hükümetiyle iktidara geldi. Bu yıllarda Türkiye'ye karşı barışçı bir siyaset uygulamaya çalıştıysa da ülke içindeki ekonomik dengesizlik nedeniyle 1933 yılında iki kez hükumetten çekildi. 1935 yılında Girit bağımsızlığını ilan etmesi ile yapılan seçimleri kaybedip Paris'e gitti. Orada gıyaben ölüme mahkum edildi. 18 Mart 1936'da Paris'te öldü.
[23] Mélpo Merlié (Μέλπω Μερλιὲ), halkbilimci, müzikolog ve şimdi Küçük Asya Araştırmaları Merkezi'ne (Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών) bağlı çalışan Geleneklerin Müzikal Arşivi (Μουσικά Αρχεία της Παράδοσης)'nin kurucusu. 1889'da İskeçe'de doğdu. Çocukluğu İstanbul'da geçti. Yunan halk şarkıları üzerine müzik tezi hazırlamak için Sorbonne'a gitti 1922 yılında, Rumeli halk şarkıları saha araştırması yaptı. 1930'da Karadeniz bölgesinden 104, Kafkasya'dan 82, Trabzon'dan 32, Giresun'dan 9, Ordu'dan 7 türkü derledi. 3 Kasım 1979'da Atina'da öldü.
[24] Samuel Baud-Bovy, 27 Kasım 1906'da Cenevre'de doğdu. Müzisyen, etnomüzikolog, neohellenist, üniversite profesörü ve İsviçreli politikacıdır. Babası Daniel Baud-Bovy sanat tarihçisi ve yazar, annesi Jeanne-Catherine Barth piyanisttir. 2 Kasım 1986'da Cenevre'de öldü.
[25] Dionýsios Solomós (Διονύσιος Σολωμός), 8 Nisan 1798'de Zakynthos Adası'nda doğdu. Şairdir. 1886 yılında, Özgürlük İlahisi (Ὕμνος εις την Ἐλευθερίαν) adlı şiirinin dizelerine Nikolaos Mantzaros'un yaptığı beste, Yunanistan milli marşı oldu. 9 Şubat 1857'de Korfu Adası'nda öldü.
[26] Aristotélis Valaorítis (Αριστοτέλης Βαλαωρίτης), 1824'te Lefkada Adası'nda doğdu. Şair ve politikacıydı. 1814-1865 yılları arasında Birleşik Krallığın bir dominyonu olan İyonya Adaları Birleşik Devleti'nin, Yunanistan Krallığı'na bağlanması için mücadele verdi. 1865'de mücadeleleri başarıyla sonuçlanınca, Atina'ya taşınarak parlamento üyesi oldu. 1879'da Lefkada Adası'nda öldü.
[27] Geórgios Zalokóstas (Γεώργιος Ζαλοκώστας), 1805 yılında Ioannina, Syrrako'da doğdu. Şair ve askerdir. Tepedelenli Ali Paşa'nın baskılarından kaçmak için ailesi İtalya'ya taşındı. Burada Helen ve İtalyan filolojisi eğitimi aldı ve daha sonra hukuk okudu. 1821 isyanlarının başlaması üzerine Yunanistan'a geri döndü. Türklere karşı çeşitli savaşlarda görevler aldı ve 10-11 Nisan 1826'daki Messolonghi Savunması'na katıldı. 15 Eylül 1858'de Atina'da öldü.
[28] Emmanouíl Roḯdis (Εμμανουήλ Ροΐδης), 28 Haziran 1836'da Siroz Adası'nın büyük yerleşmelerinden biri olan Hermoupolis'de doğdu. Yunan edebiyatının en fazla ürün veren yazarlarından biri olarak kabul edilir. Kurgu, kısa öykü, eleştiri, politika üzerine yazılar yazdı, çeviriler yaptı. 7 Ocak 1904 tarihinde Atina'da öldü.
[29] Lámpro Koromilá (Λάμπρο Κορομηλά), 1856 yılında Atina'da doğdu. Bir süre İstanbul'da çalıştıktan sonra işlerini Atina'da sürdüren matbaa ve yayınevi sahibi Andréa Koromilá (Ανδρέα Κορομηλά)'nın oğludur. Atina'da başladığı eğitimine Tübingen ve Paris'te devam etti. Almanya'da fizik ve matematik, Fransa'da ise ekonomi ve siyaset bilimi dallarında doktora derecesi aldı. Yunanistan'a döndü ve babasının yayınevinin ardından da Ulusal Basımevi (Εθνικό Τυπογραφείο)'nin yönetimini devraldı. Kardeşi Dimítrio Koromilá (Δημήτριο Κορομηλά)'nın 1 Ekim 1873'te çıkartmaya başladığı,
Efimerídas (Εφημερίδας) adlı gazeteye yazdığı makaleleriyle ses getirdi. Koromilá, 1896 Girit ayaklanmasına ve 1897 Yunan-Türk savaşına katıldı. 1897-1899 yıllaraı arasında Maliye Bakanlığı genel sekreteri oldu. Aynı yıllarda, kendisini adadığı Makedonya mücadelesinde başarılı olabilmek için Bulgarca ve Türkçe öğrendi. 1904 yılının eylül ayında, Yunanistan'ın Selanik Başkonsolosluğu'na atandı ve 1907 yazına kadar orada kaldı. Ardından Yunanistan'ın Washington Büyükelçiliği ile görevlendirildi. 1907-1910 tarihleri arasında ABD'de kaldığı üç yıl boyunca dağınık Yunanlıları bir araya getiren,
Panhellenik Birliği (Πανελλήνια Ένωση)'ni örgütledi. 1910 yılında Yunanistan'a döndüğünde, o diplomasiden çekildi ve Venizelos hükumetinde maliye bakan yardımcısı oldu. Yaklaşan Balkan savaşı karşısında, 1897 Yunan-Türk Savaşı'nda öngörülmemiş olan, savaş ihtiyaçları için önemli mali fonlar yarattı. 1920 yılının Kasım ayında istifa etti ve 1923 yılında yaşadığı ABD'de öldü.
[30] Archimandrite, önceleri Doğu Ortodoks ve Doğu Katolik kiliselerinde kullanılan bir unvandır. Başlangıçta, bir piskopos tarafından sıradan manastırları denetlemek için atanan bu görevli daha sonraları büyük ve önemli manastırların yöneticilerine de verilen bir unvan oldu.
[31] Pontus ve özellikle Pontic Hellenizm'i ifade eden her türlü; tarihsel, dilbilimsel, folklorik materyali toplamak, incelemek ve yayınlamak amacıyla 26 Mayıs 1927'de Atina'da kurulan dernek.
[32] Tüm hıristiyan kiliselerindeki üç yüksek ruhban derecesinin ilk basamağıdır. Bu rütbeyi sırasıyla papazlık ve piskoposluk izler. Sözcüğün etimolojik kökeni Helence διάκονος'dan gelir. Anlamı "hizmetli", "hizmetçi", "yardımcı" demektir.
[33] Σακκαρης, Γεωργιος. Λογιστική Εμπορική, βιομηχανική, γεωργική και τραπεζιτική, Τυπ. Ανέστη Κωνσταντινίδου, Atina, 1903.
[34] Σακκαρης, Γεωργιος. Ο Ελληνισμός εν τη Μικρά Ασία : Πανηγυρικός απαγγελθείς επί τη εορτή των Τριών Ιεραρχών εν τω Παγκυπρίω Γυμνασίω, Τύποις "Λευκωσίας¨ Πετρίδου και Νικολάου, τυπογραφείο «Λευκωσία», Lefkoşe, 1915.
[35] Σακκαρης, Γεωργιος. Λογική : πρός χρῆσιν τῶν γυμνασίων καί τῶν ἀντιστοίχων σχολείων τῆς μέσης ἐκπαιδεύσεως, Εκδοτικός Οίκος Δ. Ν. Τζάκα, Σ. Δ. Δελαγραμμάτικα & Σία., Atina, 1927.
[36] Kydonia Hellenik Siyasi Birliği, Jön Türk devrimi ve anayasanın restorasyonu ile yaratılan eşitlikçi durum hakkında iyimserlik oluşması sonucunda, Eylül 1908'de Ayvalık'ta kuruldu. "Yunan toplumunun haklarını kullanabilmesi için açık ve kesin bilgilendirmenin sağlanması" amacıyla "anayasal sistemin ruhunu" da taşıyan bir dernek tüzüğü hazırlandı. Bu hedeflere ulaşılması için bir dizi tarihi ve sosyal konferanslar düzenlendi. Fakir ve cahillerin yararlanacağı bir gece okulu kurulması da planlandı. Birliğin ilk Yönetim Kurulu kasım 1908'de Ayvalık'ın tanınmış bilgin ve öğretmenleri arasında bulunan kişilerden oluşan yönetim kurulu göreve başladı. Kurul: G. Sakkáris (öğretmen, Gymnasium müdürü), I. Zervos (avukat), I. Apostolakis (hekim), D. Odysseos (acente sahibi), M.Tsuga (hekim), M. Kartsaklı (avukat), A. Salta (tüccar), A. Pantagi, D. Konti ve E. Yalandeli'den oluşturuldu. Derneğin hedeflerini kabul edip katılmak isteyenler: “damarlarında dolaşan Yunan kanı üzerine, vatanın gelişimi ve dinin savunulması için” şeklinde yemin etmeleri gerekiyordu. Dernek, 1909 yazında Ayvalık'ta uygulamaya sokulan sıkıyönetim üzerine dağıtıldı.
[37] Ionnes Demetrakellis hakkında ayrıntılı bilgi için bkz.
IOANNES DEMETRAKELLIS-OIKONOMOS'un YAŞAMI
.
